Üreme yaşınızı dondurabilirsiniz
Güncelleme Tarihi:
Mesude ERŞAN
Oluşturulma Tarihi: Ağustos 07, 2010 00:00
Birçok kadın giderek daha geç yaşta anne olmayı seçiyor. Ancak maalesef biyolojik saat planlara paralel işlemiyor. Kendini hazır hissettiğinde hamile kalamıyor. Çünkü yumurtalar bir yandan azalırken, diğer yandan da yaşlanıyor. Bilim dünyasının kariyer kadınlarına son armağanıysa üreme yaşını dondurmak. Kadın yaşlansa da, yumurtası dondurulduğu yaşta kalıyor. Bu çalışmaları yürüten doktorlardan Sher Enstitüsü Güney Kaliforniya Tıbbi Direktörü Dr. Aykut Bayrak (39) yeni teknolojiyi anlatıyor
DONDURULAN YUMURTA GENÇ KALIYOR: Kadınlar anne olma yaşını ileriye çekiyor ama yumurtaların yaşlanmasını, yaşa bağlı azalmasını önleyecek bir ilaç ya da cerrahi girişim yok. Şimdilik üreme yaşını durdurmanın tek yolu yumurtaların dondurulması. Yumurtaların dondurulması ve çözüldükten sonra yaşaması için kültür sıvıları geliştirdik. Kadının yaşı ilerlese bile dondurulan yumurta yaşlanmıyor. Yumurtaların yüzde 90-95’i çözüldükten sonra da yaşıyor. Kadın hazır olduğunda bu yumurtalar çözülerek, laboratuvar ortamında spermle birleştirilip çocuk sahibi olması sağlanıyor. Böylece hem gebelik şansı artıyor hem de bebekte yaşlı yumurtaya bağlı bazı sorunların gelişme riski düşüyor.
YUMURTA BANKALARININ SAYISI ARTIYOR: Sperm küçük bir hücre olduğu için dondurulması daha kolay. Yıllardır yapılıyor. Sayısı çok fazla ve toplanması da yumurta kadar zor değil. Bu nedenle sperm bankacılığı yaklaşık 40 yıldır var. Oysa yumurta elde etmek ve saklamak daha zor. Önce hormonlarla yumurtalıkların uyarılması ve çok sayıda yumurta olgunlaştırması sağlanıyor. Sonra bunlar yumurtalıklardan toplanıyor. Yumurtaların dondurulmasıyla donör tedavisi de değişmeye başladı. Sperm bankalarında olduğu gibi yumurta donörlerinin yaşı, eğitimi, kaç çocuğu olduğu, ırkı gibi bilgilere bakarak bankalardan yumurta alınabiliyor.
HASTALIKLAR TESPİT EDİLİYOR: Yumurtalara yapılan genetik teste kısaca CGH (Comparative Genomic Hybridization) diyoruz. Malum yumurta hücresinde 46 kromozom bulunuyor. Yumurta karın boşluğunda verilmeden önce 23 krozomu atıyor (Döllenme sırasında spermden de 23 kromozom geliyor, birleşince yine 46 kromozom oluyor). Bizim yaptığımız atılacak 23 krozomun bulunduğu polar body denilen yapıyı yumurtadan çıkarıp, buna genetik test yapmak. Tek tek kromozomları inceliyoruz. Down sendorumu, talasemi, kistik fibroz, orak hücreli anemi ve meme kanseri eğilimi var mı diye bakmak mümkün. Sorun saptanırsa yumurtalar atılıyor. Çünkü sağlıksız yumurta, sağlıksız embriyo demek. Önümüzdeki 5-10 yıl içinde yumurtaya yapılan testlerin daha kolay, hızlı ve ucuz olmasını bekliyoruz.
1500 BEBEK BU YÖNTEMLE DOĞDU: Dondurulan yumurtalardan gebelik elde etme oranı yüzde 75. Yumurta dondurduktan sonra çözülmesi, laboratuvarda tüp bebek yöntemiyle dölleyip yumurtaların oluşturulması ve anne rahmine transfer edildikten sonra doğma oranı bu. Dünyada yaklaşık 1500 çocuk bu yöntemle doğdu. Bunların 25’ini biz gerçekleştirdik.
KANSERLİLERE EVLAT ŞANSI
Lösemi, lenfoma, meme kanseri olmuş kadınlara uygulanan kemoterapi ve radyasyon tedavisi yumurtalıkların ölmesine ve erken yaşta menopoza girmelerine neden oluyor. Hastaların kanser tedavisine başlamadan önce yumurtalarını alıyor ve donduruyoruz. Tedavi bittikten sonra, kanseri takip eden doktor “hamile kalmasında sakınca yok” derse (genellikle 2-5 sene sonra) yumurtalar çözülüyor ve döllendikten sonra rahme yerleştiriliyor.
27 YAŞTAN İTİBAREN YUMURTA SAYISI DÜŞÜYOR
20 yaşında hamile kalma şansıyla, 25 yaşında hamile kalma şansı neredeyse aynı. 27 yaşından itibaren yumurta sayısında ilk belirgin düşüş başlıyor. 32 yaş bir başka mihenk noktası. Ancak asıl dramatik azalma 35-37 yaşında yaşanıyor. Artık kadının elinde sadece 30-40 bin yumurta kalıyor. Kalan yumurtaların döllenme şansı düşerken, sağlıksız olma riski artıyor. Dolasıyla gebelik de güçleşiyor. Yaşlanma dışında yumurtanın en büyük düşmanı stres. Ayrıca çevre kirliliği, büyük kentlerde yaşam, sigara, aşırı alkol kullanımı da yumurtanın düşmanı.
Dr. Bayrak’ın uyguladığı yumurta dondurma yöntemiyle ilk bebek geçtiğimiz Mayıs’ta Los Angeles’ta doğdu. Tedavi ortalama 7-10 gün sürüyor. Sadece ABD değil, dünyanın her yerinden kadınlar Los Angeles’e yumurta dondurmaye geliyor. Dr. Bayrak isimlerini vermeden çok sayıda ünlünün yumurtalarını dondurduğunu anlatıyor. Bu işlemin maliyeti 5-6 bin dolar arasında.
KANSER TEDAVİSİ GÖREN BEBEKLERE İLERİDE ANNE BABA OLMA İMKANI
Kanser hastası kadınların yumurtalık dokularını dondurmasıyla uzun süre gündemde kalan dünyaca ünlü Türk doktor Prof. Dr. Kutluk Oktay, şimdi kız ve erkek bebeklerin yumurtalık ve testis dokularını donduruyor. New York Tıp Fakültesi Üreme Endokrinolojisi ve Tüp Bebek Bölüm Başkanı Prof. Dr. Oktay, kemik iliği nakli yapıldığı sırada yumurtalık ve testis dokusu zarar gören bebeklere ergenliğe girme ve çocuk sahibi olma şansı veriyor. Kemik iliği nakillerinde uygulanan ilaç ve ışın tedavilerinden yumurtalık ve testis dokuları zarar görüyor, üreme hücresi üretme fonksiyonu duruyor. Dolasıyla bebekler henüz çok minikken menopoz ve andropoza giriyor.
Ağustos başında yedişer aylık iki kız ve erkek bebeğin yumurtalık ve testis dokusunu dondurmak için hazırlık yapan Prof. Dr. Oktay, “Şimdiye kadar yumurtalık ve testis dokusunu dondurduğumuz toplam 14 bebekten en küçüğü 2 yaşındaki Violet Lee. Ancak yöntem çok daha küçük bebeklere de uygulanabilir. Nitrojen tanklarında yıllarca bozulmadan bekleyebilen bu dokular, ileriki yaşlarda aslında iki amaçla kullanılabilir. Hormonlarının aktif hale gelmesi gereken yaşta (ergenlik), saklanan dokular çözdürülüp yeniden vücutlarına yerleştirilebilir. Böylece büyümelerine katkıda bulunur. İkinci amaçsA ileriki yaşlarda çocuk sahibi olabilmeleri” diyor.
İŞLEM NASIL UYGULANIYOR
Yakın zamana kadar, küçük yaşta uygulanan ilaç ve ışın tedavisinin üremeyi bu kadar etkilediği bilinmiyordu. Son 10 yılda çocukların bu tedavilerden ne kadar etkilendiği anlaşıldı. O yüzden ilaç ve ışın tedavisi uygulanmadan kız çocuklarının yumurtalık, erkek çocukların da testis dokusu alınıyor. Bunun için kızlara genel, erkeklere lokal anestezi uygulanıyor. Testis kanallarından alınan dokular küçük parçalar halinde donduruluyor. Bu parçaların içinde normalde ergenlik çağında harekete geçmesi gereken sperm üretmeye programlı kök hücreler var. Gerektiğinde çözüldükten sonra testis kanallarına yeniden enjekte ediliyor. Kızlardaysa yumurtalık dokusu yeniden nakledilmeden önce parçalar mikroskop altında bir araya getiriliyor. Doku destekleyici bir madde üzerine dikiliyor. Damarlanması sağlanıyor. Sonrasında da menopozlu yumurtalığın üzerine dikiliyor ya da cilt altına yerleştiriliyor.
YUMURTA BANKALARININ SAYISI ARTIYOR: Sperm küçük bir hücre olduğu için dondurulması daha kolay. Yıllardır yapılıyor. Sayısı çok fazla ve toplanması da yumurta kadar zor değil. Bu nedenle sperm bankacılığı yaklaşık 40 yıldır var. Oysa yumurta elde etmek ve saklamak daha zor. Önce hormonlarla yumurtalıkların uyarılması ve çok sayıda yumurta olgunlaştırması sağlanıyor. Sonra bunlar yumurtalıklardan toplanıyor. Yumurtaların dondurulmasıyla donör tedavisi de değişmeye başladı. Sperm bankalarında olduğu gibi yumurta donörlerinin yaşı, eğitimi, kaç çocuğu olduğu, ırkı gibi bilgilere bakarak bankalardan yumurta alınabiliyor.
HASTALIKLAR TESPİT EDİLİYOR: Yumurtalara yapılan genetik teste kısaca CGH (Comparative Genomic Hybridization) diyoruz. Malum yumurta hücresinde 46 kromozom bulunuyor. Yumurta karın boşluğunda verilmeden önce 23 krozomu atıyor (Döllenme sırasında spermden de 23 kromozom geliyor, birleşince yine 46 kromozom oluyor). Bizim yaptığımız atılacak 23 krozomun bulunduğu polar body denilen yapıyı yumurtadan çıkarıp, buna genetik test yapmak. Tek tek kromozomları inceliyoruz. Down sendorumu, talasemi, kistik fibroz, orak hücreli anemi ve meme kanseri eğilimi var mı diye bakmak mümkün. Sorun saptanırsa yumurtalar atılıyor. Çünkü sağlıksız yumurta, sağlıksız embriyo demek. Önümüzdeki 5-10 yıl içinde yumurtaya yapılan testlerin daha kolay, hızlı ve ucuz olmasını bekliyoruz.
1500 BEBEK BU YÖNTEMLE DOĞDU: Dondurulan yumurtalardan gebelik elde etme oranı yüzde 75. Yumurta dondurduktan sonra çözülmesi, laboratuvarda tüp bebek yöntemiyle dölleyip yumurtaların oluşturulması ve anne rahmine transfer edildikten sonra doğma oranı bu. Dünyada yaklaşık 1500 çocuk bu yöntemle doğdu. Bunların 25’ini biz gerçekleştirdik.
KANSERLİLERE EVLAT ŞANSI
Lösemi, lenfoma, meme kanseri olmuş kadınlara uygulanan kemoterapi ve radyasyon tedavisi yumurtalıkların ölmesine ve erken yaşta menopoza girmelerine neden oluyor. Hastaların kanser tedavisine başlamadan önce yumurtalarını alıyor ve donduruyoruz. Tedavi bittikten sonra, kanseri takip eden doktor “hamile kalmasında sakınca yok” derse (genellikle 2-5 sene sonra) yumurtalar çözülüyor ve döllendikten sonra rahme yerleştiriliyor.
27 YAŞTAN İTİBAREN YUMURTA SAYISI DÜŞÜYOR
20 yaşında hamile kalma şansıyla, 25 yaşında hamile kalma şansı neredeyse aynı. 27 yaşından itibaren yumurta sayısında ilk belirgin düşüş başlıyor. 32 yaş bir başka mihenk noktası. Ancak asıl dramatik azalma 35-37 yaşında yaşanıyor. Artık kadının elinde sadece 30-40 bin yumurta kalıyor. Kalan yumurtaların döllenme şansı düşerken, sağlıksız olma riski artıyor. Dolasıyla gebelik de güçleşiyor. Yaşlanma dışında yumurtanın en büyük düşmanı stres. Ayrıca çevre kirliliği, büyük kentlerde yaşam, sigara, aşırı alkol kullanımı da yumurtanın düşmanı.
Dr. Bayrak’ın uyguladığı yumurta dondurma yöntemiyle ilk bebek geçtiğimiz Mayıs’ta Los Angeles’ta doğdu. Tedavi ortalama 7-10 gün sürüyor. Sadece ABD değil, dünyanın her yerinden kadınlar Los Angeles’e yumurta dondurmaye geliyor. Dr. Bayrak isimlerini vermeden çok sayıda ünlünün yumurtalarını dondurduğunu anlatıyor. Bu işlemin maliyeti 5-6 bin dolar arasında.
KANSER TEDAVİSİ GÖREN BEBEKLERE İLERİDE ANNE BABA OLMA İMKANI
Kanser hastası kadınların yumurtalık dokularını dondurmasıyla uzun süre gündemde kalan dünyaca ünlü Türk doktor Prof. Dr. Kutluk Oktay, şimdi kız ve erkek bebeklerin yumurtalık ve testis dokularını donduruyor. New York Tıp Fakültesi Üreme Endokrinolojisi ve Tüp Bebek Bölüm Başkanı Prof. Dr. Oktay, kemik iliği nakli yapıldığı sırada yumurtalık ve testis dokusu zarar gören bebeklere ergenliğe girme ve çocuk sahibi olma şansı veriyor. Kemik iliği nakillerinde uygulanan ilaç ve ışın tedavilerinden yumurtalık ve testis dokuları zarar görüyor, üreme hücresi üretme fonksiyonu duruyor. Dolasıyla bebekler henüz çok minikken menopoz ve andropoza giriyor.
Ağustos başında yedişer aylık iki kız ve erkek bebeğin yumurtalık ve testis dokusunu dondurmak için hazırlık yapan Prof. Dr. Oktay, “Şimdiye kadar yumurtalık ve testis dokusunu dondurduğumuz toplam 14 bebekten en küçüğü 2 yaşındaki Violet Lee. Ancak yöntem çok daha küçük bebeklere de uygulanabilir. Nitrojen tanklarında yıllarca bozulmadan bekleyebilen bu dokular, ileriki yaşlarda aslında iki amaçla kullanılabilir. Hormonlarının aktif hale gelmesi gereken yaşta (ergenlik), saklanan dokular çözdürülüp yeniden vücutlarına yerleştirilebilir. Böylece büyümelerine katkıda bulunur. İkinci amaçsA ileriki yaşlarda çocuk sahibi olabilmeleri” diyor.
İŞLEM NASIL UYGULANIYOR
Yakın zamana kadar, küçük yaşta uygulanan ilaç ve ışın tedavisinin üremeyi bu kadar etkilediği bilinmiyordu. Son 10 yılda çocukların bu tedavilerden ne kadar etkilendiği anlaşıldı. O yüzden ilaç ve ışın tedavisi uygulanmadan kız çocuklarının yumurtalık, erkek çocukların da testis dokusu alınıyor. Bunun için kızlara genel, erkeklere lokal anestezi uygulanıyor. Testis kanallarından alınan dokular küçük parçalar halinde donduruluyor. Bu parçaların içinde normalde ergenlik çağında harekete geçmesi gereken sperm üretmeye programlı kök hücreler var. Gerektiğinde çözüldükten sonra testis kanallarına yeniden enjekte ediliyor. Kızlardaysa yumurtalık dokusu yeniden nakledilmeden önce parçalar mikroskop altında bir araya getiriliyor. Doku destekleyici bir madde üzerine dikiliyor. Damarlanması sağlanıyor. Sonrasında da menopozlu yumurtalığın üzerine dikiliyor ya da cilt altına yerleştiriliyor.