Sivrisinekleri anlama rehberi: Bizi neden ve nasıl ısırıyorlar? ‘Bazı insanların gerçekten sivrisinek mıknatısları var…’
Güncelleme Tarihi:
Yaz aylarının en büyük sorunlarından biri sivrisinekler. Evde televizyon izlerken, gece uyurken, açık havada yürüyüş yaparken, sevdiklerimizle piknikteyken özetle her an her yerde bir sivrisinek ısırığına maruz kalabiliyoruz. Öte yandan bazıları sivrisineklerin deyim yerindeyse hücumuna uğrarken bazılarında tek bir ısırık bile olmuyor. Peki insanlar için en ölümcül hayvanların başında gelen sivrisinekler insanları neden ve nasıl ısırıyor? Isıracakları insanı neye göre seçiyorlar ve biz korunmak için gerçekten bir şeyler yapabilir miyiz?
“Sivrisineklerle sürekli bir savaş içindeyiz. Bu genellikle ölümcül bir savaştır. Sivrisinekler sıtma, dang humması ve Batı Nil virüsü gibi hastalıkları yaydıkları için diğer hayvanlara kıyasla daha fazla insanın ölümüne sebep olurlar.”
Bu sözler Johns Hopkins Bloomberg Halk Sağlığı Okulu ve Johns Hopkins Sıtma Araştırma Enstitüsü'nde moleküler mikrobiyoloji ve immünoloji yardımcı doçenti olan Dr. Conor McMeniman’a ait.
Dr. McMeniman, yakınınızdaki sivrisineklerin bu hastalıkları taşımasa bile yine de başınıza bela olabileceğini de söylüyor. Peki neden sivrisineklerle sürekli bir savaş içindeyiz? Sivrisinekler bizi nasıl avlıyor ve en önemlisi bizde onları çeken şey ne?
Gelin bu ‘savaşa’ daha detaylı bakalım.
ÜREME DÖNEMİNDEKİ DİŞİLER KANA İHTİYAÇ DUYUYOR
Sivrisinekler çoğu zaman nektarla besleniyor ve hatta çiçeklerin tozlaşmasına yardımcı oluyor. Bununla birlikte, yumurta üretmeye hazırlanan dişilerin ekstra protein içeren bir öğüne ihtiyacı oluyor: Kan!
Dişi sivrisinekler yumurta üretme zamanları geldiğinde, yakında anne olacakları için kan içerek ekstra protein almaya ihtiyaç duyuyor.
Dr. Conor McMeniman, “Bir sivrisinek ısırdığında aslında ağız kısımlarını derinize sokar ve bir kan damarı bulmak için cildi araştırır. Sivrisinek aradığını bulmayı başardığında, kırmızı kan hücrelerini ve plazmayı, sanki bir kamışla köpüklü içecek içiyormuş gibi emer” diye anlattı.
Bir sivrisinek tarafından ısırıldığınızda yaşanabilecek en iyi senaryo kaşıntılı kırmızı bir yumruyken ısırıklar, böceklerin yaydığı parazitler ve virüsler sayesinde ölümcül hale gelebiliyor. Bu hastalıkların en tehlikelilerinden biri de sıtma. Sıtma, kırmızı kan hücrelerinde ikamet eden mikroskobik parazitlerin neden olduğu kanla bulaşan bir hastalık olarak tanımlanıyor. Bir sivrisinek, sıtmaya yakalanmış bir kişiyi ısırdığında, kanla birlikte paraziti de emiyor. Parazit sivrisineğin midesinde geliştikten sonra tükürük bezlerine göç ediyor ve sivrisinek tekrar kanla beslendiğinde başka bir insanın derisine tükürülüyor. Sıtma, çoğu 5 yaşın altındaki çocuklar ve hamile kadınlar olmak üzere yılda 600 binden fazla ölüme neden oluyor.
FARKLI PROTEİNLERDEN OLUŞAN KOKTEYLİ DERİYE TÜKÜRÜYORLAR
Kan hücreleri ve plazmayı fark edilmeden içip vızıldayarak uçmak sivrisineklerin avantajına. Sivrisinekler bunu başarmak için kanın pıhtılaşmasını önleyen ağrı kesici ve antikoagülan görevi gören, farklı proteinlerden oluşan bir kokteyli deriye tükürüyor.
Sivrisinek ısırıklarından kaynaklanan kaşıntı ve rahatsızlık, vücudumuzun bu kimyasal kokteyle verdiği iltihaplı tepkinin bir sonucu olarak ortaya çıkıyor.
BAZI İNSANLAR SİVRİSİNEK MIKNATISI GİBİ
Peki insanlarda sivrisinekleri çeken şey ne? Neden bazı insanlar daha ısırığa maruz kalırken bazıları ise sivrisineklerle dostluk anlaşması imzalamış gibi?
McMeniman, bazı insanların gerçekten sivrisinek mıknatısları olduğunu keşfetti ve Current Biology dergisindeki son çalışmasında bunu belgeledi. McMeniman’ın keşfine göre, sivrisinekler her bireyin vücut kokusu buketini oluşturan kimyasallara farklı tepki veriyor ve bazılarını diğerlerinden daha çekici buluyor.
Bu önemli keşfe rağmen, bazı insanları sivrisinekler için ekstra çekici kılan şeyin ne olduğunu açıklamak çok kolay değil.
Dr. McMeniman, kokunun bileşimini etkileyebilecek çeşitli faktörler olabileceğini vurgulayarak, “Beslenme şekliniz, genetiğiniz ve fizyolojiniz dahil… Tüm bunlar, insan vücudunun yaydığı molekül türlerini ve cildimizde doğal olarak yaşayan mikrobiyomun bileşimini de etkileyebilme potansiyeline sahip” dedi ve ekledi:
“Sivrisineklerin kaçındığı insanların koku profilini basitçe kopyalayıp ‘daha lezzetli’ olma şerefine nail olanlara bu kokuyu vücut spreyi olarak satmak güzel olurdu. Böylece ısırıklardan korunabilirlerdi ancak bu fikir pek gerçekçi değil. Hâlâ bu sürecin kimyasını anlamaya çalışıyoruz.”
SİVRİSİNEKLERİ ÇEKEN EN ÖNEMLİ KOKU: KARBONDİOKSİT
Sivrisinekleri çeken kokuların ince detayları araştırmacılar tarafından hâlâ araştırılıyor olsa da böceklerin bizi bulma yeteneğinin genel bir modeli var.
McMeniman, “Önce kokunuzu alıyorlar, sonra sizi görüyorlar ve yeterince yaklaştıklarında, belki size 1 metre yakınlıkta olduklarında, cildinizden yayılan termal ipuçlarını gerçekten algılayabiliyorlar” dedi.
Sivrisinekleri uzaklardan çeken en önemli kokulardan biri, nefes alırken soluduğumuz gaz olan karbondioksit.
KIRMIZI KIYAFETLER SİVRİSİNEKLERİ DAHA MI ÇOK ÇEKİYOR?
Louisiana Eyalet Üniversitesi'nde entomoloji doçenti olan ve aynı zamanda Amerikan Sivrisinek Kontrol Derneği'nin başkanlığını yapan Dr. Kristen Healy, “Evrensel olarak çoğu sivrisinek karbondioksiti uzun mesafeden fark ediyor. Özellikle kalabalık ortamlarda nefes verirken yaydığımız karbondioksitin sivrisinekleri çekebileceğini gösteren birçok çalışma yapıldı. Vücut sıcaklığı ve ter de rol oynuyor gibi görünüyor” diye konuştu ve şöyle devam etti:
“Kendi deneyimlerime dayanarak bu hipotezin geçerli olduğunu söyleyebilirim. Eğer aktifsem ve terliyorsam kesinlikle sivrisinek çekiminde bir fark görüyorum. Çünkü sinekler diğer ekstra kokuları fark edebiliyorlar.”
Yıllar boyunca bir dizi bilimsel çalışma ile sivrisinekleri çeken şeylerin ne olduğu araştırıldı. Bazıları çalışmalar bira içen insanların ısırılma olasılığının daha yüksek olduğunu belirtirken, diğerleri kırmızı da dahil olmak üzere bazı renklerin sivrisinekler için ekstra çekici olabileceğini öne sürdü.
McMeniman, "Bu bulguların ne kadar genel olduğunu görmek için bu çalışmaları ölçeklendirmek gerçekten yararlı olacaktır” sözleriyle çalışma sonuçlarının net olmadığına dikkat çekti.
'SİVRİSİNEKLERİ ÖLDÜRMEDE YÜZDE 100 ETKİLİ OLDUĞU SÖYLENEN ÜRÜNLERE GÜVENMEM'
Sivrisinek ısırıkları konusunda bu kadar çok çalışma yapan bilim insanları onlardan nasıl korunabileceğimizi de söyleyebilir mi?
İnsanlarda neyin sivrisinekleri çektiği konusundaki karmaşanın ve çözülmemiş gizemlerin sonucunda piyasada böcekleri uzaklaştırmayı vaat eden sayısız cihaz ve sprey var.
Öte yandan Dr. Kristen Healy, ultrasonik sivrisinek kovucu cihazlar gibi yeni çıkan ürünlerin etkinliğinin her zaman araştırmalar ve bilim tarafından desteklenmediğini, bunların bir şekilde piyasada olduklarını belirterek, “Sivrisinekleri öldürmede yüzde 100 etkili olduğunu söyleyen bir ürüne asla güvenmem” dedi.
McMeniman ise şunları söyledi: “Böcek kovucuyu daha geniş bir alana püskürten cihazlar etkili olabilir ancak unutmayın ki bunlar böcek ilacıdır. Her ne kadar EPA (ABD Çevre Koruma Ajansı) kayıt standartlarını geçseler de onları kullandığınızda böcek ilacı olan bir bulutun içinde dolaşıyor oluyorsunuz.”
Healy ve McMeniman bunun yerine daha denenmiş ve gerçek yöntemler önerdi: "Yaz aylarında mümkün olduğu kadar fazla örtünmek, DEET (çoğunlukla böcek kovucularda kullanılan bir kimyasal) ve pikaridin (böcek kovucu bir madde) gibi bileşenler içeren tescilli bir böcek kovucu uygulamak gerçekten önemlidir. Bitkisel ürünleri tercih edenler için ise limon ve okaliptüs yağı idealdir."
BU DOĞAL BİR SAVAŞ, GEZEGENİMİZDE VAR OLMANIN BİR PARÇASI
McMeniman’ın diğer önerileri ise şu şekilde:
“Sivrisinekleri evinizden uzak tutmak için pencerelerinizde perde olmasına dikkat edin. Geceleri cam açmak yerine vantilatör ya da klima çalıştırın. Sivrisinek yavrularının yumurtadan çıkmasını önlemek için çöp poşetlerini sıklıkla değiştirin ve eğer bahçeniz varsa biriken suyu mutlaka boşaltın.”
“Nihayetinde, sizi sivrisinek ısırıklarından koruyacak sihirli değnek yoktur. Çeşitli araştırmalardan elde edilen bilgiler ne kadar cezbedici olsa da sivrisinekleri uzaklaştırmak için izlenecek basit bir beslenme şekli, kaçınılması gereken renk veya yıkanacak sabun kokusu yoktur” diyen McMeniman, sivrisineklerle aramızdaki ölümcül savaşın aslında doğal ve yaşanması gereken bir süreç olduğunun altını çizdi ve şunları söyledi:
“Sivrisinekler doğal dünyanın bir parçasıdır ve onlarla etkileşimde bulunmak, gezegenimizde bir arada var olmanın bir parçasıdır. İyi bir sinek spreyi alın ve gerektiğinde yeniden uygulamayı unutmayın.
CNN'in 'What scientists say keeps mosquitoes at bay' ve 'What mosquitoes are most attracted to in human body odor is revealed' başlıklı haberlerinden derlenmiştir.