EZBER BOZAN BİR ARAŞTIRMA | Probiyotik takviyeleri yararlı mı zararlı mı?

Probiyotik takviyeleri, "bağırsaklardaki sağlıklı bakterileri artırarak insan sağlığı üzerinde sayısız fayda sağlıyor" iddiası ile son yıllarda yaygın bir şekilde kullanılıyor. Ancak ortada şöyle bir risk var: Probiyotik takviyeleri ihtiyacı olmayan sağlıklı insanların bağırsaklarındaki bakteri dengesini bozabilir ve daha az mikrobiyal çeşitliliğe yol açabilir.

Çalışmalar, hem genel sağlık hem de antibiyotiklerin etkilerine karşı koymak için probiyotik takviyesi almanın bağırsaklardaki bir dizi sağlık sorunuyla bağlantılı mikrobiyal çeşitlilik düzeyini azaltabileceğini yani dengeyi bozabileceğini söylüyor. Antibiyotik kullanırken takviye almak da oldukça yaygın ama bununla ilgili bir araştırmanın sonuçları da bildiğimizden farklı şeylere işaret ediyor. 

Bu durumda kafamız biraz karıştı. Probiyotikler bağırsaklarını dostu mu düşmanı mı? Probiyotikler bağırsak sağlığına iyi gelmek yerine, sağlığı mı bozuyor?

The Washington Post'un aktardığına göre, probiyotik takviyeleri, bağırsakları sağlığı çeşitli şekillerde iyileştirebilecek bakterilerle dolduracağı iddiasıyla milyarlarca dolarlık bir endüstri haline geldi. Ancak sağlıklı insanlarda probiyotik takviyeleri çok az fayda sağlıyor ve yarardan çok zarar verebiliyor.

Probiyotik takviyeleri, bağırsak sağlığını iyileştirdiğine inanılan canlı mikroorganizmalar içeren kapsül, sakız, toz ya da hap şeklinde sunuluyor ve gastrointestinal (sindirim sisteminin tüm organlarını içeren ağızdan anüse giden yol) rahatsızlıkları olan kişiler de dahil olmak üzere, bu takviyelerden fayda görebilecek pek çok kişi var. 

Ancak çalışmalar, genel sağlık düzeyini iyileştirmey veya antibiyotiklerin etkilerine karşı koymak için probiyotik takviyeleri almanın bağırsak florasının bileşimini değiştirebileceğini ve bağırsaklardaki bir dizi sağlık sorunuyla bağlantılı mikrobiyal çeşitlilik düzeylerini azaltabileceğini gösteriyor. 

Probiyotik takviyeleri, hassas bağırsak sendromu ve inflamatuar bağırsak hastalığının semptomlarını azaltabiliyor, gezgin ishali sorununu önleyebiliyor ve antibiyotiklerin bazı yan etkilerini azaltabiliyor. Ancak çoğu insan için bağırsak mikrobiyomunu beslemenin daha güvenilir yolları bulunuyor.

Bunun için öncelikle bağırsakların ihtiyaç duyduğu lif bakımından zengin çeşitli sebzeler, kabuklu yemişler, tohumlar, bakliyatlar ve kepekli tahıllar tüketilmeli.

Araştırmacılar, probiyotikler ve diğer faydalı bileşikleri içeren yoğurt, lahana turşusu ve kefir gibi fermente gıdaları yemenin de genel sağlık ve bağırsak mikrobiyomu üzerinde olumlu etkileri olduğunu ortaya koydu.

Gözden KaçmasınHareketsizliğin sorumlusu bulundu... Egzersiz yapmaktan kaçınıyorsanız nedeni bağırsaklarınız olabilirHaberi görüntüle

Gastroenteroloji ve İç Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Salih Boğa, probiyotik takviyelerinin popüler olmasının sebebinin ilaç endüstrisi olduğunu, bu ürünlerin reçetesiz satılabilmeleri ve televizyon reklamlarında dahi çok ciddi şekilde öne çıkarılmaları nedeniyle yaygınlaştığını belirtti.

Doç. Dr. Boğa, bu takviyelerin herkes için yüzde 100 faydalı olmadığını çünkü her takviyedeki bakteri çeşitliliği oranlarının, hatta ülkemizde satılan probiyotiklerdeki bakterilerin canlı olup olmama durumunun bile farklı olduğunun altını çizdi ve devam etti:

“Her takviye yararlı değil ve hatta bazıları bazı hastalara ya da sağlıklı kişilere zararlı bile olabilir. Bu takviyeler yerine doğal ürünleri kullanmak, özellikle turşu, kefir gibi fermente ürünleri tüketmek çok daha mantıklı. Çünkü bu ürünlerde hem yararlı bakteriler (probiyotikler) hem bu bakterilerin büyümesini, gelişmesini sağlayan gıda maddeleri (prebiyotikler) ve bu bakterilerin bağırsaklarımıza, vücudumuza yararlı etkilerini ortaya çıkaran, bunların ürettikleri vitamin gibi maddeler (postbiyotik) bulunuyor. Aynı zamanda fermente gıdalar sağlıklı bireyler ve hastalar için daha ekonomik bir çözüm oluyor.”

TAKVİYELER YANLIŞ MİKROPLARI ÖLDÜREBİLİR

Bağırsak mikropları, kalın bağırsakta bulunan geniş bir bakteri, virüs ve mantar ekosisteminin bir parçası. Araştırmalar çeşitli bağırsak mikrobiyomlarını barındıran insanların daha sağlıklı bir yaşam sürdüğüne ve daha az hastalık geliştirme eğiliminde olduğuna işaret ediyor.

Houston'daki Teksas Üniversitesi MD Anderson Kanser Merkezi'nden Prof. Dr. Lorenzo Cohen, yalnızca birkaç bakteri türünün konsantre dozlarını almanın bağırsaklardaki dengeyi bozabileceğini söyledi ve ekledi:

"Probiyotik takviye alarak istemeden bir tür disbiyoz yaratabilirsiniz. Çünkü sadece kötü şeyleri dışlamakla kalmıyorsunuz, aynı zamanda fazla sayıda mikrobiyom çeşitliliği yaratmak için orada olmasını istediğiniz diğer iyi şeyleri de devre dışı bırakıyorsunuz."

Boğa, insan dışkısının üçte birinin canlı bakterilerden oluştuğunu, bu canlı bakterilerin insan sağlığına yararlı ve de zararlı olmak üzere iki gruba ayrıldığını söyledi ve bu durumu şöyle özetledi:

“Bağırsaktaki yararlı ve zararlı bakteriler normalde bir denge halindedir. Bu durum bozulduğunda yani yararlı bakteriler azalıp ve zararlı bakteriler arttığında biz buna 'disbiyoz' diyoruz. Zaten probiyotik takviyelerinin de tam da bu noktada devreye girdiği iddia ediliyor. İçinde lactobacillus, bifidobacterium gibi yararlı bakteriler bulundurduğundan bunların bağırsaktaki yararlı bakterilerin oranını artırması bekleniyor. Gerçekten de bazı hastalarımızda bu probiyotik takviye ilaçları işe yarıyor, disbiyozu düzeltebiliyor ama her kişide sürekli kullanımı gerekli ya da sağlıklı bireylerde kullanımı gerekli diye bir durum asla söz konusu değil çünkü aslında bağırsaktaki yararlı bakterilerde de asıl önemli olan şey ‘çeşitlilik’.”

Doç. Dr. Boğa, ayrıca bağırsakta yararlı bakteri çeşitliliğinin insan sağlığı açısından çok önemli olduğunu, ancak probiyotik takviyelerde fermente ürünlerin aksine birkaç tip bakteri çeşidi olduğu için, yüzlerce farklı bakteriden oluşan bu yararlı bakteriler grubunun çeşitliliği daha da azalttığını ve yararlı bazı bakterileri ortadan kaldırdığını vurguladı.

ANTİBİYOTİK KULLANIRKEN PROBİYOTİK ALMAK DOĞRU MU?

Antibiyotik kullanırken probiyotik alınması oldukça yaygın. Zira antibiyotikler bakteriyel enfeksiyonları tedavi ederken bağırsaklardaki yararlı bakterileri de yok edebiliyor. Antibiyotik ile birlikte probiyotik takviyesi almanın amacı bağırsak mikrobiyomunu yeniden dengelemek ve ilacın yan etkileri en aza indirmek. Yapılan araştırmalar, probiyotiklerin antibiyotik nedeniyle yaşanan ishali önleyebileceğini gösteriyor ancak antibiyotiklerle probiyotik kullanımına ilişkin yapılan başka bir çalışma şaşırtıcı sonuçlar ortaya koydu.

Weizmann Bilim Enstitüsü'ndeki araştırmacılar, sağlıklı yetişkinlere bir haftalık antibiyotik kürü verdi. Bir grup, 4 hafta boyunca en az 10 bakteri türü içeren popüler bir probiyotik takviyesi aldı. Diğer gruba antibiyotik verilmeden önce toplanan kendi bağırsak mikroplarını içeren dışkı nakli yapıldı. Üçüncü bir grup ise kontrol grubu olarak görev yaptı. Kontrol grubundaki insanların mikrobiyomları, antibiyotik kullanımından yaklaşık 3 hafta sonra normale döndü. Antibiyotik tedavisinden sonra dışkı nakli yapılan kişilerin mikrobiyomları en iyi sonucu verdi ve birkaç gün içinde normale döndü. Ancak probiyotik alan kişilerin mikrobiyomları 5 ay geçmesine rağmen normale dönmedi. Araştırmacılar kontrol veya nakil gruplarındaki insanlara kıyasla probiyotik kullananların daha az bağırsak mikrobiyom çeşitliliğine sahip olduklarını buldu. 

Antibiyotik kullanan kişilerin probiyotik takviyesine ihtiyacı olup olmadığını sorduğumuz Doç. Dr. Boğa ise bu sorumuza şöyle yanıt verdi:

“Antibiyotik kullanan kişilerin herhangi bir probiyotik katkı maddesi, takviye maddesi, kapsül, tablet ya da toz gibi takviye ürünü kullanmasına gerek yoktur. Probiyotikler bazı durumlarda antibiyotiğin yan etkilerini önlemede ve antibiyotiğe bağlı ishal gibi problemlerde faydalı olabilir ancak bunu da doktora danışarak, uygun probiyotik takviyesini seçerek ve uygun miktarda uygun sürede, sadece gerekli durumda kullanmak gerekir.”

Boğa, tablet, kapsül ya da toz halinde satılan probiyotik ürünlerin raf ömrünün ne olduğu, soğukta mı, sıcakta mı saklanıp satıldığı, ne kadarının uzun vadede canlı kalabildiği gibi detayların bile muğlak olduğunu, hal böyleyken bu takviyelerin hepsinin aynı etkiyi göstermesini beklemenin de mümkün olmadığını söyledi.

KULLANMADAN ÖNCE DOKTORA DANIŞILMALI

Herkes kullanıyor diye probiyotik takviyesi kullananlar var. Sağlıklı bireylerin bu takviyeleri almasının zararı olur mu?

Doç. Dr. Boğa, her ilaçta olduğu gibi bu probiyotik ürünlerin de kullanılmadan önce doktora danışılmasının oldukça önemli olduğunu söyledi ve ekledi:

"Sağlıklı bireyler sırf trend olduğu için bu probiyotik takviyelerini kullandıklarında bu ürünlerin ciddi bir maddi maliyeti bulunması sebebiyle öncelikle bir ekonomik zarara neden olur. Bu gereksiz kullanım, yararı olmadığı gibi bazen bağırsaktaki yararlı bakteri çeşitliliğini de azalttığı için aksine insanlara zarar verebilir. Bu nedenle prebiyotik, probiyotik ve postbiyotiklerin hepsinin bulunduğu doğal beslenme ürünü olan fermente gıdaları tüketmek en mantıklı seçenek."

DOĞANIN PROBİYOTİKLERİ: FERMENTE GIDALAR

Washington Üniversitesi Tıp Merkezi'nde Gastroenterolog olan Chris Damman, "Canlı mikropları önerdiğimde, bunlar genellikle fermente gıdalar olur. Fermente gıdalar doğanın probiyotikleri gibidir" dedi.

Damman ayrıca kendisinin herhangi bir probiyotik takviyesi kullanmadığını, bunun yerine fermente gıdalar tükettiğini, insanlara da bunu tavsiye ettiğini söyledi ve şu tavsiyeyi verdi:

“Yemeklerinizde garnitür olarak lahana turşusu kullanmayı deneyin. Kahvaltıda bir kâse sade yoğurt tüketin. Atıştırmalık olarak bir bardak şekersiz kefir için veya meyveli smoothie yapmak için kullanın.”

Doç. Dr. Boğa, doğal yollarla probiyotik almayan kişilerin mutlaka takviye almaları gerekmediğini, sağlıklı ve dengeli beslenmenin yeterli olduğunu vurguladı.

Cell dergisinde yayınlanan bir çalışmada, Stanford Üniversitesi'nden bilim insanları, insanları 10 haftalık bir süre boyunca her gün fermente gıdalar yemeye yöneltmenin iltihaplanma düzeylerini düşürdüğünü ve bağırsak mikrobiyom çeşitliliğini artırdığını buldu.