Tuvalet kapılarındaki sembollere bak Türkiye’yi anla
Güncelleme Tarihi:
Sibel ARNA
Oluşturulma Tarihi: Temmuz 02, 2006 00:00
Her şey 2002 yılında İstanbul-İzmir arasında yapılan bir yolculuktan sonra başlıyor. Bahçehir Üniversitesi öğretim görevlisi Nazlı Eda Noyan (33), Susurluk civarında durdukları bir dinlenme tesisinde tuvalet işaretlerine dikkat ediyor. Kadın tarafında kara çarşaflı bir kadın, erkek tarafında ise sarışın, oldukça modern görünümlü, takım elbiseli bir adam. İşte o günden sonra kendine bir dijital fotoğraf makinesi edinip her gittiği tuvalette sembollerin fotoğraflarını çekmeye başlıyor.
Şu anda koleksiyonunda 300’e yakın fotoğraf var. Geçtiğimiz hafta İTÜ’deki 3. Ulusal Tasarım Kongresi’nde bu konu ile ilgili bir tebliğ sundu: "Tuvalet İşaretleri: Türkiye’de Modernleşme Süreci ve Yerel Kimliğin İnşası Üzerine Bir Okuma." Araştırma, Türk grafik tasarım tarihi, tuvalet işaretleri üreticileri, piktogramlar (yönlendirme işaretleri), kamusal tuvaletler üzerine derlenen bilgileri kapsıyordu. Kaçırmadık, elindeki portföyü bir de bizim için yorumlamasını istedik.
BURASI URFA’DA BİR CAMİ
![/images/100/0x0/55eadb5af018fbb8f89b1b9b]()
Türkiye’nin doğusunda umumi tuvaletlerde insanlar "resimsel" işaretleri tercih ediyor. "Göze çarpan" imgeleri arıyorlar. Genelde oteller ve lüks restoranlarda, erkekler için şapka, kadınlar için ayakkabı figürleri kullanılmış. Ancak bazen bu çeşit işaretler, bulundukları kültürle tamamen zıtlık da gösterebiliyor. Urfa’daki bir caminin tuvaletinde rastladıklarım gibi.
BASMAKALIP İŞARETLER
İstanbul’daki Fesleğen Kafe’nin tuvaletlerinde erkek ve kadın kullanıcılar için ürün ilanlarını çerçeve içine aldıklarını gördüm. Litera Restoran’da ise kadınlar için ruj, erkekler için tıraş bıçağı iliştirmişlerdi. Bence bunlar toplumsal cinsiyet temelli, basmakalıp tuvalet işaretleri.
EŞCİNSELLER AYRIM SEVMEZ
Eşcinsel barlarda, bir işaret koymayarak veya üniseks resim-yazılar ve işaretler kullanılarak cinsel farklılık dikkate alınmıyor. Başka türlü bir örneğe İngiltere’de rastlamıştım. Bir gece kulübünde, bir tuvalet kapısının üzerinde "Erkekler" yazarken, diğerinde "Erkekler için Değil" yazıyordu. Bu noktada en azından "öteki"ne ait olan grup daha genişliyordu.
ŞAPKALI MODERNİZM
Yeşilköy, İstanbul’dan dikkat çekici bir örnek. Tuvalet yenileniyor. Kadın ve erkek piktogramlarına şapka ekleniyor, tuvaletin ismi "modern tuvalet" oluyor.
İŞTE TARİHİ BİLİNÇ
Bergama Müzesi’ndeki tuvalet, geçmiş zamanı yansıtıyor. Müzenin ortamıyla birebir uyumlu.
ROCK BAR VE SEKS
Rock barların, cinsel ilişkiye gönderme yapan, alternatif ve esprili bir tavrı var. Örneğin Mojo Bar. Erkeği sert, kaba, siyah görünüşlü bir ’cıvata’, kadını ise bir ’somun’ temsil ediyordu.
ŞİMDİKİ KONU FİLM JENERİKLERİ
Nazlı Eda Noyan, 9 Eylül Üniversitesi Grafik Tasarım Bölümü mezunu. Ardından Bilkent ve Florida Üniversiteleri’nde iki ayrı mastır yaptı. Bahçeşehir Üniversitesi’nde sanat tarihi ve grafik tasarım dersleri veriyor. Ayrıca İTÜ’de sanat tarihi alanında doktora yapıyor. Tez konusu: "Türkiye’deki film jenerikleri". Noyan, bu konuda herkesten yardım bekliyor. İnternet sitesi, www.girlsawthesea.net.
İlk ayrı tuvalet 1739’da Paris’teydi
Teyzem tuvalete "mühim yer" der. Tuvalet güzel ve çirkin ile özel ve kamusal olanın yan yana durduğu, insanlığın medeniyet tarihi için kritik bir yerdir. Dr. Bindeswar Pathak’ın elindeki belgelere göre, erkek ve kadın için ayrı tuvalet uygulaması ilk olarak 1739’da Paris’te uygulandı. Bir lokanta, düzenlediği dans partisi için "erkek tuvaleti" ve "kadın tuvaleti" tabelaları astı. Türkiye’de ise bu ayrım 1925’e uzanıyor. Atatürk, şapka devrimi yüzünden yaşanan isyanlara karşı, tuvaletlerde şapka takan erkek ve kadın imgelerini kampanyanın bir parçası olarak kullandı ve her yere yaydı. Tuvalet işaretlerini gördüğümüzde genelde telaşlıyızdır. Kapılardaki işaretler hızlı karar verebilmemizi sağlarken daha onları görür görmez üzerimizde hızlı bir rahatlama etkisi yaratırlar. Ortaçağ’dan beri İstanbul’da 1400’den fazla tuvalet bulunuyordu, bugün 3000 tanesi camilerde ve kurumlarda olmak üzere 3500 umumi tuvalet var.
BURASI URFA’DA BİR CAMİ
Türkiye’nin doğusunda umumi tuvaletlerde insanlar "resimsel" işaretleri tercih ediyor. "Göze çarpan" imgeleri arıyorlar. Genelde oteller ve lüks restoranlarda, erkekler için şapka, kadınlar için ayakkabı figürleri kullanılmış. Ancak bazen bu çeşit işaretler, bulundukları kültürle tamamen zıtlık da gösterebiliyor. Urfa’daki bir caminin tuvaletinde rastladıklarım gibi.
BASMAKALIP İŞARETLER
İstanbul’daki Fesleğen Kafe’nin tuvaletlerinde erkek ve kadın kullanıcılar için ürün ilanlarını çerçeve içine aldıklarını gördüm. Litera Restoran’da ise kadınlar için ruj, erkekler için tıraş bıçağı iliştirmişlerdi. Bence bunlar toplumsal cinsiyet temelli, basmakalıp tuvalet işaretleri.
EŞCİNSELLER AYRIM SEVMEZ
Eşcinsel barlarda, bir işaret koymayarak veya üniseks resim-yazılar ve işaretler kullanılarak cinsel farklılık dikkate alınmıyor. Başka türlü bir örneğe İngiltere’de rastlamıştım. Bir gece kulübünde, bir tuvalet kapısının üzerinde "Erkekler" yazarken, diğerinde "Erkekler için Değil" yazıyordu. Bu noktada en azından "öteki"ne ait olan grup daha genişliyordu.
ŞAPKALI MODERNİZM
Yeşilköy, İstanbul’dan dikkat çekici bir örnek. Tuvalet yenileniyor. Kadın ve erkek piktogramlarına şapka ekleniyor, tuvaletin ismi "modern tuvalet" oluyor.
İŞTE TARİHİ BİLİNÇ
Bergama Müzesi’ndeki tuvalet, geçmiş zamanı yansıtıyor. Müzenin ortamıyla birebir uyumlu.
ROCK BAR VE SEKS
Rock barların, cinsel ilişkiye gönderme yapan, alternatif ve esprili bir tavrı var. Örneğin Mojo Bar. Erkeği sert, kaba, siyah görünüşlü bir ’cıvata’, kadını ise bir ’somun’ temsil ediyordu.
ŞİMDİKİ KONU FİLM JENERİKLERİ
Nazlı Eda Noyan, 9 Eylül Üniversitesi Grafik Tasarım Bölümü mezunu. Ardından Bilkent ve Florida Üniversiteleri’nde iki ayrı mastır yaptı. Bahçeşehir Üniversitesi’nde sanat tarihi ve grafik tasarım dersleri veriyor. Ayrıca İTÜ’de sanat tarihi alanında doktora yapıyor. Tez konusu: "Türkiye’deki film jenerikleri". Noyan, bu konuda herkesten yardım bekliyor. İnternet sitesi, www.girlsawthesea.net.
İlk ayrı tuvalet 1739’da Paris’teydi
Teyzem tuvalete "mühim yer" der. Tuvalet güzel ve çirkin ile özel ve kamusal olanın yan yana durduğu, insanlığın medeniyet tarihi için kritik bir yerdir. Dr. Bindeswar Pathak’ın elindeki belgelere göre, erkek ve kadın için ayrı tuvalet uygulaması ilk olarak 1739’da Paris’te uygulandı. Bir lokanta, düzenlediği dans partisi için "erkek tuvaleti" ve "kadın tuvaleti" tabelaları astı. Türkiye’de ise bu ayrım 1925’e uzanıyor. Atatürk, şapka devrimi yüzünden yaşanan isyanlara karşı, tuvaletlerde şapka takan erkek ve kadın imgelerini kampanyanın bir parçası olarak kullandı ve her yere yaydı. Tuvalet işaretlerini gördüğümüzde genelde telaşlıyızdır. Kapılardaki işaretler hızlı karar verebilmemizi sağlarken daha onları görür görmez üzerimizde hızlı bir rahatlama etkisi yaratırlar. Ortaçağ’dan beri İstanbul’da 1400’den fazla tuvalet bulunuyordu, bugün 3000 tanesi camilerde ve kurumlarda olmak üzere 3500 umumi tuvalet var.