11 SORUDA SAÇ BOYALARI DOSYASI | Ciddi alerjik reaksiyona neden olabilir mi? Kimler risk altında? Saçları boyamadan önce nelere dikkat edilmeli?

Önceden sadece saçlar beyazlayınca akla gelen saç boyaları, günümüzde çok daha sık ve erken yaşlarda kullanılır oldu. Beyazlarını kapatmak, saç rengini değiştirmek isteyenler sık sık bu ürünlere başvuruyor. Hatta artık küçük çocuklar bile saçlarını geçici boyalarla renklendiriyor.

Uzmanlar saç boyasının erken yaşlarda ve çok sık kullanılmasının, saç boyasına karşı gelişen alerjik reaksiyonlarda artışa neden olduğunu söylüyor. Özellikle kalıcı boyalarda bu risk çok daha fazla...

Geçtiğimiz günlerde İzmir'de yaşanan bir olay da saç boyası alerjisi tartışmasını gündeme taşıdı.

Üniversite öğrencisi Deniz Demirbayraklı, evinde tek başına saçını boyarken fenalaştı. Genç kızın bağırarak yardım istediği komşuları, eve girerek Demirbayraklı'yı hastaneye götürdü. Ancak doktorların müdahalelerine rağmen Demirbayraklı kurtarılamadı.

Demirbayraklı'nın kullandığı saç boyası, doku ve kan örnekleri incelenecek ve kesin ölüm nedeni otopsiden sonra belli olacak. Babası kızının sürekli saçını boyadığını, bugüne kadar böyle bir durumla karşılaşmadığını, eğer ölüm nedeni saç boyasıysa başkalarının da aynı şeyi yaşamaması için hakkını hukuki yollarla arayacağını söyledi.

Bu vakada genç kızın ölüm nedeni henüz belirsizliğini koruyor ancak kullandığı saç boyasına ağır alerjik reaksiyon gösteren kişilerle ilgili basına yansıyan pek çok haber var. 

Dermatolog Dr. Yasemin Fatih Amato, bu tür trajik olayların ardından atılması gereken adımların genellikle olayın detaylarına ve uzmanların önerilerine dayandığını, genel bir yanıt vermek zor olsa da saç boyası veya benzeri ürünleri kullanmadan önce bazı faktörleri göz önünde tutmanın faydalı olduğunu söyledi.

Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Adem Yılmaz, ilk defa saç boyatacak kişilerin bu işlemi evde yapmaktan kaçınması ve herhangi bir alerji gelişmesi durumunda ilk iş olarak boyanın hemen saçtan uzaklaştırılması için saçların bol suyla yıkanması gerektiğini vurguladı.

Toksikoloji Uzmanı Prof. Dr. Ahmet Aydın ise saç boyası üreticilerinin olası alerjik reaksiyonlar konusunda ürün ambalajları üzerinde uyarı yapmakla yükümlü olduğunu belirtti.

Peki, saç boyası başka hiçbir neden olmadan ölüme neden olabilir mi? Saç boyatmadan önce ya da kendimiz boyarken bir alerji testi yapmalı mıyız? Boyaların üzerinde böyle bir uyarı yazısı var mı?

İŞTE 11 SORUDA SAÇ BOYALARI DOSYASI...

 1- Saç boyalarının içindeki hangi maddeler alerjik reaksiyona neden olabilir?

Dr. Adem Yılmaz: Birçok saç boyasında, PPD (Parafenilendiamin) maddesi başta olmak üzere amonyak, resorsinol, naftol ve persülfatlar gibi birçok kimyasallar bulunur. Özellikle, PPD maddesi saç derisi yüzeyinde ve ciltte oksidasyona neden olarak alerjik reaksiyonlara yol açar. Amonyak, cilt, gözler, boğaz ve akciğerler için oldukça toksiktir. Uzun süre ve fazla maruziyetten sonra akciğer hasarına, astımlı veya alerjik bünyelerde ciddi astım ataklarına ve ölümlere neden olabilir. 

MERDİVEN ALTI ÜRETİLEN VE İNTERNETTEN ALINAN ÜRÜNLERE İTİBAR ETMEYİN

2- Nasıl oluyor da binlerce kişinin kullandığı saç boyası, bazı kişilerin ölümüne sebep oluyor? 

Prof. Dr. Ahmet Aydın: Saç boyaları hakkında zaman zaman olumsuz bildirimler ve varsayımlar yazılı ve görsel basında yer alır. Bunların başında da saç boyalarının kanser yapma riski ve alerji yapma potansiyelleri gelir. Bu iddialardan kansere riski ile ilgili durum henüz kanıtlanmış değil ve tam bir sebep-sonuç ilişkisi ortaya koyulmadı.

Yasal düzenlemeler doğrultusunda riskli olabilecek kimyasal bileşenler, saç boyası formüllerinden çıkarılır. Dolayısıyla tüketici sağlığını korumak için dinamik bir süreç resmi otoriteler tarafından yürütülüyor. Bu konuda vatandaşın içinin rahat olması gerekir. Ancak bu durumun tek garantisi yasal üretim süreçlerine uyan sorumlu üreticilerin ürünlerinin kullanılmasından geçiyor. Merdiven altı üreticilerin ürünlerine, internetten satın alınan ürünlere itibar edilmemeli.

Diğer önemli bir iddia da saç boyalarının alerji yapma potansiyelidir. Alerji durumu normal zararlı etkilerden ve toksik etkilerden çok farklı bir durumdur. Hassasiyet, bir kişinin normalde tolere edebileceği maddelere karşı alerji geliştirmesi anlamına gelir. Hafif vakalarda saç boyalarına karşı cilt alerjik reaksiyonu kafa derisi, boyun ve/veya sırtta kaşıntıya neden olabilirken, ciddi vakalarda aşırı kızarıklık ve yüzde şişme olabilir, daha da ötesi ölüme kadar gidebilir. 

Kişinin alerjik bünyeye sahip olması, alerjen maddelere karşı hassasiyetini arttırır. Diğer taraftan önceden hiç alerjisi olmayan bir birey bir müddet sonra alerjik bir yatkınlığa da sahip olabilir. Alerji, daha önce tolere edilen bir maddeye bir kez maruz kalındığında veya tekrarlı maruz kalındığında gelişebilir. Ayrıca, kişi bir kez bir kimyasal maddeye duyarlı hale geldiğinde, bu maddeye (veya örneğin tekstil veya geçici deri dövmelerinde bulunabilen benzer maddelere) yeniden maruz kaldığında alerjik reaksiyon geliştirebilir. 

ÇAPRAZ ALERJİK REAKSİYON GELİŞEBİLİR

3- Defalarca saç boyası kullanan birinin bir gün aniden aynı saç boyasına alerjik reaksiyon göstermesi mümkün mü? 

Dr. Adem Yılmaz: Erken yaşlarda saç boyasına başlanması ve saç boyası kullanımındaki artış, saç boyasına karşı gelişen alerjik reaksiyonlarda da artışı beraber getiriyor. Parafenilendiamin alerjik olaylardan en sık sorumlu olan kimyasal maddedir. Oksitleyici etkisi nedeniyle saçın istenen renge boyanmasını sağlar. Bu maddenin deride oksitlenmesi, alerjenik antijenin ortaya çıkmasına yol açar.

Bu maddeye alerjisi olan kişilerde saç boyalarının içerdiği farklı maddelerle çapraz alerjik reaksiyonlar gelişebilir. Özellikle, yüksek alerjenik etkiye sahip olan parafenilendiamin maddesini içeren kalıcı boyalar günümüzde en sık tercih edilen boya çeşididir. Bu nedenle parafenilendiamin alerjisi saptanan kişilerin, kalıcı boyaları kullanmamaları gerekir.

Ayrıca, içeriğinde bilinmeyen kimyasallar varsa ve sürekli maruz kalınırsa bu maddelerin saç köklerinden kana karışması sonucu toksik etkiler görülebilir.

Bağışıklık sistemi birçok faktörün etkisi altındadır. Genetik yapı, alerjenler ve kimyasallar bağışıklık sisteminin etki-tepki cevaplarında belirsizlikler barındırır ve tepkiler her zaman öngörülemez.

4- Alerjik reaksiyonda tam olarak ne yaşanıyor? Boyanın kokusu mu, yoksa saç derisinden vücuda yayılması mı ölüme neden oluyor?

Dr. Adem Yılmaz: Kimyasalların deride oksitlenmesi alerjenik antijenin ortaya çıkmasına yol açar. Antijenlere karşı vücut tepki gösterir, özellikle yüz, saçlı deri hattı ya da kulaklarda kaşıntı ve kızarıklık veya ciddi kabarmalar meydana gelebilir. Nadiren boyun, göğüs, kollar, hatta tüm vücudun etkilendiği daha ciddi tepkiler görülebilir. Sonuçta kontakt dermatit, ürtiker, anaflaksiye benzer alerjik reaksiyonlar, alerjik yapısı olanlarda astım atakları gibi klinik durumlar ve ölüm yaşanabilir.

Dr. Yasemin Fatih Amato: Saç boyası alerjisi nadir olmakla birlikte, ciddi ve potansiyel olarak ölümcül sonuçlara yol açabilir. Bu tür reaksiyonlara anafilaksi denir ve vücudun aşırı tepki vermesi sonucunda hızla gelişen bir alerjik reaksiyondur. Anafilaksi, solunum güçlüğü, yüzde şişme, boğazda daralma, düşük tansiyon, hızlı kalp atışı gibi semptomlarla kendini gösterebilir ve acil tıbbi müdahale gerektirir.

Saç boyaları içerisinde bulunan kimyasallara karşı anafilaktik reaksiyon gelişebilir, özellikle parafenilendiamin (PPD) gibi maddeler alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Eğer bir kişi anafilaksi geliştirirse, hızlı tıbbi yardım alması gerekmektedir.

5- Yama testi nedir? Saçları boyamadan yaptırmak mı gerekir?

Dr. Yasemin Fatih Amato: Saç boyalarının alerjik etkilerini öğrenmek için yama testi (patch test) yapmak gerekir. Yama testi, cilt reaksiyonlarını değerlendirmek ve alerjik reaksiyon riskini ölçmek amacıyla kullanılan bir tür deri testidir. Bu test, bir kişinin belirli bir maddeye karşı alerjisi olup olmadığını belirlemek için uygulanır. Yama testi genellikle alerjik temas dermatiti (kontakt dermatit) gibi cilt reaksiyonlarını incelemek için kullanılır. Bu test, cilt reaksiyonlarını değerlendirmek için güvenli ve etkili bir yöntemdir, ancak sonuçların doğru bir şekilde yorumlanması önemlidir. Saç boyası gibi cilt ürünlerini kullanmadan önce alerji testi yapılması, potansiyel alerjenlere karşı reaksiyon riskini azaltmada yardımcı olabilir.

Yama testi, uzman dermatolog veya alerji uzmanı tarafından yapılması gereken bir testtir. Bu testin doğru bir şekilde uygulanması, sonuçların doğru yorumlanması ve herhangi bir olası riskin minimize edilmesi için uzmanlık gerektirir. Bu nedenle yama testini kendi başınıza yapmamanız önemlidir.

6- Saçımızı her boyadığımızda ya da farklı markalar kullandığımızda böyle bir risk varsa her seferinde boyadan önce deneme mi yapmalıyız?

Dr. Yasemin Fatih Amato: Saç boyası ürünlerinin çoğunda, ürünü güvenli bir şekilde kullanmanız için öneriler ve uyarılar yer almaktadır. Bu etiketi dikkatlice okumak ve üreticinin önerilerine uymak önemlidir. Bunun haricinde eğer kişi daha önce saç boyası veya benzeri ürünleri kullanmış ve herhangi bir reaksiyon göstermemişse, bu durum alerji testi yapma zorunluluğunu azaltabilir. Ancak her insanın vücut kimyası farklıdır ve geçmişteki reaksiyonlar gelecekteki reaksiyonları tahmin etmede kesin bir gösterge olmayabilir. Özellikle cilt hassasiyeti veya alerjik reaksiyon eğilimi olan bireylerde alerji testi yapmanın daha önemli olduğu kabul edilir.

Bununla birlikte saç boyası ürünlerinin içeriği değişebilir ve bazı kimyasallar daha fazla alerjik reaksiyon riski taşıyabilir. Özellikle parafenilendiamin (PPD) gibi maddeler alerjik reaksiyonlara yol açabilir. Bu gibi riskli bileşenler içeren ürünlerde daha dikkatli olunmalıdır. Saç boyası veya benzeri ürünleri kullanmadan önce bir dermatolog veya sağlık profesyoneline danışmak her zaman iyi bir fikirdir.

Bu uzmanlar, kişinin sağlık durumunu ve risk faktörlerini göz önünde bulundurarak önerilerde bulunabilirler. Sonuç olarak, her bireyin durumu farklı olduğu için kesin bir yanıt vermek zor olabilir. Ancak genel olarak saçları boyamadan önce alerjik reaksiyon riskini azaltmak için ürün etiketini dikkatlice okumak, yama testi yapmak ve sağlık uzmanlarından görüş almak önemlidir. 

7- Kendi kendimize alerji testi yapabilir miyiz?

Dr. Yasemin Fatih Amato: Küçük bir bölümde boya kullanarak kendi başınıza test yapmak güvenli değildir. Alerjik reaksiyonlar aniden ve şiddetli bir şekilde ortaya çıkabilir ve bu tür bir deneme kişinin sağlığını riske atabilir. Ayrıca, alerjik reaksiyonların ciltteki belirtileri farklı olabilir ve uzman olmadan doğru bir şekilde yorumlanması zor olabilir.

BOYA İLK DEFA YAPILACAKSA EVDE UYGULANMAMALI

8- Evde saçlarını boyayanlar nelere dikkat etmeli?

Dr. Adem Yılmaz: İlk defa saç boyatma işleminin mümkünse evde yapılmaması uygun olur. Ancak, her şeye rağmen herhangi bir alerji gelişirse ilk iş olarak boyanın hemen saçtan uzaklaştırılması gerekir. Bunun için saçlar bol suyla yıkanmalıdır.

9- Saç boyaları ile ilgili yasal bir düzenleme var mı?

Prof. Dr. Ahmet Aydın: Uluslararası kozmetik yönetmelikleri ve düzenlemeleri, saç boyalarının da dahil olduğu kozmetik ürünlerin insan sağlığı için güvenli olarak üretilmesi ve dağıtılmasını kontrol altına alır. Bu kapsamda kozmetik ürünlerin güvenli olması üretici ve dağıtıcı firmaların sorumluluğuna bırakılmıştır. Resmi otorite ancak bir problem olduğunda ilgili yasal üretici veya dağıtıcı firmalara ve ürünlerine yaptırımlar uygular.

10- Saç boyalarının alerji potansiyeli nasıl anlaşılır?

Prof. Dr. Ahmet Aydın: Bir maddenin cildi hassaslaştırma potansiyeli, uluslararası kabul görmüş OECD testleri ile belirlenir ve tehlike tanımlaması için kullanılır. Bireysel saç boyası maddeleri orta, güçlü ve aşırı derecede alerjen potansiyellerine göre sınıflandırılabilir. Bununla birlikte, tüketici ürünlerindeki saç boyalarının, genel hassaslaştırma potansiyelinin belirlenmesi her zaman kolay olmaz. Saç boyalarının da dahil olduğu kozmetik ürünlerin alerji dışındaki genel toksikolojik değerlendirmeleri Güvenlik Marjı (MoS) hesaplanarak yaygın olarak yapılır. Alerji potansiyelleri ise bu hesaplamalara dahil edilemez. Duyarlılıktan şüphelenildiğinde tüketiciler, duyarlılığı araştırmak için test yapabilecek bir dermatologdan profesyonel görüş almalıdır.

Saç boyası üreticileri olası alerjik reaksiyonlar konusunda ürün ambalajları üzerinde uyarı yapmakla yükümlüdür. Ancak, ilgili maddenin hassaslaştırma potansiyelinin aşırı, güçlü veya orta düzeyde olup olmadığı belirtilmez. Yine de alerjiden şüphelenen tüketicilere, ürürünün her kullanımından 48 saat önce kendi kendine cilt alerjisi testi yaptırmalarının da tavsiye edildiği yaklaşımlar da bulunuyor.

11- Avrupa Birliği’nin bu konudaki yaklaşımı nedir?

Prof. Dr. Ahmet Aydın: Avrupa Birliği, 76/768/EEC sayılı Kozmetik Direktifi'nin eki olarak saç boyası maddelerinin Pozitif Listede düzenlenmesini ele almıştır. Bu çerçevede Komisyon, tüm saç boyası maddelerinin güvenliğini sistematik olarak değerlendirmek için çalışmalar yapıyor. Bu yaklaşımla çeşitli düzenleyici eylemler yoluyla tüketiciler için sağlık risklerini azaltmayı başardı. Örneğin, belirli ürünlerde nikel maruziyeti sınırlandırıldı. Metildibromo glutaronitril gibi bazı hassaslaştırıcı koruyucuların kozmetik ürünlerde kullanımı, şampuanlar gibi bazı durulanan ürünlerde sınırlandırılırken yüz kremleri gibi durulanmayan ürünlerde yasaklandı.

Alerjik kokular söz konusu olduğunda, düzenleyici prosedür zorunlu etiketlemeye, ürünlerde konsantrasyon kısıtlamalarına ve bazı maddelerin yasaklanmasına yol açmıştır. Komisyon, AB popülasyonunda saç boyalarına karşı cilt alerjilerinin derecesini incelemek için daha fazla epidemiyolojik çalışmanın gerekli olduğunu dile getirdi. Aynı zamanda, yüksek önem taşıyan her cilt hassaslaştırıcısı için eşik değerlerin belirlenmesi gerektiği kanısı bildirilmiştir.