'Ben Kraliçeyim'

Psikiyatride tanımlanmış yüzlerce hastalık var. Bunlardan biri de halk arasında 'Manik depresif bozukluk' olarak bilinen 'Bipolar Bozukluk'tur. 'İki Uçlu Mizaç Bozukluğu' olarak da anılır. Bu mevsimde artış eğiliminde olan bir hastalıktır. Burada kişi çok farklı bir hal içine girer. Kişi kendini kraliçe hisseder. Kültüre göre kimi kendini mucit sanırken, kimi de evliya olarak görür. Kimi kendini peygamber görür. Bazıları 'Atatürk benim içimde' derken kimi de dünyanın kurtuluşu kendisi tarafından gerçekleştirileceğini savunur. Aşırı harcama yaparlar. Tüm varlıklarını birden satabilirler. Hem de yok fiyatına… Satmadan dağıtanlarda vardır. Kendi eliyle kendini talan eder adeta… Toplum kurallarına uyan bir kişi iken birden gecelerin ve eğlencelerin adamı oluverir. Birden hızlı flörtler yapabilir. Beklenmedik ani evlenmeler ya da kontrolsüz cinsel ilişkiler yaşayabilir. Kişiliğe değişir ve iş yerindeki arkadaşlarına sarkıntılık edebilir.

 Tüm bunlar beynindeki bir değişimden ileri gelir. Maniye giren kişinin davranışlarından bazılarıdır sadece bunlar. Manik Depresif Bozukluğun artış gösterdiği şu günlerde bu konuyu Memory Center Nöropsikiyatri Merkezi'nden Psikiyatri Uzmanı Dr. Funda Güdücü Sağır ile konuştuk.

-İsterseniz konuyu tam anlamak bakımından depresyonun kısa tarifiyle başlayalım. Kısaca depresyonu nasıl anlatırsınız?
- Depresyon duygulanımın çökkün olduğu, ilgisizlik ve isteksizlik, yorgunluk, hayattan zevk alamama , suçluluk duyguları, değersizlik hissi, sıkıntı, uykusuzluk, iştah bozukluklarının olduğu olduğu bir tablodur. En az iki haftadır sürüyor olması gerekir depresyon diyebilmek için.

-Manik depresif dendiğinde bu anlattıklarınızın tersini mi anlamalıyız?
- Bipolar bozukluk veya iki uçlu bozukluğa halk arasında manik depresif deniliyor. İki uç derken duygulanımın tamamen birbirine zıt durumda olduğu kliniği anlatır. Depresif uçta iken hasta çökkündür. Mutsuzdur. Manik uçta ise aşırı coşkulu ve enerjik olur. Sadece depresyon atakları olan ya da atağı olan ise unipolar depresyondur.

-Sanırım bu günlerde manik depresif ataklarda artış oluyor?
- Bipolar bozukluğun bazı hastalarda özellikle bahar aylarında ya da mevsim geçişlerinde özellikle manik atakların uyarıldığı biliniyor. Yani bu aylarda manik belirtilerle bipolar hastaların başvurusunda bir artış olabiliyor.Dikkatli olmakta yarar var.

-Psikiyatrinin artık bir beyin duygulanımıyla ilişkili olduğu söyleniyor. Manide olan kişinin beyni nasıl çalışıyor?
- Manide beynin nasıl çalıştığıyla ilgili tedaviden yola çıkılarak bazı sonuçlar sağlanmıştır. Beyinde monoamain dediğimiz bazı kimyasallar artmıştır.

-Mani sırasında kişinin yaptıkları kültürü, eğitimi, yetiştiği çevresi ile mi ilgili kişiliyle mi?
- Mani sırasında kişinin zengin bir davranışsal dışa vurumu vardır. Bu renkli tablonun kültürle ilişkisi olmadığı söylenemez. Ahlaki açıdan katı çerçeveleri olan toplumlarda hastalık nedeniyle kontrol mekanizmasının devre dışı kalmasından dolayı daha önce baskılanmış dürtüler daha belirgin olarak ortaya çıkar.  Kadın hastaların mesela evlilik dışı cinsel davranışlarında artış olur. Müslüman ülkelerde yapılan çalışmalarda da ramazan ayıyla beraber uykusuzlukla gelen manik alevlenmelerde artış olduğu gözlenmiş. Yine peygamber, mehdi olduğunu savunma gibi bazı büyüklük hezeyanları kültürle oldukça bağlantılı. Yetiştiği çevre, aldığı eğitim içgörünün gelişmesi açısından da önemlidir. Yine narsisistik yapılanması olanlarda büyüklenme hezeyanları daha yoğun olabilir.

-Manideki kişi yaşadıklarının farkında mıdır?
- Bazı hastalar tam mani dönemine girmeden önce uyku düzenindelki bozulma ya da düşünce hızında artış olur. Coşkulu bir duygulanım ile hastalığın başlayacağından haberdar olurlar. Ancak şiddetli bir manik atak içerisinde iken yaşadıklarının farkına varmaz. Peygamber olduklarına, dünyayı yönettiklerine inanırlar. Çevresindekileri de inandırmaya çalışırlar. Büyük borçların altına imza atarlar. Ancak yakınları vasıtasıyla tedavi için gelirler.

-Manideki kişi en çok kendine mi zararlı davranışlar yapar çevresine mi?
- Zararlı davranışlar kendine de olabilir çevresine de. Çok çabuk dost edinirler. Kefil olup milyarlarca borçlanabilir. Bol bol alışveriş yaparlar. Elindekileri çevreye dağıtabilirler. Evli olsa dahi aşık olup cinsel münasebetleri olabilir. Önce kişilik yapısı hiç bunlara müsaade etmediği halde bile bunları yapabilirler. Daha sonra pişmanlık duyacağı durumlar yaşayabilir. Ani öfke ve düşmanlık duygularına kapılabilirler. Saldırganlık gösterebilirler. Tüm bunların maddi ve manevi birçok yıkıcılığı vardır kişiye.

- Mani teşhisiyle tedavi gören kişi araba kullanabilir mi?
- Hastalık sürekli aktif olan bir durum değildir. Stabil bir duygulanım döneminde hayatının gerektirdiği her şeyi yapabilir. Ancak manik döneme girdiğinde kontrolsüz araç kullanabilirler. O nedenle hem kendileri hem de çevrelerinin dikkatli olmasını öneririm.

-Mani döneminde bir iş adamının bağlayıcı kararlar verebilir mi?
- Bu dönemde önemli kararlar alması sağlıklı olmaz. Bunu önermeyiz. Kişi büyüklenmeci hezeyanlarla hiç yapamayacağı işlere kalkışabilir. Devlet başkanı, dünyayı kurtaran adam olmayı amaçlayabilir. Bu amaçlar doğrultusunda ciddi maddi kayıplara uğrayabilirler. Hiç ilgilenmedikleri alanlarda yatırım yapmaya teşebbüs edebilirler. Sonrasında pişman olacakları yola girebilirler. Bu zararlara uğramamaları için mani dönemlerinde bağlayıcı kararlar gerektiren, mali gücü gerektiren önemli kararlar almamaları yerinde olur.

-Kişi maniye gireceğinin işaretlerini verir mi? Bunlar hangi davranışlardır?
- Maniye girerken düşünce hızının arttığı, konuşmalarının hızlandığı, ses tonunun yükseldiğini görebiliriz. Hiç yorulmadıklarını ifade ederler. Uyku düzenleri bozulmuştur. Gece uyanık kalmaya çalışırlar. Bu işaretler ciddiye alınmalıdır.

-Bu işaretler alındığında geçmesi beklenmeli yoksa yardım hemen düşünülmeli midir?
- Kişi koruyucu tedavi altında dahi olsa bu bulguları gösteriyorsa mutlaka hekimiyle görüşülmelidir. Kişi başlangıcı fark etmeyebilir. Bu durumda yakınlarının önlem alması gerekir.

-Manik atak yaşayan kişilerde alkol maddeye yönelim söz konusu mudur?
- Bu dönemde sonuçlarını değerlendirmeksizin dürtüsel davranışlar olabilir. Alkol ve madde kullanımı da olabilir.

-Gösteri sanatlarıyla uğraşan kişiler sanki bu tabloya daha yakın gibi duruyor? 
- Bazen hipertimik mizaçlı kişiler hipomanik bir tablo sergilerler. Hareketli, enerjik, hızlı düşünüp uygulayan bu kişiler bazen bu tabloya benzeyebilirler.

-Manide olan kişinin hayal gücü de artar mı?
- Bu dönemde çok renkli fantezileri olur. Ancak bunları çoğu kez gerçeklikten ayırmakta güçlük yaşarlar. Kendilerini bir ülkenin kraliçesi sanırlar. Dünyanın en zengin adamı olarak görebilirler. Bu derece absurd hayalleri olmayanlar bu dönemde hayal güçlerini yaratıcılığa dönüştürebilirler.

-Manik depresif ataklar kişinin rüyalarında etkili olur mu?
- Manik dönemde oldukça canlı ve renkli rüyalar görülebilir. Hatta bazı çalışmalarda manik atak öncesi dönemde rüyaların canlanması ile hastalığın habercisi olabileceği savunulmuştur.

-Manik depresiflerin uyku düzeni ne durumdadır?
- Manik dönemde uyku oldukça azalmış, uykuya olan ihtiyaç azalmıştır. Depresif dönemde de uykusuzluk olabilir ancak manik dönemde olduğu gibi canlı ve enerjik bir duygulanım yoktur.

-Bir ülke yöneticisi maniye girerse vatandaş bunu nasıl anlayabilir?
- Hiçbir zaman olamayacak vaatlerde bulunması, dünyayı kurtarma görevine soyunması, statüsüyle uyumlu olamayacak davranışlar sergilemesi ki bu davranış ve tutumların daha önce bulunmaması gerekir.

-Mani sebebiyle fakirleşen zenginler var mıdır?
- Elbette, varını yoğunu hayalleri uğruna harcaması ile durumunu aşan yardım ve yatırımarda bulunması ile ciddi kayıplara uğrarlar.

-Zengin olma düşü ile aşırı büyük çapta kumar oynamanın bir bağlantısı var mıdır?
- Dürtüsel bir davranışla ve mutlaka kazanacağı inancıyla gerçekçi olmayan bir davranış şeklidir.

-Manide kişi kendini büyük kaşif, kurtarıcı olarak görür mü?  Kendini peygamber olarak görenler bu gruptan mı çıkıyor?
- Kişi bu dönemdeyken kendini her türlü üstün nitelikli şahıs özelliklerinde görebilir hiç dini uğraşları yokken peygamber, evliya oluverir. Hiçbir eğitimi yokken yönetici veya mucid olabilirler.

-Benzeşen karıştırılan hastalıklar var mıdır?
- Bazı beyin hasarlanmalarında benzeri tablolar olabilir. Özellikle beynin ön alanında oluşan değişikliklerle manik belirtiler olabilir. Dezorganize şizofrenide de benzeri durumlar olur.

-Manik depresif bozukluğun yaşı var mı?
- Genellikle genç yaşlarda başlangıç gösterir. 20 yaş civarıdır bu. Ailede bipolar bozukluk öyküsü bulunması bu tanıyı kuvvetlendirir.

-Manik depresif tekrarlayıcı mıdır?
-Hastalar ortalama yaşamları boyunca 8-10 atak geçirirler.  Bazen daha fazla sayıda atakta olabilir. manik atakla deprseif atak arasında bazen geçişler de olur.

-Literatürde kadın erkek arasında bir farklılık tespiti var mıdır?
- Kadın ve erkek arasında bipolar bozukluk açısından farklılık yok ancak epizodlar cinsityete göre farklılık gösterir. Erkeklerde genellikle manik epizodla başlar ve sonrasında da bu epizodlarla devam eder. Kadınlarda da depresif epizodlar daha sıktır.

-Manik ataklar için ne gibi tedaviler uygulanmaktadır?
- Manik atak sırasında olumsuz psikososyal sonuçları önlemek amaçlı antipsikotik tedaviyle beraber kontrol altında tutulması güç ise yatarak tedavi altına alınır. Atakların sıklığı ve şiddetini kontrol altına alabilmek için deduygudurum dengeleyici ilaçlar uzun süreli olarak tedaviye eklenir.

-Ayaktan tedavi yeterli midir?
- Evet… Hafif şiddette seyreden manik ataklarda, psikososyal yıkım olmadığı takdirde ayaktan da tedavi edilebilir.

-Psikoterapi manide yararlı mıdır?
- Yine hafif şiddette mani durumunda ilaç tedavisi yanı sıra psikoterapi yapılabilir.

-Manik depresif olan kişilerin yakınlarına ne gibi önerilerde bulunabilirsiniz?
- Hastalığın başlamasını en iyi yakınları gözleyecektir. Gözlemlerini hekimle paylaşmaları gerekir. Bipolar bozukluğun tedavisi uzundur. Hastanın iyi olduğu dönemlerde koruryucu tedaviyi bozucu tutumlar içine girilmemesi aksine hastanın tedaviye uyumunu güçlendirici davranılması gerekiyor. Günlük aktivitelere katılımlarının desteklenmesi, uyku ve uyanılıklarının düzenlenmesinin sağlanması gereklidir.