Urfa'ya turist yaÄŸdıkça geleneksel gece sulandı

Sıra gecesi, Urfa merkezine özgü bir gelenek. Hiçbir ilçesinde böyle bir gelenek yok. Urfa erkeÄŸinin yüzyıllardır sürdürdüğü, kolay kolay da bırakmayacağı bir alışkanlık, hayatının vazgeçilmezlerinden. Sıra gecesi için Urfalı Folklor AraÅŸtırmacısı Abuzer Akbıyık,‘‘Bir lobi, bir halk konservatuvarı, bir yol yordam ve siyaset okulu, bir cemiyet’’ diyor.Gruplar, yaÅŸlarına ve sosyal statülerine göre 8-10 kiÅŸiyle sınırlı. Çok kalabalık olur, konuÅŸmak için herkese sıra gelmez diye. Her grup sıra gecesi için haftanın bir gününde biraraya geliyor. KuÅŸ meraklısı kuÅŸ meraklısıyla, kasap kasapla, ÅŸair ÅŸairle. Sıra gecesinin ömrü, o gruptakilerin ömrü kadar. Kolay kolay feshedilmiyor, gruptan ayrılmak da öyle kolay olmuyor. Çok önemli bir mazeretle çıkılsa bile yeni bir sıraya girmek için ertesi yıl bekleniyor. Erkekler sıra gecesini kendi evlerinde yapmıyor, ev, oda satın alıyor ya da kiralıyorlar. Urfada sıra geceleri için kullanılan yüzlerce oda ya da ev var. Urfa erkeÄŸi yazın kavurucu günleri gelip çattığında bu kez yayladaki evlerinde ya da daÄŸlardaki maÄŸaralarında sıra gecelerine devam ediyor. YetiÅŸkin her erkek pat diye baÅŸlamıyor sıraya. AÄŸaç yaÅŸken eÄŸilir misali daha çocukken babası tutuyor kolundan, sıra gecesine götürüyor. Cemaatle oturup kalkmayı, konuÅŸmayı, dinlemeyi, adab-ı muaÅŸereti öğreniyor. Delikanlı çağına geldiÄŸinde uygun bir sıra kuruyor ya da dahil oluyor. Urfa erkeÄŸinin birbirinden farklı üç ile beÅŸ sıra grubu var. Grup arkadaÅŸları deÄŸiÅŸmeden 20, 30 hatta 50 yıl sürüyor bu geceler. Akbıyık diyor ki ‘‘Ses, saz, söz üstüne sohbet meclisidir. BaÅŸtan sona muhabbettir, musikidir, edebiyattır, ariflerin söze geldiÄŸi, çırakların dize geldiÄŸi, gönül güzellerinin göze geldiÄŸi, ÅŸiirlerin saza geldiÄŸi gecelerdir.’’ Ancak son yıllarda bu geleneksel gecelerin turistik olanları çoÄŸalmaya baÅŸladı. Sözden ziyade sazın ağırlıkta olduÄŸu, sohbetten ziyade eÄŸlenceÄŸinin ağırlık kazandığı geceler bunlar. Geleneksel sıra gecelerinin bozulmuÅŸ hali de denebilir. Ama yerli ve yabancı turistler için bu hali bile güzel. Göncü Turizm Genel Müdürü Cem Göncü, doÄŸma büyüme Urfalı. Urfalı her erkek gibi hem kendi arkadaÅŸlarıyla yıllardır yaptığı geleneksel sıra gecesi hem de turist grupları için turistik sıra geceleri var. Göncü, bizi iki gece üst üste her ikisine de konuk etti. Erkek erkeÄŸe sıra gecesi ve kadınların ağırlıkta olduÄŸu 80-130 kiÅŸilik turist gruplarının katıldığı turistik olanına...Geleneksel Urfa evi onarılmış, turist grupları için sıra geceleri düzenleniyor. Gülizar Konukevi’nin geniÅŸ avlusunda ÅŸadırvanı, güvercinevi de var. Ãœst kattaki odalarda geleneksel sıra geceleri yapılıyor. Alt kattaki büyük salon, 80 kiÅŸilik turist grubuna otantik bir Urfa gecesi yaÅŸatacak. Ä°stanbul'un çeÅŸitli semtlerinden Lions kulübü üyeleri, bu gecenin davetlisi. Güzel Sanatlar Lisesi'ne bağışladıkları kütüphanenin açılışı da var programlarında. Kubbeli, yüksek tavanlı sıra salonunun önü birden ana baba gününe dönüyor. Ayakkabılar çıkarılıyor, içerideki yer sofralarının başına oturuluyor. BaÄŸlar Saz Grubu, geceye ısındırma makamlarına baÅŸlıyor. KAZANCI BEDÄ°H GÃœME GÄ°TTÄ°Saat 22.00 olduÄŸunda Kazancı Bedih Saz Grubu geliyor. Grup tam müziÄŸe baÅŸlamışken ortaya çiÄŸ köfte malzemeleri çıkıyor. Herkes fotoÄŸraf makinelerine, kameralarına sarılıyor, bulguru, soÄŸanı, salçayı mahir ellerle birbirine katan Urfa delikanlısını kaydetmeye baÅŸlıyor. Sonra herkes tek tek bu delikanlıyla objektife poz veriyor. Bu hengamede Kazancı Bedih'in gazelleri güme gidiyor. Grubun solistlerinden Urfalı Kazım, saz arkadaÅŸlarını tek tek takdim ediyor. ‘‘Dokuz çocuklu Kanuni Mehmet Öncel’’ der demez, turist grubundan çok sayıda kadın, sahneye ilerliyor, hayatlarında ilk kez karşılaÅŸtıkları bu dokuz çocuklu adamı dikkatlice inceliyor. ÇiÄŸ köfteler yeniyor. Buzlu rakılar yudumlanıyor. Müzik hareketlendikçe oturduÄŸu yerde alkışla tempo tutanlar ayaÄŸa kalkıp halay çekiyor, dans ediyor. ‘‘Urfalıyam ezelden’’ türküsüne kalabalık bir koro eÅŸlik ediyor. ‘‘Beni doktor yapsınlar Ä°stanbul kızlarına’’ türküsü hem güldürüyor, hem oynatıyor. Kazancı Bedih'in grubundan Abdullah Uyanık da Türk sanat müziÄŸi ÅŸarkıları söylüyor. Tarihi yapının kubbeleri çınlıyor. Gece biterken Kazancı Bedih'in oÄŸlu Naci Yoluk yanımıza geliyor. Baba oÄŸulun yeni kasetinin çıkacağını müjdeliyor. ‘‘Yazın Dedeyin Sarnıcı'na bekliyoruz’’ diyor. DaÄŸda kazılarak yapılmış serin maÄŸaralarında bir sıra gecesine davet bu: ‘‘MaÄŸaradan maÄŸaraya hoyrat sırası vardır. Hoyrat bitmeden öteki baÅŸlamaz. Çevre maÄŸaralar susup dinler.’’Klasik gecede kadın yokVilayet Konukevi'nde kiraladıkları odadaki yer minderlerinde ciddi bir sükunetle oturuyor sekiz erkek. Mehmet Hazar ve Sabri KürkçüoÄŸlu, Harran Ãœniversitesi'nde öğretim üyesi. Avukat Hakan CoÅŸkun, Hürriyet Yazarı Bekir CoÅŸkun'un kardeÅŸi. Mühendis Mehmet HatipoÄŸlu, matbaacı Ömer Ä°pek, yemek fabrikası sahibi Mehmet UludaÄŸ, Kültür Bakanlığı Åžanlıurfa Devlet Türk Halk MüziÄŸi Korosu Åžefi Necmi Kıran'la tanışıyoruz. Biz de baÄŸdaÅŸ kuruyoruz ve sıra adabının ağırbaÅŸlı havasına uyup seyre baÅŸlıyoruz. Söze ilk Sabri KürkçüoÄŸlu baÅŸlıyor. Çünkü sıra baÅŸkanı. Sabri Bey'in haftada üç ayrı sıra gecesi var. MeslektaÅŸları, okul arkadaÅŸları ve henüz beÅŸ aylık olan ÅŸimdiki grubu. Bu geceki gündemleri, tesadüfe bakın ki, basın... Ä°zah ediyor. ‘‘Tartışma deÄŸil, sohbet ve bilgi alışveriÅŸi.’’ Karşı duvardaki niÅŸe yerleÅŸmiÅŸ eski radyoya bakıyor. 1944'te Vahap'ın Kahvesi'ndeki Urfa'nın ilk radyosundan Hitler ve Mussolini ordularının geri çekilme haberlerini nasıl dinlediklerini anlatıyor. Mehmet Hazar, söz alıyor. ‘‘Kendi sıramızı diÄŸer sıralara tepki olarak kurduk. Bu iÅŸ eskilere göre dejenere oldu. Bu yüzden müziÄŸi en aza indirdik.’’ Cem Göncü, Urfa'da sosyal aktivite olmadığı için sıra gecelerinin bu kadar yaygın olduÄŸunu söylüyor, bu iÅŸin kurallarını sıralıyor: Gruptakiler sırayla yemek yapıyor. Ev ya da odanın kirası ortak ödeniyor. Sıra gecesinde yiyeceÄŸin standartı olmak zorunda ki kimse birbirinden üstün olmasın. Mesela listede yokken fazladan yapılan sigara böreÄŸi bile, ceza nedeni. O geceki sıra, sıradan sayılmayıp davet sayılıyor. Bir sonraki hafta yine sıra gecesi yaptırılıyor aynı kiÅŸiye.Sırf sıra gecesi için kullanılan evi ya da odayı satın almak, kiralamak neden? Sıra BaÅŸkanı Sabri Bey izah ediyor. ‘‘Sıra gecesi aile içinde yapılırsa ev hayatı etkilenir. Hem apartmanda müzik sesi komÅŸuları rahatsız eder.’’ Necmi Kıran, ‘‘Evin kadını isyan eder bunca külfete’’ diyor. Cem Göncü de koltuk takımlarının, vitrinlerin olduÄŸu evlerin sıra gecesi ruhuna aykırı olduÄŸunu söylüyor. Bu nedenle tarihi mekanlarda sıra yapmayı tercih ediyorlarmış. Hakan CoÅŸkun da sıra gecesinin tarihi kökenini anlatıyor. ‘‘Tıpkı Ahiler gibi haftanın altı günü iÅŸ, bir gün eÄŸlence. Ama Ahilik Urfa'ya mahsus olmadığına göre neden Urfa'da sıra gecesi? Urfa tutucu bir ÅŸehir. Mutfaklar da kadının egemenliÄŸinde. Erkekler de ev dışında kendilerine ait bir cemaat oluÅŸturmayı tercih ediyor. Bir diÄŸer görüş de 18. yüzyılda Anadolu'dan gelen Türkmen boylarının bu geleneÄŸi Urfa'ya getirmeleri.’’ O gecenin mönüsünde çiÄŸ köfte, şıllık tatlısı, ayran, meyve, çay ve kahve var. Yer sofrasına arada bir uzanılıp sohbet kesintisiz sürdürülüyor. Derken ‘‘Urfa'ya paÅŸa geldi’’ türküsünün neden Van türküsü olduÄŸu tartışılmaya baÅŸlanıyor. Yoksa '14 muhacirleri mi getirmiÅŸti bu türküyü Urfa'ya. Sonra çiÄŸ köfteden sorumlu Mehmet HatipoÄŸlu'na iÅŸaret ediliyor. ‘‘Hadi bakalım. Beyin fırtınası uzun sürerse çiÄŸ köfte ıslanır.’’ Tatlıdan sonra Koro Åžefi Necmi Kıran, baÄŸlamayı eline alıyor. ‘‘Urfa'da sıra gecesi’’ adlı bestesinin notalarını çıkarıyor. Ä°stiyor ki sıra gecelerinin açılışı bu müzikle yapılsın, bir sıra gecesi marşı haline gelsin. Kıran hem çalıyor, hem söylüyor. ‘‘Urfa'nın sıra gecesi/Neler öğrendi nicesi...’’Â