Sıtma nedir? Sıtma hastalığı nasıl geçer?

Sıtma, parazit taşıyan dişi anofel sivrisineklerin beslenmeleri esnasında insana inoküle ettikleri Plasmodium cinsi parazitlerin eritrositleri enfekte etmesiyle gelişen bir enfeksiyon hastalığıdır.

Sıtma, geçmişte ülkemizde de yaygın görülen bir hastalık iken Bakanlığımız tarafından yürütülen başarılı çalışmalar neticesinde yerli sıtma bulaşı sona erdirmiştir, halen sadece yurtdışı sıtma vakaları bildirilmektedir. Ancak ülkemizde sıtma etkenini nakleden sivrisinek türlerinin bulunması, iklim ve çevresel faktörler, büyük nüfus hareketleri, sıtmanın endemik olduğu ülkelere seyahat edenlerin ve buralardan gelenlerin sayısının artması nedeniyle yurtdışı kaynaklı sıtma vakaları görülmektedir. Ayrıca; düzensiz göçmenler, ülkemizin sıtmanın yayılabileceği subtropikal bölgede yer alması ve iklim değişikliği nedeniyle ortalama hava sıcaklıklarında gözlenen artışlar nedeniyle sıtma riski halen devam ettiğinden Sıtma Eliminasyon Programı çerçevesinde faaliyetlerimiz devam etmektedir.

Her ne kadar ülkemizde yerli sıtma vakası görülmese de yurtdışı kaynaklı vakalar tespit edilmektedir. Sıtmanın endemik olduğu ülkelere gidenler paraziti oradan alarak hastalığa yakalanabilmektedir. Hastalık ülkemizde yurtdışından en sık emporte edilen enfeksiyon hastalıklarından birisi olup her yıl ortalama 200-250 yurtdışı kaynaklı sıtma vaka bildirimi olmaktadır. Ülkemizde tespit edilen yurtdışı kaynaklı sıtma vakalarının yaklaşık %75’i P. falciparum sıtmasıdır. Yurtdışı kaynaklı vakaların çoğu, paraziti sıtmanın endemik olduğu Sudan, Nijerya, Ekvator Ginesi, Uganda, Gabon gibi Afrika ülkelerinden almaktadır. Bu nedenle sıtma endemik bölgeden dönen veya daha öncesinde bu bölgelerde bulunmuş olan ateşli veya ateş hikayesi olanlarda kemoprofilaktik ilaç kullanmış olsa dahi sıtmadan şüphelenilmelidir.

Hastalık insanlara esas olarak parazit taşıyan anofel cinsi dişi sivrisineklerin sokmasıyla bulaşmaktadır. Sivrisinek sokması dışında sıtma; kan transfüzyonu, organ transplantasyonu, greftler ve kontamine enjektör veya iğnelerin ortak kullanımı ile de insanlara bulaşabilmektedir. Hastalık ayrıca plasenta yoluyla doğum öncesi veya doğum esnasında anneden bebeğe de geçebilmektedir.

SITMA NASIL ANLAŞILIR?

Sıtmanın ilk semptomları non spesifik olup pek çok sistemik viral hastalık bulgularına benzemektedir. Baş ağrısı, halsizlik, yorgunluk, abdominal rahatsızlık, kas ve eklem ağrısı ile başlayan sıtma kliniği ateş, üşüme, titreme, terleme, iştahsızlık, kusma ve giderek artan halsizlik ile devam etmektedir. Hastalığın bu erken evresinde hayati organ yetmezliği bulguları yoksa tedaviye hemen başlanması durumunda tam iyileşme beklenmektedir. Ancak organ tutulumu olan hastalarda özellikle P. falciparum sıtmasında şiddetli sıtma gelişebilmektedir. Şiddetli sıtmada genellikle koma (serebral sıtma), metabolik asidoz, ağır anemi, hipoglisemi, akut böbrek yetmezliği, pulmoner ödem bulgulardan biri veya daha fazlası gelişmektedir. Şiddetli sıtma tedavi edilmezse hastaların büyük çoğunluğu kaybedilmektedir.
Ülkemizde mevzuat gereği sıtma tanısı tüm sağlık kuruluşlarında konulabilmektedir. Ancak yurtdışı bağlantılı olmayan tüm sıtma vakalarının tanısının İl Halk Sağlığı Laboratuvarları ve Ulusal Sıtma Referans Laboratuvarı (Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Mikrobiyoloji Referans Laboratuvarları ve Biyolojik Ürünler Dairesi Başkanlığı Ulusal Paraziter Hastalıklar Referans Laboratuvarı) tarafından doğrulanması gerekmektedir.

Sıtma hastalarının tedavisi tespit edilen Plasmodium türüne göre farklılık gösterdiğinden sıtma tanısında Plasmodium tür ayrımının yapılması son derece önemlidir. Tür ayrımında İl Halk Sağlığı Laboratuvarları ile Ulusal Sıtma Referans Laboratuvarından destek alınabilir.
Sıtma tedavi ilaçları İl Sağlık Müdürlüklerinden temin edilebilir.

Sıtma hastalığına karşı hâlihazırda onay verilmiş bir aşı bulunmamaktadır. Bu nedenle; sivrisinek sokmalarına karşı kişisel korunma, hastalığın önlenmesinde ilk savunma hattı niteliğindedir. Diğer bir yöntem ise hastalığa karşı koruyucu ilaç kullanımıdır.

Cinsi sivrisineklerin ısırmasıyla oluşan sıtma hastalığı,

Seyahate çıkmadan önce sağlık kontrolünden geçin
Gidilecek ülkenin sağlık risklerini öğrenin.
Düzenli kullandığınız ilaçları yanınızda bulundurun.
Eksik aşılarınızı seyahat öncesi tamamlayın.
Alerjiniz olan ilaçların listesini yanınızda taşıyın.
Seyahat sağlığı sigortası yaptırın
Hastalık bulaşma ihtimaline karşın kalabalık ve kapalı alanlarda da a az zaman geçirin.
Akut solunum yolları enfeksiyonuna sahip kişiler ile yakın temastan kaçının.
Ellerinizi sık yıkayın veya el antiseptikleri ile ovuşturun.
Ellerinizi sık yıkayın veya el antiseptikleri ile ovuşturun
Kapalı şişelerdeki suları tüketin ya da kaynatarak için.
Dişlerinizi musluk suyuyla değil, kapalı su kullanın.
Pişmemiş, az pişmiş yiyecekleri tüketmeyin.
Açıkta satılan yiyecekleri yemeyin.
Meyve ve sebzelerin kabuklarını soyun.
Yanınızda maske taşıyın.