Ebeveynler en çok bu hataları yapıyor! Çocuklara beslenme alışkanlığı kazandırırken dikkat etmeniz gereken 6 kritik nokta

Öyle bir dönemde yaşıyoruz ki kafamızı nereye çevirsek karşımıza paketlenmiş ve genetiğiyle oynanmış gıdalar çıkıyor. Gelişim çağında olan çocukların hatta bebeklerin bile sık sık karşılaştığı bu gıdalar, beslenme bozukluklarına, obeziteye, kalp ve damar hastalıklarına varan problemlere yol açıyor.

Çocuklarımızı her ne kadar bu gıdalardan uzak tutmaya çalışsak da bazen birileri biz fark etmeden ikram edebiliyor ya da çocuk kreşteki, okuldaki arkadaşında görüp tadına bakabiliyor. Burada asıl mesele çocukları "zararlı" addedilen gıdalardan uzak tutmak değil, doğru bir beslenme düzeni kurmak ve çocuğun da bunu sevmesini sağlamak.

Peki ama fast food gıdaların son hızla yaygınlaştığı, sağlıksız paketli gıdaların hayatın vazgeçilmez parçası haline geldiği günümüzde, bir çocuğu brokoliyle, lahanayla, taze balık veya meyve-sebzelerle tanıştırmak nasıl mümkün olacak?

Çocuğunuzun arkasında elinizde tabakla "Bir kaşık da olsa sebze yesin" diye koşturuyor, sağlıklı beslensin diye bütün abur cuburları yasaklıyor ya da yemeklerini yemesi için zorlamak zorunda kalıyorsanız gelin konuya daha detaylı bir şekilde bakalım.

'BESLENME ALIŞKANLIĞI KAZANDIRMAK, ANNE, BABA VE BEBEK İLETİŞİMİNİ GÜÇLENDİRİR'

Çocuk Sağlığı Hastalıkları ve Çocuk Nefrolojisi Uzmanı Prof. Dr. Mahmut Çivilibal, "Beslenme, yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli ve zorunlu temel bir beceridir. İnsan yavrusunun yemek yeme alışkanlığı kazanması, bebeğin gelişim sürecinin bir parçasıdır. Bu alışkanlık ebeveynlerin rehberliği ve yardımıyla zamanla kazanılır. Çok küçük prematüre bebekler hariç, zamanında ve sağlıklı doğan tüm bebekler emme refleksi gelişmiş olarak doğarlar. Doğumdan sonraki ilk yarım saat içinde çok aktiftirler ve annelerini emebilirler" dedi ve beslenme hakkında şunları söyledi:

"İlk 6 ay ideal beslenme şekli anne sütü ile beslenmedir ve anne memesini emme şeklindedir. Anne sütünün olmadığı durumlarda hazır mamalar, genellikle biberon yardımıyla ve yine emme şeklinde verilir. Altıncı aydan sonra anne sütü veya mamaya ilaveten ek gıdalarla beslenme başlar. Bebekler beslenme alışkanlığı kazanırken parmakları kullanmayı ve nesneleri ayırt etmeyi de öğrenir. Bu öğrenme süreci otonom bir durumdur ve bebeklerin büyümesini ve dünyayı tanımasını sağlar.

Çocuğa beslenme alışkanlığı kazandırılması, anne, baba ve bebek arasında kurulan iletişimi de güçlendirir. Bebeğin yemek yemesine yardımcı olmak onunla sıcak bir ilişki kurulmasını sağlar. Bebek, bu sıcaklığı ve ilgiyi hisseder, kendine güvenmesini sağlar. Sonuç olarak, beslenme eğitimi bebeğin beslenme becerisini kazanmasının yanı sıra onunla kurulan tüm ilişkileri geliştirir."

‘KÖTÜ VE YETERSİZ BESİNLERİN BOLCA BULUNDUĞU BİR ORTAM VAR’

Gerçek şu ki, yaşam boyu sürecek beslenme alışkanlıkları erken yaşlarda oluşuyor. Yapılan araştırmalarda, sağlık sorunlarının arka plânında erken çocukluk dönemindeki beslenme alışkanlıklarının olduğu ortaya çıktı.  

Öyleyse şunu soralım; sağlıklı besinleri bir çocuk neden reddediyor? Çocukluk dönemi tat tercihlerini inceleyen gelişimsel psikobiyoloji uzmanı Julie Mennella, The Washignton Post'a geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, “Şüphesiz içinde bulunduğumuz dönem ebeveynler için şartları daha zor hale getiriyor. Kötü ve yetersiz besinlerin bolca bulunduğu bir ortam var ve bu tatları son derece lezzetli bulan bir beynimiz...” dedi.

Uzmanlara göre, böyle bir dönemde, çocuğa sağlıklı beslenme alışkanlığı kazandırmanın en kötü yolu onu zorlamak. Bu durum çocukların sağlıklı yiyecekleri reddetmesine ya da sağlıksız gıdaları tercih etmesine neden olabilir. Uzmanlar bu noktada, çocukları sağlıklı gıdalara alıştırmak için yapılan en yaygın hatalara dikkat çekiyor. 

1-) YASAKLARDAN VAZGEÇİN

Araştırmalar, ebeveynler tarafından uygulanan gıda yasaklarının ters teptiğini ortaya koyuyor. Pennsylvania State Üniversitesi tarafından bir kreşte düzenlenen bir deney bu konuda oldukça ufuk açıcı oldu. Deney kapsamında ilk olarak, yetkililer kreşteki çocukların diledikleri kadar elma ve şeftalili kurabiye yemelerine izin verdi. Çocukların yeme alışkanlıklarını inceleyen uzmanlar, kurabiyeleri pek sevmediklerini tespit etti.

Daha sonrasında, meyveli kurabiyelerden olduğu söylenen ama aslında aynı olan kurabiyeleri çocukların ulaşamayacağı yere kaldıran ve yasaklayan uzmanlar, çocukların yasak kavanozdaki kurabiyeleri düşünmeden edemediğini gözlemledi. Sonunda kavanoz açıldığında, aslında aynı kurabiyeleri tadan çocukların bu sefer çok daha fazla tükettiği tespit edildi.

Bu araştırma, yiyecekleri kısıtlamanın ve çocukların yediklerini kontrol etmeye çalışmanın olumsuz yanlarını gösteren önemli çalışmalardan sadece biri. Ebeveyn kontrolünde yasaklarla büyüyen çocukların ilerleyen yaşlarda obezite sorunuyla karşı karşıya kaldığı ve tatlı-yağlı gıdaları daha fazla tüketme eğiliminde olduğu araştırmaya yansıyan bir diğer ayrıntı.

Elbette bu durum, çocukların gazlı içeceklere ve abur cuburlara sınırsız erişeceği anlamına gelmiyor. Ebeveynlerin yapması gereken ilk şey zararlı paketli gıdaları olabildiğince evden uzak tutmak. Daha sonrasında, sağlıklı ve eğlenceli atıştırmalıklar yaparak çocukların beğenileri kontrol altına alınabilir.

Columbia Üniversitesi beslenme bölümü profesörlerinden Isobel Contento, “Bu bir tür program şeklinde plânlanmalı. Sağlıklı ve eğlenceli yiyecekler ile sınırlı sayıda sağlıksız besin yan yana sunulabilir. Ne yiyeceklerini kendileri seçmeli” diye konuştu.

2-) OLUMLU ALIŞKANLIKLARI TEŞVİK EDİN

Ebeveynlerin sıklıkla başvurduğu yöntemlerden biri sebzeleri başka biçimlerde çocuklara yedirmeye çalışmak. Örneğin içinde balkabağı bulunan bir brownie kek tarifi ile çocuklara sebze yedirmeye çalışan ebeveynler, bu yöntemle alışkanlık kazandırmanın daha kolay olacağını var sayıyor. Ancak uzmanlar, bu gibi örneklerde çocukların balkabağına değil, brownie yemeye alıştırıldığı konusunda uyarılarda bulunuyor.

Çocukların sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanmasında 'gıda köprüleri' oluşturmanın en iyi çözüm olduğunu söyleyen uzmanlar, ebeveynler ve çocukların bir arada sebzelerin besin gruplarını araştırabileceğini, vücudun ihtiyaç duyduğu besinlerin ve vitaminlerin hangilerinde olduğunu oyunlar yardımıyla keşfedilebileceğini öne sürüyor.

3-) ŞİŞMAN VE ZAYIF ÇOCUKLARI BİRBİRİYLE KARŞILAŞTIRMAYIN

Ebeveynlerin en büyük yanlışlarından bir tanesi de çocukları karşılaştırmak. Kardeşlerle ya da arkadaşlarla yapılan kıyaslamalar daha büyük problemleri beraberinde getiriyor. Çocukların yeme alışkanlıkları ve vücut gelişimlerinin farklı olduğunu unutmamak gerekiyor.

Pediatrik obezite uzmanları, aşırı kilolu çocuğun yemek yemesinin kısıtlanmaması ve evdeki herkes için yemek kurallarının aynı olması gerektiğinin altını çiziyor. Elbette bir çocuğun diyabeti veya bir gıdaya alerjisi varsa bu durum değişebilir.

Uzmanlar, ailelerin aşırı kiloya dair hassasiyet geliştirdiğine fakat zayıf çocuklara farkında olmadan bir serbestlik tanındığına dikkat çekiyor. Ebeveynlerin evde örnek oluşturması gerektiğini belirten uzmanlar, kardeşler arasında zayıf ve kilolu ayrımı yapmaksızın çocukların da sağlıklı gıdalara eşit olarak erişmesi gerektiğini belirtiyor.

ABD Boston Çocuk Hastanesi'nde yönetici ve Harvard Tıp Fakültesi'nde profesör olan David Ludwig, “Bir çocuk için sağlıklı olan yiyecekler diğer çocuk için de sağlıklıdır. Obezite sorunu olan bir çocuğu tedaviye aldığımızda, diğer zayıf olan kardeşin de sağlıklı beslenmesine önem veririz” ifadesini kullandı.

4-) ÇOCUKLARA BİLGİ VERMEMEK

Ebeveynler eve giren gıdalar üzerinde tam söz sahibi fakat çocuklar değil. Eve alınan gıdaların içeriği konusunda çocuklara da bilgi vermek ve yapılan seçimlerde onların da görüşlerine başvurmak önemli. Çocukları mahalle pazarına götürerek sebze ve meyveleri incelemeleri sağlanabilir. Market alışverişlerinde de paketli gıdaların hangilerinin zararlı olduğu konusunda çocuklarla bilgi paylaşılabilir.

Sağlıklı beslenme alışkanlığında iyi meyve ve sebzenin seçilmesi kadar pişirme aşamasını da çocuklarla beraber yapmak önemli. Özellikle, çocukların saksıda veya tarlada meyve-sebze yetiştirmesini teşvik etmek ve kendi yetiştirdikleri yiyecekleri tüketmelerini sağlamak sağlıklı gıdaya olan farkındalığı yükseltecektir.

Columbia Üniversitesi’ne bağlı Teachers College'da yapılan araştırmaya göre, altıncı sınıftaki yaklaşık 600 öğrenciye beslenme dersleri ve aşçılık dersleri verildi. Doğal gıdalardan kendi yiyeceklerini pişirmeyi öğrenen çocukların daha sonra okul kafeteryasından bu yiyecekleri seçtiği görüldü.

5-) VAZGEÇMEYİN

Bir çocuğun sağlıklı gıdaya alıştırılmasının zaman alabileceği konusunda uyarılarda bulunan uzmanlar, yeni bir yiyeceği sevdirmenin 15 veya daha fazla deneme gerektirebileceği görüşünde. Bu nedenle ebeveynlerin sağlıklı gıdaları farklı hazırlanış teknikleriyle sunması ve pes etmemesi oldukça önemli.

Çocukların yeni bir yiyeceği denemesi için nazikçe teşvik edilmesi gerektiğini belirten uzmanlar, zorlamanın, mecbur bırakmanın veya ödüllendirmenin çocukların sağlıklı gıdalardan uzaklaşmasına neden olduğunu belirtiyor. Bir araştırmada, çocuklara yiyecekler konusunda rüşvet verildiğinde sağlıklı gıdalardan uzaklaştıklarını gözlemlendi.

6- GÜZEL BİR AİLE SOFRASI KURUN

Yemeklerin stres kaynağı olmasına izin vermemek önemli. Özellikle çocuklarıyla masaya oturan ebeveynlerin yemek gündemini bir 'savaşa' dönüştürmemesi lazım. Çünkü çocuklar büyüdükçe güzel ve keyifli aile sofralarını, hazırlanan sağlıklı yiyecekleri anılarında yaşatmayı sürdürüyorlar.

ABD’deki Philadelphia Monell Kimyasal Duyular Merkezi’nde tat ve koku başlıklarında çalışmalar yürüten Julie Mennella, "Yemek alışkanlıkları bir aileyi tanımlayabilir" dedi ve ekledi:

"Bu sadece her gece yediğiniz yiyeceklerle ilgili değil. Aile sofraları, aile yapısını şekillendiren bir ortamı yaratır. Örneğin, aile sofrasını tanımlayan bir özel yemek ve bu yemeğin hikâyesi çocuğun ilerleyen süreçte zihnine kazınır. Dolayısıyla, bir yemeğe insanları birbirine bağlayan ve çocukluk anılarını tetikleyen bir kimlik olarak bakmak daha doğru."

Yukarıdaki maddelere ek olarak Prof. Dr. Çivilibal da çocuklara beslenme alışkanlığı kazandırılırken yapılması ve yapılmaması gerekenleri şöyle sıraladı:

• Çocuklara doğru yemek yeme alışkanlığı kazandırmak hassas bir süreçtir. Yemek saatlerinin doğru ve çocuğa spesifik olarak belirlenmesinden porsiyonların optimal ayarlanmasına kadar birçok konuya dikkat edilmesi gerekir. Sabırlı, sakin ve kararlı olmak önemlidir.

• Öğün saatlerini ve porsiyonlarını çocuğunuzun yaşına, fiziksel gelişimine, metabolizmasına ve hareketliliğine göre doktorunuzla birlikte ayarlayın.

• Fırsat buldukça çocuğunuzun yemeğini birlikte hazırlayın.

• Sunduğunuz yemekler arasından seçim yapmasına izin verin.

• Yemeği yavaş ve sakin yemesini sağlayın.

• Doğru ve yeterli yemek yemenin, büyümesini ve sağlıklı olmasını sağlayan yararlı bir durum olduğunu çocuğunuza anlatın.

• Çocuğunuza yemek konusunda da örnek olmaya çalışın.

• Yemek öğünlerinin size ve çocuğunuza eziyet olmasına fırsat vermeyin.

• Zorla yemek yedirmeye çalışmayın.

• Sürekli kucakta dolaştırarak yedirmeyin.

• Yemek sırasında oyuncaklardan uzak tutun.

• Televizyon, tablet veya bilgisayar karşısında yemek yedirmeyin.

• Yemeği ödül/ceza olarak kullanmayın.

'ÇOCUKLAR ALIŞKANLIKLARINI ERİŞKİN ÇAĞLARDA DA SÜRDÜRMEYE ÇALIŞIR'

"Çocukların küçük yaşta yediği/yemediği şeyler ileriki dönemde beslenme tarzlarını nasıl etkiler?" diye sorduğumuz Mahmut Çivilibal, "Yaşamın ilk yıllarında, yeme-içme olayı temel olarak açlık ve tokluk sinyallerine göre meydana gelmektedir. Erişkinlerde ise lezzetli yiyeceğin varlığı, günün zamanı ve sosyal ortam gibi çevresel faktörler bireyin yeme düzeni ve alışkanlıklarını etkilemektedir. Çocuklar büyüyüp genç yaşa ulaştıklarında hızlıca yetişkin tipi beslenme düzenine geçmek isterler. Yiyecek ve yeme-içme ile ilgili sosyal ve kültürel adetleri öğrenirler. Çocukken evinde düzenli sıcak ev yemekleri ile büyüyen çocuklar bu alışkanlıklarını erişkin çağlarda da çoğunlukla sürdürür veya sürdürmeye çalışırlar" dedi ve şunları ekledi:

"Ancak günümüzde yaşam koşullarının hızla değişimi ve çalışma şartlarının ağırlaşması, tüketicilerin yemek pişirmeye yeterli zamanlarının olmaması, yemek pişirmek istememeleri ve aile ile yeme-içme alışkanlıklarının ortadan kalkması gibi durumlar fast food alışkanlıklarının artmasına neden olmuştur. Değişen toplumsal yapı, beslenme alışkanlıklarındaki değişimler, kültürlerarası etkileşim, hızlanan yaşam temposu, kalabalık şehirler, aile yapısında meydana gelen değişimler, çalışma hayatının dinamikleşen yapısı vb. nedenler tüketim tarzını etkileyen ve zamanla değiştiren faktörlerdir. Yine de çocukluk çağlarındaki beslenme alışkanlıklarının, erişkin yaşlarda sağlıklı ve doğru beslenmenin temelini oluşturan en önemli faktör olduğu unutulmamalıdır."