Solo neyle beş Mevlevi ayini

‘Ney’ albümündeki beş ayin ne kadar zamandır repertuvarınızda?
- Beyati ve Acemaşeran, neyzenlerin çok icra ettiği ayinlerdir.İkisini de 30 yıldır seslendiriyorum. Pençgah yaklaşık 20 yıldır, diğer iki eser ise 15 yıldır repertuvarımda. Görev yaptığım Cumhurbaşkanlığı Klasik Türk Müziği Korosu her aralık ayında bir Mevlevi ayinini seslendirir. Ayrıca pek çok sema törenlerinde seslendirme imkânı buluyorum. Örneğin 16 Aralık’ta İstanbul CRR’de Hüseyin Fahrettin Dede’nin Acemaşeran Ayini’ni seslendireceğiz. Mevlevi ayinleri uzun olmakla birlikte, rahat icra edilen eserlerdir, neyzeni yormaz. Ben her gün bir ya da iki Mevlevi ayinini kendim için seslendiririm, beni mutlu eder.
Albüm notlarında Fatih Salgar’ın hazırladığı Mevlevi Ayinleri külliyatını birkaç kez hatmettiğinizi belirtmiştiniz. Bunlar arasından beşini hangi ölçütlere göre seçtiniz?
- Yıllardır Yansımalar’la, bir süredir Önder Focan’la deneysel çalışmalar yapıyorum. Neyi kadim tarz dediğimiz klasik üslupta kullanacağım bir albüm hazırlamak istedim. Solo icrada enstrümanın karakterini, hürriyetini yansıtan eserleri seçtim. Her biri müzikal bütünlük açısından ayin repertuvarında çok önemli yere sahip. Bununla birlikte neyzene en iyi sesi, duyguyu yakalama fırsatı sunuyorlar. Solo seslendirildiğinde bile doyurucu olabiliyorlar.

KIZ NEYİ VE MANSUR NEY

Kudüm, bendir, nevbe gibi temel ritm enstrümanlarının bile kullanılmaması ney icrasına neler kazandırdı?
- Öncelikle solo neyle ayin seslendirmenin mümkün olup olmadığını soruşturdum, denedim. Mümkün olduğunu görünce hangi ortamlarda daha iyi tınlayacağını araştırdım. Sonra topluluklarla icra ettiğim ayinleri solo neyle seslendirdim. Bayati Mevlevi Ayini’nde mansur, diğerlerinde kız neyi kullandım. İcrada klasik Mevlevi ayin müziğinin tüm usullerini uyguladım, aynı disiplin içinde kaldım. Zaten ritm içermeyen müzikle ayini yürütmek mümkün değil. Mevlevi ayin müziğinin özünde ritm var, solo neyle seslendirirken bunu muhafaza etmekle yetindim. Tek neyle yeterli doygunluğu sağlayamadığım durumda iki ney kullandım. Eseri bir oktav pesinden, uzantıları yayarak, farklı bir üfleme tekniğiyle çaldım. Bunu fon olarak kullandım. Sıkmayacak, rahat dinlenebilecek bir icraya ulaşmak için çaba gösterdim. Solo çalışmanın sağladığı en büyük avantaj, neyzene kişisel yaklaşımını net olarak ortaya koyma imkânı sağlaması. Ben de hiçbir dış unsura, enstrümana bağlı kalamadan kendi tavrımı seslendirme imkânı buldum. Üç neyzen birlikte çaldığında bu ayrım kayboluyor. Farklı üslupların birbirleriyle yerine oturmayan sonuçlar olabiliyor. Üç neyzen yan yana aynı şeyi de üflese, farklı çarpmalar, glisandolar, vurgularla icra yapılır. Toplu icralarda, bunun verdiği neşeyle bir bütüne dönüşebiliyor. Kendi nefesinizi duyamayabiliyorsunuz. Üslubu en doğru çizgide, kazandığım tüm nüanslarıyla ortaya koyabilme rahatlığı elde ettim. Geleneksel müziğin tüm gereklerinin, disiplininin uygulandığı bir formda, özgürlüğümün avantajlarını kullandım.
Bu çalışma sanatınıza ne kazandırdı?
- Kadim tarzda icra beni bana gösteren bir ayna oldu.
İcrada dönem farklılıklarını vurgulama konusundaki tavrınız ne oldu?
- Fatih Salgar’ın hazırladığı külliyatta bestecisi bilinmeyen üç eserden biri olan Pençgah Ayini, 16’ncı yüzyılın müzikal değerlerini yansıtıyor. Bayati Ayin bir sonraki yüzyılın yaklaşımıyla bestelenmiş. Bundan 10 yıl sonra Dede Efendi’nin eseri, yaklaşık 100 yıl sonra Hüseyin Fahrettin Dede’nin eseri geliyor. Pençgâh ile Acemaşiran Ayini aynı üslupla sesendirmek mümkün değil. Her biri döneminin üslubundan izler taşıyor. Bunu öğrenmek için Abdülkadir Meragi’nin 15’inci yüzyıl, Ali Ufki’nin 17’nci yüzyılda yazdığı külliyatlarını değerlendirmek gerek. Buradaki din dışı eserler dönem üslubu, icrası konusunda ipuçları veriyor.

ÖNCE HATMEDİLMELİ SONRA HAZMEDİLMELİ

Albümün kaydı ne kadar sürdü?
- Düşüncenin ortaya çıkmasından itibaren albümün tamamlanması bir yıl aldı. Bunun sadece iki ayı aralıklı stüdyo çalışmasıydı.
Beş ayinin girişinde ve sonunda çaldığınız taksimler gerçekten anlık doğaçlamalar mıydı?
- Mevlevi ritüellerinde ayinin taksimle açılması gelenektir. Neyzen o anda içinden geldiğince, doğaçlama çalar. Tekrarlamak mümkün değil. O ana özel bir halle çıkar. Albümdekiler de birer kerede kaydedilmiş, o ana ait taksimler.
Geriye kalan 40 ayini kaydetmeyi düşünüyor musunuz?
- Bunu başarmak mümkün değil. Beş ayini bugünkü piyasa koşullarında yayımlamak bile zordu. Prodüktör Hasan Saltık’ın cesareti olmasa yayımlanamazdı. Geleceğe belge olarak kalması amacıyla tümünü kaydedip, kendi arşivimde bulunduracağım. Zamanı geldiğinde belki yayımlanır. Ayin üflemekten büyük keyif alıyorum. Her gün bir iki ayini kendim için seslendiririm. İcrasının bana önemli değerler kattığına inanıyorum. Ayinler önce hatmedilmeli, sonra hazmedilmeli, daha sonra kaydedilmeli. Bu hal müziğidir. Kokusunun üstüne sirayet ettiğini çok iyi hissetmelisiniz ki bir lezzet çıksın. Amaç lezzetli bir icra ortaya çıkarmak. Bu nedenle acele etmiyorum. İcralar yeterli
olgunluğa ulaştığında hüzzam
ile başlayıp, ardından Dede
Efendi’nin Fereahfeza ve Acembuselik ayinlerini kaydedeceğim.

Altı CD’lik ‘Ney’ albümünde, bir CD eserlerin notalarına ayrıldı. Ayrıca ayin müziği, eserler ve ney hakkında bilgi veren 92 sayfalık bir kitapçık da var.