Yapışmayan tavada büyük tehlike

Geçtiğimiz günlerde İngiltere’de Guardian ve Daily Mail gibi gazetelere yansıyan, hatta İngiltere Sağlık Bakanlığı'nın (NHS) sitesinde de bulunan bir haber dikkatleri yapışmayan tavalara çekti. Aslında bu haber, İngiltere’deki Exeter Üniversitesi Peninsula Medical School'da görevli araştırmacı Dr David Melzer ve arkadaşlarının Enviromental Health Perspectives isimli internet dergisinde (Open Journal) yayımlanan bilimsel makalesine dayandırılıyor.

Araştırmada, yapışmayan (Non-stick) tavalardan yiyeceklere PFOA ve PFOS isimli 2 ayrı kimyasal maddenin yüksek miktarda geçtiği belirtiliyor. Bu maddelerin de tiroid hastası kadınlarda, tiroid hastası olmayan kadınlara oranla daha fazla bulunduğu, aynı durumun erkek tiroid hastalarında da doğrulandığı vurgulanıyor.

Konuyu Tiroidoloji Derneği Başkanı Prof. Dr. Cumali Aktolun'a sorduk:

- PFOA ve PFOS maddeleri ne kadar zararlı ve nasıl zarar veriyor?

Her iki maddenin direk olarak tiroid üzerine mi etki ettiği, yoksa önce bağışıklık sistemini bozarak ortaya çıkan tiroid antikorlarının mı tiroide zarar verdiği henüz belli değil.

- Tiroid hastalığın nedeni nedir?

Tiroid hastalığı dediğimiz zaman klasik tıp eğitimi içinde tek bir neden öğretilir. O da iyot eksikliğidir. Bunun dışında hiçbir neden tiroid hastalığına sebebiyet vermez gibi bir düşünce var. Tiroid hastalıklarının nedenleri içinde iyot eksikliği az bir yer tutar. Tiroid hormonunun üretimi için iyot ana maddedir ama, artık iyot eksikliği dünyada çok az yerde görülür.

- Tiroid hastalıkları neden artıyor?

Denizden yükseldikçe iyot eksikliği kaçınılmazdır. Bugün dünyanın her yerindeki yaylalarda yaşayan kadın ve erkeklerin boğazına baktığınızda boğazları şiştir. Çünkü tiroid hormonu yetersizdir, bu kişilerde basit guatr dediğimiz hastalık vardır. Ayrıca, bu bölgelerde nodül daha fazla görülür.

- Deniz seviyesinde ve hatta iyotlu tuzla beslenen insanlarda neden tiroid hastalığı görülüyor?

Her tiroid hastalığını iyot eksikliğine bağlamak, her tiroid hastalığını guatr zannetmek demektir. Bir yerde iyot eksikliği yok diyebilmeniz için mutlak suretle o yerleşim biriminde yaşayan insnalarda örnekleme usulü ile idrarda iyot atılımını ölçmek gerekir. Bu ölçüm olmadan “Şurada iyot eksikliği var, burada iyot yereterli” demek afakidir.

- Tiroid hastalığının özellikle Karadeniz Bölgesi’nde yaygın olduğunu söyleyebiliyor muyuz?

Yıllar önce Kastamonu’nun dağlık köylerinde yapılan ölçümler iyot eksikliği olduğunu gösterdi. Ama, araştırmayı yapanlar tarafından değil de diğer kişilerce büyük bir yanlışlık yapıldı ve ‘Tüm Karadeniz Bölgesi’nde iyot eksikliği vardır’ denildi.

- Denizden çıkmayan, deniz seviyesindeki kasabalarda yaşayan, sabah-akşam hamsi yiyen insanların iyot eksikliği var demek ne kadar bilimseldir?

Bir dönem, bir grup insan, kara lahanaya takmışlardı. Son yıllarda yayımlanan araştırmalar, aslında kara lahanın guatr nedeni olmadığını ortaya koydu. O nedenle artık Türkiye’de kabul edilmesi gereken şey tiroid hastalıklarının sadece Karadeniz Bölgesinde görülmediği, Türkiye’de ve dünyada her yerde görülebildiği.�

Tiroid hormonu yetmezliği var diye aşırı miktarda iyota yüklenmek de doğru değil. Örneğin, tiroid hormon yetmezliğinin en büyük nedenlerinden biri tiroid iltihapları. Bu sağlam olmayan tiroid hücrelerine iyot verdiğiniz zaman zararlı tiroid antikorları daha da yükseltir.�

- Son yıllarda tiroid kanserine yakalananların sayısı da hızla arttı. Tiroid kanserinin nasıl etkileri vardır?

Tiroidin en korkutucu 2 hastalığı vardır: Zehirli guatr ve tiroid kanserleri. Zehirli guatr, tiroidin aşırı hormon üretmesi. Bu hastaların bazılarında gözler ileri doğru çıkar. Tedavisi, ameliyatsız radyoaktif iyot kapsül ile kesin ve kalıcı olarak yapılabiliyor. Zehirli guatr hastalarına ameliyat yapılmaz, ölüm riski çok fazla.

Tiroid kanseri ise sanıldığının aksine ciddi bir hastalıktır. Hatta bazı tiroid kanseri vakalarında, teşhis konulduktan sonra hasta 6 ay içinde ölebilir. En iyi tiroid kanseri bile ilk teşhis edildiği zaman, hastaların yaklaşık yüzde 40'ında boyun lenf düğümlerine yayılma yani metastaz yapar. Hatta ilk 10 yıl içinde hastaların yüzde 85'inde tümör yayılır. Şimdi bu kadar saldırgan bir kanseri nasıl olur da önemsemezsiniz? Bazı doktorların "Tiroid kanseri öldürmez, tehlikeli değil" sözlerine şaşırıyorum. Bu kadar rahat konuşan kişilerin benim gördüğüm kanserli hastaları görmesinden sonra eminim fikirleri çok değişirdi."

- Erken teşhisin önemi büyük o zaman...

Tiroid kanserinin erken teşhisi, tedavide çok önemlidir. Erken teşhis için tiroid nodüllerinin ciddiye alınması, derhal iğne biyopsisi yapılması gerekir. Her 20 nodülden biri kanserdir. Soğuk nodüllerde her 4 nodülden biri kanserdir. Nodülü, seyrederek takip etmek sadece nodül sayısında artışa ve nodülün büyümesine neden olur. Ameliyatsız tedavi ile nodülün büyümesini ve sayıca artışını önlemek mümkün olabilmektedir.

- Tiroid hastalıklarını en çok tetikleyen unsunlar nelerdir?

Bu hastalığın en önemli nedenlerinden biri yoksulluk. Kargaşa ve savaş halindeki ülkelerde daha çok tiroid hastalığı olduğu ortaya çıktı. Bu da bize yoğun ve ani stresin tiroid hastalıklarına çok katkısı olduğunu gösterdi. Belirli meslek gruplarında daha çok tiroid hastalığı gözüküyor. Bankacılar, gazeteciler özellikle risk altındaki kişiler. Stres, eğer hayalkırıklığı, çaresizlik, ümitsizlikle sonuçlanıyorsa bunlar tiroid hastalıklarında çok ciddi artışa neden oluyor. Bu durumda iyot eksikliğinden söz ekmek mümkün değildir. Kişisel açıdan baktığınızda yakınlarını kaybedenlerde kısa süre sonra tiroid hastalığı ortaya çıkabiliyor.

- Tiroid hastalığına yakalanmamak için ne yapmak gerekir?

Yaşam kalitesini arttırmak gerekir. Bu sadece zengin olmakla ilgili değil. Zengin olup, stres altındaysan bu koruma sağlamaz. Onun için stresten kaçmak ve rahatlamayı bilmek gerekir. Sorunlarınızı içinize atmak yerine psikiyatrik yardım alınmalı. Bir de yediğimiz, içtiğimiz, yaşadığımız ortamların çok temiz, steril olmasına dikkat edilmeli.

Tiroid sadece boğazla ilgili değil. Tiroid hastalıklarının belirtileri çok çeşitli. Örneğin, tırnaklarınızın sık sık kırılması dahi tiroid hastalığına bağlı olabilir.  Tiroid, doktorun aklına gelmezse, tiroid hastalığı teşhisi konulamaz.

- Kadında mı daha çok görülür erkekte mi?

Normalde; tiroid en çok kadınları etkiler, ancak son yıllarda erkeklerde daha sık görülür oldu. Çocuklar da tiroid açısından risk altında. Bütün dünyada, çocuklarda tiroid hastalıklarının görülme oranı arttı.

- Tiroid hastası olduğumuzu nasıl anlayacağız?

Tiroid hastalığının en önemli özelliği çok sinsi olmasıdır. Dolayısıyla “Şu şikayetiniz varsa sizde tiroid hastalığı vardır” demek çok güç. Ancak bu hastalığa delalet edecek bazı şikayetler var. Örneğin en önemli bulgulardan biri kalp çarpıntısı, ani kilo artışı, ani kilo kaybı, kalp çarpıntısı,  ishal, bulantı, ya da kabızlık, saç dökülmesi. Bunun yanında tırnak kırılmaları, hamile kalmakta güçlük, adet düzensizliği, sık sık depresyona girme ve hamile iken sık sık düşükler yapma da tiroid hastalığına bağlı olabilir. Öyle hanımlar var ki 4-5 defa düşük yapmış ama tiroidleri kontrol edilmemiş. Sonra bakıyoruz ki bu kadın tiroid hastası. Aynı zamanda yıllardır tüp bebek denemesi yapılan ama sonuca ulaşamayan birçok kadında da tiroid hastalığı çıkıyor.

- Bu saydığımız belirtiler birçok başka hastalıkta da görülebilir o zaman?

Örneğin bulantı-ishal. Bu bir bağırsak enfeksiyonunda da görülebilir. Kalp çarpıntısı yüksek tansiyondan ya da ritm bozukluğuna bağlı olabilir. Dikkate alacağımız hususlardan biri de boynun sağ veya sol tarafındaki şişlikler. Bunlar özellikle çok tehlikelidir, kanser habercisi olabilir. Yutkunma güçlüğü ve boğazda takılma hissi de çok önemli bir belirti.

Bazı tiroid hastası kadınların göğüslerinden süt gelir. Gelen süt dolayısıyla beyinde tümör olduğu düşünülür, incelenir, bazen tesadüfen beyinde hipofizde bir büyüme de olabilir. Hemen ameliyat edilmemelidir. Aslında bu kadının tiroid hormonun azdır. Bu durum tedavi edildiğinde, süt kesilir aynı zamanda beyindeki büyüme de küçülür. Çünkü beyindeki o hipofizden tirodi besleyen TSH isimli madde de salgılanmaktadır. İşte süt hormonu prolaktin de aynı yerden salgılanmaktadır.