Terk edilme korkusu yaÅŸarlar

Borderline Sınır Kişilik Bozukluğu nedir? Nasıl yaşarlar? Hayalleri ve korkuları nelerdir? Hangi yaşlarda ortaya çıkar? İlişkileri nasıldır, iletişime kapalı olmalarının nedenleri neler olabilir? İş ve evlilik başarıları ne durumdadır? Kendine zarar verme eğilimlerine neden sıkça rastlanır, neden manipülatif eylemlere yönelirler. Güven duyma sorunlarının temel nedenleri nelerdir? Evlilikleri neden fırtınalı geçer?
Evet tüm bunlar Borderline Sınır Kişilik Bozukluğunda yaşananlardan bazıları. Bu ve benzeri sorularımızı NPİSTANBUL Etiler Nöropsikiyatri Merkezi'nden Uzman Psikolog Sinem Öztep Kuruoğlu ile konuştuk.

-Sınır kişilik nedir? Rahat anlaşılabilecek şekilde bir tarifleme alabilir miyim?
Sınır kişilik, boşluk duyguları, kimlik karmaşası, kontrolsüzce ortaya konan öfke tepkileri, özel ilişkilerde aldatılma ve terk edilme korkuları, ilişkilerde karşı tarafın ilgisini çekmek üzere yapılan manipulatif davranış,  intihar girişimleri, göz korkutmalar,  zaman zaman gerçeklik algısının kaybı gibi özellikler gösteren bir kişilik yapılanmasıdır.

-Bu durum ne zaman bozukluk olarak adlandırılır?
Tüm diğer kişilik tiplerinde olduğu gibi, 18 yaşına kadarki 3 yıllık dönemde bu özellikler kendisini gösterdiyse, ilişkileri ve işlevselliği de olumsuz etkilemekte ise kişilik bozukluğundan söz edebiliriz. Kısaca böyle cevaplayabilirim.

- Sınır kişilik bozukluğu olanlarda ne gibi dürtü kontrol sorunları yaşanır?
Biliyorsunuz iki temel dürtümüz olan cinsellik ve saldırganlıktır. Sınır kişilik bozukluğunda bu iki dürtü denetlenemeyen şekilde ortaya çıkar. Kişi karmaşık, rastgele ilişkiler yaşar; öfke tepkileri ise kontrolsüz ve çiğdir.

-Borderline kişiler mesafe koymakta sorun yaşarlar mı?
Evet yaşarlar. Ancak şöyle bir paradoks vardır, hem çok yakın ilişki kurmaya ve güven duymaya ihtiyaç duyarlar hem de güven sorunları ve aldatılıp, terk edilmekle ilgili korkuları o kadar yoğundur ki savunma amaçlı olarak ani ve tepkisel şekilde mesafe alırlar. Bu türden gelgitleri çok sık yaşadıkları için ilişkileri ve duyguları stabil olmaktan uzak ve yıpratıcı hale gelir.

-Peki konulmuş olan mesafelere karşı nasıl davranırlar? Kendilerini engellenmiş hissederler mi mesela?
Konulmuş mesafeler onlar için sevilmeme, reddedilme, güven duyamama anlamına gelecektir. Yakınlık ve güven ihtiyaçları çok yoğun olduğu için hayal kırıklığı yaşarlar ve öfke tepkileri, ilgi çekmeye yönelik manipülasyonlar ve yardım isteme mesajlı intihar girişimleri olabilir.

-Sınır kişiliklerin kişiler arası ilişki ve iletişimleri nasıldır?  Sorun yaşarlar mı?
Kişiler arası ilişki ve iletişimde, güven duyma ihtiyacının yoğunluğu ve aynı düzeyde de güven duyamayacağına dair inançtan kaynaklanan gel gitler yaşarlar. İlk ilişkileri ebeveynin ihmal, ret, şiddet veya taciz şeklindeki yaklaşımından ötürü oldukça travmatik olduğundan temel güven duygusu hiç hissedilememiştir.  Bundan dolayı tüm ilişkilerin benzer sarsıcı deneyimler getireceği beklentisi hakimdir. Bu beklentiyle doğrudan ilgili olarak kendini korumak için sergilenen savunma manevraları ile ilişkiler sağlıksız hale gelir.

-Duygularında ne gibi iniş çıkışlar gözleniyor? Klinik tecrübenize dayanarak neler söyleyebilirsiniz?
İlişkilerde yaklaşma ve uzaklaşma, sevgi ve nefret, öfke ve suçluluk, yüceltme ve değersizleştirme şeklinde gelgitleri vardır. İyi ve kötünün sentezini yapmada bir güçlük olduğundan farklı zamanlarda, aynı kişiye, çok yoğun kızgınlık veya çok yoğun sevgi ve hayranlık duyabilirler. Bu duygu yoğunluklarında kişi sanki duygu skalasının öbür kutbunda hiç bulunmamıştır. Örneğin şimdi kızgınlık duyduğu kişiyi sanki hiç sevmemiştir veya şimdi hayranlık duyduğu kişiyi sanki hiç  değersiz algılamamıştır.

-Bu dönemleri yakınları nasıl fark edebilirler? Ya da bu mümkün müdür?
Sınır kişilerin başka kişileri ve durumları algılayışlarında hep olumlu ya da olumsuz uçlarda olma vardır.  Algılama gerçekçi değildir. Örneğin annen nasıl biri diye sorsanız tamamen kötü resmedebilir veya belli bir durumu tamamen olumlu algılayıp yüceltebilir. Tıpkı masallardaki gibi iyi ve kötüyü birbirinden ayırır ve buna göre yargılamaya varır. Bu uçlar gerçekçi ve nötr algılamakta olan diğer kişiler için dikkat çekicidir. Öfke tepkileri ve disforik duygulanım da yakınlarını rahatsız ettiği ölçüde dikkat çekici olacaktır.

-Kişi kendisindeki bu duygusal dalgalanmanın farkında olur mu?
Sınır kişilik daha ziyade hayatının yolunda gitmediğinin, kendisine zarar verdiğinin, ilişkilerinin doyumlu olmadığının, boşluk duygularının, zaman zaman çok artan kaygısının, depresif duygulanımının, ilişkilerinin bir şekilde bozulduğunun farkındadır. Gelgitlerini ve dalgalanmalarını objektif bir gözle göremeyebilir.

-Borderline kişilerde benlik algısı ne durumdadır? Bu açıdan kendilerini nasıl hissederler?
Kimlik karmaşası vardır çünkü kendilerindeki olumlu ve olumsuz yanların da bir sentezi yapılamamıştır. Bu yüzden kim olduğu konusunda kararsızlık hakimdir.  Ergenlik dönemine özgü kim olduğuna dair arayış sınır kişilikte yoğun şekilde deneyimlenir. Bu yüzden benliği algılayışta zaman zaman tutarsızlıklar görülür.

- Yaşanan bu durumlarda ailenin olumsuz etkisi var mıdır ya da ne kadardır?
Bu konuda yapılmış araştırmalara göre, yaşamın erken dönemindeki ilişkilerde taciz ve şiddet yaşantıları söz konusudur.  Bildiğiniz gibi ilk dönem travmalarının ileriki dönem travmalardan farkı kişilik yapılanmalarını doğrudan etkilemeleridir.

-Borderline kişilerde kendilerine zarar verme eğilimleri var mı?
Kendine zarar verme eğilimi çok sık görülür. Zaman zaman ilgi çekme amaçlı manipülatif intihar girişimleri, zaman zaman ise kendini "canlı hissetmek" amaçlı kendine zarar verme, örneğin bilekleri kesme, kanın aktığını görmek isteme, vardır.

-İntihar teşebbüsleri de görülüyor yani? Sık rastlanan bir durum mu?
Evet, intihar teşebbüsü, intiharla ilgili göz korkutma ve kendine zarar verme davranışlarının en çok görüldüğü vakalar sınır kişiliklerdir.

-Sınır kişilik bozukluğu hangi yaşlarda ortaya çıkıyor ve hangi yaşlarda yoğunluk kazanıyor?
Kişilik bozukluğu tanısı koyabilmek için kişinin en az 18 yaşında olması ve 15 yaşından beri tutarlı şekilde aynı davranış örüntüsünü sergiliyor olması gerekir. Özellikle ergenlik döneminde görülen kimlik karmaşası, madde kullanımı, duygusal iniş çıkışlar, kimlikle ilgili arayışlar sınır kişilikle karışma özelliğine sahiptir. Oysaki kişilik bozukluğu diyebilmek için kararlı ve kalıcı bir kişilik örüntüsü olması gerekir.

-Tedaviye bakışları nasıldır? Psikiyatriste ve psikologa uyum gösterirler mi?
Özellikle genç yetişkinlik döneminde işlevsellikte bozulma, duygulanımda dalgalanmalar, dürtü kontrolünde zorlanmalar, boşluk duyguları ve kaygı ile başvuru daha sıktır. Yaş ilerledikçe hem meslekte hem de ilişkilerde daha fazla stabil olma söz konusudur. Dürtü kontrolündeki sorun ve yoğun güven ihtiyacına karşın yoğun güvensizlik zaman zaman tedavi sürecini tehlikeye sokabilse de işbirliği sağlanabilir ve olumlu sonuçlar alınabilir.

-Bu bozukluÄŸa depresyonun eÅŸlik etme durumu nedir?
Yalnızlık ve boşluk duyguları, dönem dönem kaygı, dönem dönem depresif duygu hali bu rahatsızlıkta sık karşılaşılan belirtilerdir. Mesleki işlevsellik ve ilişkiler yolunda gitmediği için kişi sıklıkla negatif geribildirim almakta olduğundan depresif duygudurum ve kaygı yaşanması çok muhtemeldir.

-Borderline kişilerin en çok yaşadığı korkular nelerdir?
En çok aldatılma ve terk edilmeyle ilgili endişeleri vardır. Her ilişki bu tehdidi taşır ve yoğun biçimde kendini koruma önlemleri almayı gerektirir.

-Borderline ne sıklıkta görülüyor?
Genel toplumun yaklaşık % 2 'sinde olduğu öngörülmektedir.

-Kadınlarda daha fazla görüldüğü bilgisi doğru mudur?
Evet, kadınlara bu tanının konulma oranı %75 iken erkeklere konulan tanı oranı %25'tir.Â

-Borderline kişiler hallüsinasyon görürler mi?
Stres dönemlerinde insanlardan şüphelenme, kendisi hakkında konuştuklarını düşünme vs. şeklinde paranoid düşünceleri ve benlik ya da gerçeklik algısının kaybı şeklinde yaşanan dissosiatif semptomlar görülebilir.

-Bu kişilerle evlilik sessiz sakin geçmez, tartışması, gürültüsü çoktur diyebilir miyiz?
Sınır kişiliğin tepkisel davranışları, güven ihtiyacına karşılık güven duyamaması, terk edilme korkuları ve terk edilmemek için yaptıkları manevralar, herhangi bir ilişkinin sessiz, sakin geçmesine izin vermez maalesef.

-Tepkilerinde de sınırsızlık, ölçüsüzlük var mıdır?
Elbette, iki temel dürtü de, hem cinsellik hem de saldırganlık, kontrolsüz şekilde ortaya konur. Saldırganlık yeni kurulmuş bir ilişkinin ilk anlarından itibaren çiğ bir şekilde ifade edilebilir veya cinsellik rastgele yaşanabilir.

-Bozukluk öncesinde yaşanan psikiyatrik sorunlar var mıdır?
Bozukluk tanısı zaten en erken 18 yaşında konulur ve en azından 15 yaşından itibaren aynı örüntünün görülmesi gerekir. Dolayısıyla ergenlik döneminin sınır kişiliği düşündürecek şekilde sıkıntılı geçmesi beklenebilir.

-Bu kişilerde madde kullanımı ya da maddeyi kötüye kullanma var mıdır?
Evet alkol ve madde bağımlılığı veya kötüye kullanımına oldukça sık rastlanır.

-Hangi işlerde başarılı olurlar?
Sınır kişiliğin özellikle başarılı olduğu ya da olamadığı belli bir meslek dalı ya da iş yoktur. Başarılı olma işlevselliğin ve ilişkilerin bozulmamasına bağlı olduğundan, stabil gidiş sağlanabildiği ölçüde başarı da sağlanabilir.

-Tedavileri nasıldır?
Yoğun öfke, kaygı, depresif duygulanımlar zaman zaman ilaç tedavisini gerektirebilir ancak tedavi uzun süreli psikoterapidir. Geçmiş ve bugün arasındaki bağlantının kurulduğu, davranış değişikliğini de sağlayacak biçimde ruhsal yapılanmanın anlaşılmaya ve değiştirilmeye çalışıldığı uzun süreli ve derinlikli bir çalışma yapılması gerekir.