Hayıt nedir? Hayıt nelere iyi gelir? İşte ayrıntılar

Doğada mucizevi özelliklere sahip olan binlerce bitkiden bir tanesi de hayıt. Son zamanlarda merak edilip araştırılan hayıt bitkisi hakkında bilgi edinmek isteyen vatandaşlar, hayıt bitkisinin ne olduğuna dair internete araştırma yapıyor. İşte konuya dair ayrıntılar...

Hayıt ağacı yanlış tanınmaktan muzdarip bir bitkidir. İnsanlar bu küçük ağacın yapraklarını ilk gördüklerinde marihuana (Cannabis sativa) yapraklarına benzerliğinden ötürü pek ayırt edemezler. Çiçek açmış bir hayıt sık sık kelebek çalısıyla (Buddleia) da karıştırılır, iki bitkide de arıların, kelebeklerin ve sinekkuşlarının çok sevdiği uzun bir şekilde kümelenmiş mor çiçekler vardır. Çiçekler zaman içinde koyu kahverengi tohumlar içeren ve tat ve görüntü bakımından kolaylıkla karabiber tanesiyle karıştırılabilen küçük etli meyvelere dönüşür. Bu tohumlar, 2500 yıl önce hayıtın saflığını simgelerdi. Eski Yunan’da hayıtın cinsel arzuyu dindirdiğine inanılırdı.

Tarım, verimlilik ve evlilik tanrıçası Demeter’e adanan festivallerin önemli bir parçasıydı hayıt. Festival boyunca iffetli kalan kadınlar kendilerini hayıt çiçekleriyle süslerdi. Eski Roma’nın iffetli bakireleri hayıtın ince dallarını taşırlardı. Saflığın simgesi olarak Orta Çağ’da Katolik Kilisesi tarafından benimsendi. Manastıra yeni girenler hayıt çiçekleri serpilmiş bir yoldan yürürlerdi. Cinsel arzuyu bastırdığına inanılan hayıt tohumları, öğütülüp cinsel isteksizliği teşvik etmek amacıyla manastırların yemek salonlarında kullanılırdı. Bu yüzden bitkiye keşiş biberi denirdi.  Hayıt, iffet ve cinsel isteği bastırmanın yanı sıra binlerce yıl jinekolojik sorunlar için kullanılmıştır.

Büyük Pilnius, Dioskorides ve Theophrastus da dahil olmak üzere antik çağdaki hekimler, hayıtın adet sıkıntılarını giderme ve anne sütünü arttırmadaki etkisini yazmışlardır. Orta Çağ’da kadınlar adet sorunları için hayıt kullanırlardı. 1900’li yılların ortasında Alman araştırmacılar bu bitkinin jinekolojik sağlıkla ilgili hormonları dengelediğini gösterdi. Günümüzde Avrupalı jinekologlar ve Batılı bitkisel tıp uygulayıcıları, adet öncesi sendromu da (PMS) dahil olmak üzere adet bozuklukları için hayıttan yapılmış ilaçları önermektedirler. Kadınlar ayrıca ani ateş basması gibi bazı menopoz belirtilerini hafifletmek için de hayıt alırlar.

Vitex cinsine dahil olan 250’den fazla tropikal türü vardır, ama yalnızca biri, Vitex agnus-castus, Avrupa’da bulunur. Hayıt boyu 90 cm’yle 5,5 metre arasında değişen çalı ya da ağaççık olarak büyüyen aromatik bir bitkidir. Meyveleri taşıyan ince dallar kısa ve reçineli tüylerle bezelidir ve dokunduğunuzda elinize yapışır. Sayıları 5-9 civarında olan yaprakçıklar merkezden çevreye yayılır, yaprağın uzunluğu 15 cm’ e ulaşır, eni yaklaşık 2,5 cm kadardır. Yaprak kenarı tüysüz ya da dalgalıdır. Yaprakların üst tarafı genellikle gri-yeşil renkli ve düzdür; alt tarafsa daha açık renkli ve tüylüdür. Şekli küçük borulara benzeyen, lavanta ya da lila renkli ve 5 loblu yapraklar üçgen gruplar oluşturur. Mayıs’tan Ekim’e kadar varlığını koruyan çiçekler yaklaşık yarım santim uzunluğundadır. Tohumlar (meyveler) olgunlaştığında açık kahverengi renktedir ve karabiber tanesinden daha küçüktür. Helezonik bir biçimde sapa yanaşır.

HATIR NASIL YETİŞTİRİLİR?

Anavatanı Güneybatı Asya ve Güney Avrupa olan hayıt eski çağlardan bu yana Avrupa’da yetiştirilmektedir, İngiltere’de ise ilk olarak 1570 yılında yetiştirilmeye başlamıştır. Amerikan bahçeciliğine 19. yüzyılın başlarında giren bitki günümüzde Güney’deki bölgelerde, batıda Teksas’tan kuzeyde  Arkansas’a ve Oklahoma’nın güneydoğusuna, yetiştirilmektedir. Vitex kelimesi antik döneme ait olan ve “rüzgar”, “eğilmek” ya da “dolanmak” anlamına gelen vei kelimesinden gelir. Bu ad, bitkinin çit örgülerde kullanılan dayanıklı ve esnek dallarına ithafen konmuştur. Tür adı olan agnus-castus, orijinal Yunanca ad olan ve ilk olarak Dioskorides tarafından kullanılan agnos kelimesinden gelir. Castus kelimesiyse Latince’de “iffet” anlamına gelen castitas’tan gelir.

Hayıt, Vitex cinsine ait bitkiler arasında ılıman iklimlerde yetişen az sayıda türden biridir. -20 dereceye kadar hayatta kalabilir. Güney Missouri ya da Maryland’in güneyindeki hatta kalan bölgelerde, ılık bir bölgede, taş bir duvar ya da dayanağa karşı yetişebilir. Hayıt güneşi ve orta seviyede verimli, iyi drene edilmiş hafif toprağı sever. Bitkinin kullanılan kısmı meyveleridir. Ticari amaçlı üretim İtalya’daki özel çiftliklerde ve Çin’de yaygındır. Kışın yapraklarını döker, yapraklar dökülmeye başladığında küçük meyveler dallara tutunur. Tohumlar saptan elle kolayca alınır ya da özel bir biçerdöver kullanılır.

HAYIT NELERE İYİ GELİR? -

Adet öncesi sendromu (PMS) adet döngüsünden 5-10 gün önce başlayan ve fiziksel, psikolojik ve duygusal belirtileri olan bir rahatsızlıktır. Kadınların % 90’ının belli dönemlerde PMS’nin belirtilerini yaşadığı tahmin edilmektedir. Kurutulmuş hayıtın PMS belirtilerini belirgin bir şekilde azalttığı gözlemlenmiştir. Alman sağlık otoriteleri PMS, adet düzensizliği ve mastalji tedavisinde hayıtı önermektedir. Hayıtın PMS’ye olan etkisini araştırmak için 178 kadın üzerinde yapılan ve British Medical Journal’de yayınlanan bir çalışmaya göre hayıt kullanan kadınlarda asabiyet, karamsarlık, baş ağrısı ve meme dolgunluğu gibi PMS belirtilerinin önemli ölçüde azaldığı görülmüştür. Hayıt alan kadınlarda PMS belirtilerinde % 52 oranında azalma olurken plasebo alanlarda bu oran % 24 olmuştur.  Hayıtla ilgili plasebo kontrollü bir başka çalışma da Pekin’de 208 kadınla yapılmıştır. 40 mg hayıt ekstresi alan kadınlarda plasebo alanlara göre PMS belirtilerinin önemli oranda azaldığı görülmüştür. PMS’nin psikolojik belirtileri daha şiddetlidir (adet öncesi disforik bozukluk) ve çoğunlukla antidepresanlarla tedavi edilir. Bir başka deneyde de hayıtın psikolojik ve fiziksel etkisinin fluoksetin maddesine (Prozac) denk olduğu görülmüştür. Hayıt ekstresinin, en az 3 ay boyunca her gün kullanıldığında, kadının doğurganlığını arttıran progesteron seviyesini düzenlediği görülmüştür. Ancak bu amaçla önerilmesi için biraz daha deneysel çalışmaya ihtiyaç vardır.