Yangında ilk kurtarılacaklar

ABD’nin ünlü sanat müzesi National Gallery’nin yöneticileri, geçen günlerde müzenin küratörüne zor bir görev verdi: Üçüncü Dünya Savaşı çıksa neleri kurtarırsın?
Aslında bu sorunun kaynağı, II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerin talan ettiği sanat eserleriydi.
O günden sonra, böyle bir felakete hazırlıklı olmak isteyen ülkeler kendi ‘Yangında ilk kurtarılacaklar’ listesini hazırladı. Peki, Türkiye’de neler kurtarılmalı? Aradığım bazı özel ve devlet müzelerinin yetkilileri bazı çalışmalar yaptıklarını, ancak bu bilgileri paylaşamayacaklarını, ayrıca listelerini açıklarlarsa diğer önemli eserlere haksızlık edeceklerini söyledi.

Bunun üzerine, Türkiye’de alanında uzmanlaşmış sanat tarihi profesörleri Prof. Dr. Nurhan Atasoy, Prof. Dr. Jale Erzen, Prof. Dr. Kaya Özsezgin, Prof. Dr. Gül İrepoğlu, Prof. Dr. Kıymet Giray, Doç. Dr. Ahmet Kamil Gören ve Sanat Tarihi Derneği Başkanı Nazan Atasoy’a objektif bir ‘Yangında Kurtarılacaklar’ listesi yapıp yapamayacaklarını sordum. Hepsinin istisnasız tek kaygısı vardı: Türkiye gibi kültürü geniş ve zengin bir ülkede, bu seçimi yapmanın dünyanın en zor işi olması... Hitit’ten söyleseniz, Perslerin, Bizans’tan söylesiniz Osmanlı’nın hatırı kalacaktı. Ama yine de, listeye bir yerlerden başlamak lazımdı. Bu mütevazı listeye giremeyen ama kıymeti paha biçilmez başka eserlere de selam göndererek, üzerlerinde mutabık kaldıkları bu eserler ortaya çıktı.
Hem kim bilir, bakarsınız bu liste, Kültür Bakanlığı tarafından oluşturulacak bir yüksek sanat kurulu tarafından, Türkiye’nin ‘kurtarılacak’ hazinelerinin sıralanması için kıvılcım olur.

FATÄ°H SULTAN MEHMET PORTRESÄ°
15. yy’a ait Fatih Sultan Mehmet portresi, Osmanlı kültüründe padişah portreciliğinin başlangıcı sayıldığı için büyük önem taşıyor. Şiblizade Ahmed’e atfedilen portre, Topkapı Sarayı Müzesi’nde muhafaza ediliyor.

MATRAKÇI NASUH MENAZİLNAMESİ
Kanuni Sultan Süleyman’ın Doğu seferi sırasında geçtiği her menzil, Matrakçı Nasuh tarafından tüm coğrafi özellikleri ve belli başlı binalarıyla resmedilmiş ve bu eşsiz yazma ortaya çıkmış. 16. yy’a ait sanatsal ve belgesel değeri çok yüksek bu yazma, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde.

I. AHMED’İN TAHTI
Sultanahmet Camii mimarı Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından yapılan ahşap malzemeli taht, sedef, zümrüt, yeşim, elmas, firüze gibi değerli taşlarla, bağa (kaplumbağa kabuğu) ve kakma tekniğiyle işlenmiş. Osmanlı zevkini yansıtması açısından çok önemli bulunan 17. yy’a ait taht, Topkapı Sarayı Müzesi’nde sergileniyor.

HIRKA-Ä° ÅžERÄ°F
Hz. Muhammed’in miraca çıkarken üzerinde olduğu kabul edilen Hırka-i Şerif, kendisinin vasiyeti üzerine Hz. Ali ve Hz. Ömer tarafından Veysel Karani’ye hediye edilmiş. 1611 yılında, padişah I. Ahmed’in talimatıyla İstanbul’a getirilen ve İslam dünyasında eşsiz değerdeki hırka, Fatih’teki Hırka-i Şerif Camii’nde.

KADEÅž ANTLAÅžMASI
M.Ö. 13. yüzyıl ortalarında, Hitit İmparatorluk dönemine ait, tarihteki ilk yazılı barış antlaşması olarak bilinen Kadeş Antlaşması, İstanbul Arkeoloji Müzesi kompleksindeki Eski Şark Eserleri Müzesi’nde sergileniyor.

ÇİN PORSELENLERİ
Topkapı Sarayı’ndaki 12 bin parçalık Çin porselenlerinin dünyada eşi yok. Bu porselenlerin saraya girişi, meraklısı olan Kanuni’nin sofrasıyla başladı. Müzede sergilenen nadide porselenlerin hepsi zamanında sarayda kullanılmış parçalar.

MATRAKÇI NASUH MENAZİLNAMESİ
Kanuni Sultan Süleyman’ın Doğu seferi sırasında geçtiği her menzil, Matrakçı Nasuh tarafından tüm coğrafi özellikleri ve belli başlı binalarıyla resmedilmiş ve bu eşsiz yazma ortaya çıkmış. 16. yy’a ait sanatsal ve belgesel değeri çok yüksek bu yazma, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde.

Ä°SKENDER LAHDÄ°
M.Ö. 4. yy’a ait lahit, Lübnan’ın Sayda kentinde, Türk müzeciliğinin öncüsü Osman Hamdi tarafından bulundu. Her ne kadar İskender Lahdi olarak anılsa da, İskender’e değil, Sayda Kralı Abdalonymos’a ait olduğu düşünülüyor. İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen lahit, yüksek kabartma tekniği, boyalar ve eşsiz incelikteki süslemeler nedeniyle müzenin en önemli parçası.

İZNİK ÇİNİ KANDİL
16. yy’a ait kandil, İznik çiniciliğinin en parlak örneği olduğu ve aynı zamanda yaşam kültürü hakkında bilgi verdiği için büyük önem taşıyor. İstanbul Arkeoloji Müzesi, Çinili Köşk’te sergileniyor.

SURNAME-Ä° VEHBÄ°
Lale Devri’nin en önemli minyatürcülerinden Levnî tarafından yapılan surnamede, Sultan
III. Ahmet’in şehzadelerinin sünnet düğünü müthiş bir görsellikle anlatılıyor. Aynı zamanda 18. yüzyılın tüm esnaf loncaları ve eğlencelerini de belgeliyor. Topkapı Sarayı’nda.

SELÇUKLU HALISI
13. yy Selçuklu halıları, dünya halı tarihinde çok önemli bir yere sahip. Kûfi (Kur’an harfleri çevresinde oluşan güzel yazılar) harflerin de kullanıldığı yün halı, 1911 yılında Konya Alaaddin Keykubad Türbesi’nden, Türk İslam Eserleri Müzesi’ne getirildi.

KARAHİSARİ’NİN KUR’AN’I
Hattat Ahmed Karahisari tarafından, 16. yy’da yazılan Kur’an, hat sanatının eÅŸsiz bir örneÄŸi olarak kabul ediliyor. Sultan I. Mahmud’un vakıf mührünü taşıyan Kur’an-Kerim, 1914 yılında Ayasofya I. Mahmud Kütüphanesi’nden, Türk Ä°slam Eserleri Müzesi’ne getirildi.Â

DİVANÜ LUGATİ’T TÜRK
Kaşgarlı Mahmud tarafından, Bağdat’ta 1072-1074 yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça sözlük, Türkçe’nin bilinen en eski sözlüğü. Batı Asya yazı Türkçesi’nin, dünya üstündeki en önemli dil anıtı. İstanbul’daki Millet Kütüphanesi’nde korunuyor.

EFES ARTEMÄ°S HEYKELÄ°
Tabiatın ve hayvanların tanrıçası, özellikle de genç kızların koruyucu anası olarak bilinen Efes Artemisi, M.Ö. I. yy’a ait bir Roma eseri. Üzerindeki şekillerin bereketi, doğurganlığı ve gücü simgelediği heykel, Efes Müzesi’nde.

KARAHİSARİ’NİN KUR’AN’I
Hattat Ahmed Karahisari tarafından, 16. yy’da yazılan Kur’an, hat sanatının eÅŸsiz bir örneÄŸi olarak kabul ediliyor. Sultan I. Mahmud’un vakıf mührünü taşıyan Kur’an-Kerim, 1914 yılında Ayasofya I. Mahmud Kütüphanesi’nden, Türk Ä°slam Eserleri Müzesi’ne getirildi.Â

DİVANÜ LUGATİ’T TÜRK
Kaşgarlı Mahmud tarafından, Bağdat’ta 1072-1074 yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça sözlük, Türkçe’nin bilinen en eski sözlüğü. Batı Asya yazı Türkçesi’nin, dünya üstündeki en önemli dil anıtı. İstanbul’daki Millet Kütüphanesi’nde korunuyor.

PÄ°RÄ° REÄ°S HARÄ°TASI
1513’te Osmanlı amirali Piri Reis tarafından çizilen ve Avrupa ile Afrika’nın batı kıyıları ve Güney Amerika’nın doÄŸu kıyılarını gösteren harita, dünya denizcilik tarihi açısından eÅŸsiz bir eser. Parşömen üzerine çizilen, tek kopya olan harita Topkapı Sarayı Müzesi’nde.Â

EFES ARTEMÄ°S HEYKELÄ°
Tabiatın ve hayvanların tanrıçası, özellikle de genç kızların koruyucu anası olarak bilinen Efes Artemisi, M.Ö. I. yy’a ait bir Roma eseri. Üzerindeki şekillerin bereketi, doğurganlığı ve gücü simgelediği heykel, Efes Müzesi’nde.

OSMAN HAMDİ’NİN KAPLUMBAĞA TERBİYECİSİ ABDÜLMECİD’İN HAREM’DE BEETHOVEN’I

Listede dünya sanatı açısından önemli eserlerin yanı sıra ulusal kültür değerleri de var. Türk resim sanatına dair Osman Hamdi Bey’in 1906’da yaptığı, önce ‘Kaplumbağalı Adam’, daha sonra ‘Kaplumbağa Terbiyecisi’ (yanda) olarak anılan resim bu değerlerden en önemlisi. Halen Pera Müzesi’nde sergileniyor. Halife Abdülmecid’in resimleri hem halife hem de şehzade olması sebebiyle önem taşıyor. Özellikle ‘Harem’de Beethoven’ resmi, sarayda batılı müzisyenlerin dinlendiğini de gösteriyor. Hüseyin Avni Lifij’in, ‘Kadehli Pipolu Otoportre’si, Fikret Mualla’nın tüm eserleri, Şeker Ahmet Ali Paşa’nın ‘Otoportre’si ve ‘Orman’ resmi, Burhan Uygur’un ‘Kapı’sı, Sabri Berkel’in soyut resimleri ve Süleyman Seyyit’in ‘Dilimlenmiş Portakal’ı önemli yer tutanlar arasında.