Rekortmen hayırsever Kadir Has

83 yaşındaki Kadir Has’ın ÅŸanı sadece baÅŸarılı bir iÅŸadamı olmasından kaynaklanmıyor. Türkiye’de eÄŸitime ve saÄŸlığa en fazla bağışta bulunan, en büyük hayırseverlerden biri olmasıyla adını duyuruyor. Bundan dolayı yüzlerce ödül aldı ama onun için en kıymetlisi, ‘Devlet Ãœstün Hizmet Madalyası’na layık görülmesiydi.Ä°ÅŸte geçtiÄŸimiz günlerde Kadir Has Ãœniversitesi Vakfı’na tam 150 trilyon lira bağışta bulunarak bu alanda bir rekora imza atan Kadir Has’ın 83 yıllık öyküsü...Kadir Has, resmi kayıtlara göre, 1921 yılının 10 Eylül günü Kayseri’de dünyaya gelir. Annesi Zekiye Hanım, Erciyes Dağı’nın eteklerine yaslanmış olan EÄŸribucak semtindeki bir baÄŸevinde, komÅŸu kadınların yardımıyla doÄŸurur oÄŸlunu. Küçük Kadir, Nuri Has ile Zekiye Hanım’ın ikinci çocuÄŸu... Annesi ve babası Hacı AÄŸazadeler sülalesinden; yani günümüzde HasaÄŸalar diye anılan aileden gelir. Kadir Has’ın adı sanıldığı gibi Kadir Gecesi doÄŸduÄŸu için verilmez. Adının koyulmasında uzun ve dramatik bir aÅŸk hikayesi vardır: Hacı Ali AÄŸa’nın Kadir adında kendisinden çok küçük, kızı Zekiye Hanım’ın yaşına yakın bir kardeÅŸi bulunur. Hacı Ali AÄŸa, bu Kadir’i çok sever. Kadir, genç bir delikanlı olduÄŸunda gayrimüslim bir kıza tutulur. Ailesi bu aÅŸka karşı çıkınca, her geçen gün alevlenen kalbindeki ateÅŸi ve ayrılık acısını yenemeyen Kadir, bir gün canına kıyar. Ä°ÅŸte Kadir Has’ın adı o civan gibi delikanlının aÅŸkından hatıra kalır.Kadir’in babası Nuri Bey, Kayseri’deki iÅŸini yavaÅŸ yavaÅŸ büyütüp o dönemin gözde kenti Adana’ya doÄŸru açılır, bir süre sonra da orada dükkan açar. Kadir beÅŸ yaşındayken tüm aile artık Adana’dadır. Ä°lk yıllar hem dükkanda hem de evde kiracıdırlar. Ama birkaç yıl içinde Nuri Bey ailesi için dört katlı, gösteriÅŸli bir ev inÅŸa ettirir.Kadir’in, ilköğretim hayatı Çınarlı Ä°lkokulu’nda baÅŸlar, 1933 yılında Gazi Ä°lkokulu’nda biter. Ä°lkokulu bitirdiÄŸi günlerde, tüm Kayserililer gibi, o da hemen iÅŸ hayatına geçmek ister. Fakat okuma yazma bilmeyen babası buna karşı çıkar: Kendisinin tüm yazışmalarını, iÅŸyerindeki katip efendi yerine getirir, hatta gazetelerini bile ona o okuduÄŸu için oÄŸlunun okuması için dayatır.Böylece okumakta gözü olmasa da küçük Kadir, Adana Ticaret Lisesi’ne yazılır ama baÅŸarısız olur. Aileye Ä°stanbul yolu görününce, Adanalı zengin çocuklarının eÄŸitim gördüğü BoÄŸaziçi Lisesi’ne yazılır. Sonradan BoÄŸaziçi yıllarını, hayatının en güzel dönemi olarak hatırlayacaktır: Hocaları arasında Nihal Adsız, Arif Nihat Asya, Nihat Sami Banarlı gibi önemli edebiyatçılar, arkadaÅŸ topluluÄŸu içinde ise Åžefik Fenmen, Haldun Simavi, Hayrettin Karaca, Emil Galip Sandalcı gibi isimler yer alır.MÄ°LLÄ° MÃœCADELE BÄ°TTÄ° SIRA MÄ°LLÄ° FABRÄ°KALARDAEski bir saray olan okul, Emil Galip Sandalcı’nın ailesine aittir. Bir yangın sonrası kül olan Bebek’teki bu okulu çok sever genç Kadir. Önce sınıf baÅŸkanı olur, sonra da okul lideri seçilir. Sadece okul hayatı deÄŸil, Ä°stanbul’a gelmesi ile okul dışındaki yaÅŸantısı da renklenir. Elbiselerini, Ä°smet Ä°nönü ve Adnan Menderes’in terzisi Ä°zzet Ãœnver’e diktirir hep; akÅŸamları dönemin en gözde lokantalarında yemekler yer. Barlar, kızlar, flörtler... Ama beÅŸ yıl boyunca eli bir kızın eline deÄŸmeden! Çünkü onun gençliÄŸinde elektronik iletiÅŸim deÄŸil, yıldırım aÅŸklar, flört deÄŸil karasevdalar vardır.Okulu bitirince, Adana’ya dönüp babasının yanında iÅŸe koyulur. Dönemin Adanası Milli Mücadele’den sonra kentten ayrılan azınlıkların kaderine terk ettiÄŸi fabrikalarla doludur. Atatürk, dönemin Adana Milletvekili Nuh Naci Bey’e bu fabrikaların bacalarının tekrar tütmesi talimatını verir. Nuh Naci de milletvekilliÄŸinden ayrılarak Adana’daki sanayi hamlesinin başına geçer. Yahudiler’in kurup daha sonra Fransızlar’a devrettiÄŸi SimyanoÄŸlu Mensucat Fabrikası’nı almak için Nuri Has’a ortaklık teklif eder. Ä°ki arkadaÅŸ, 1927’de yanlarına iki ortak daha alarak adını ‘Milli Mensucat’ koydukları fabrikayı çalıştırırlar. Burada üretilen ‘Aslan’ marka vater ve ekstra iplikler, kısa zamanda tüm memlekette bir yıldız gibi parlar.BABASI MUTFAÄžI KAZDIRDI ÇİL ÇİL ALTIN ÇIKTI1942-44 yıllarını, yani ‘Varlık Vergisi’ dönemini çok iyi hatırlıyor Kadir Has. ‘Asıl olarak gayrimüslimler için konulan vergi, zaman zaman amacından saptırılıyordu’ diyor. O günün rayiciyle fabrikanın dört ortağına toplam 1 milyon 200 bin lira vergi konulur. Halbuki bu parayla o dönemde iki fabrika kurmak mümkündür. Babasının elindeki nakit, vergiyi karşılayacak düzeyde deÄŸildir. Bir gün aile efradı toplanır ve erkek çocuklar, babalarının mutfakta gösterdiÄŸi yeri kazmaya baÅŸlar. Kazılan çukurdan bir sandık çıkar, içinden de çil çil altınlar...Kadir Has, Nuri AÄŸa’nın zor günler için tane tane biriktirdiÄŸi altınları alarak Ä°stanbul’da nakte çevirmek üzere trenle yola çıkar. Bir valiz dolusu altını Sirkeci’de bir otelin dolabına yerleÅŸtirir, soluÄŸu BeyoÄŸlu’nda alır. Gece yarısına doÄŸru çakır keyif olduÄŸu bir anda aklına altınlar gelir ve koÅŸa koÅŸa otel odasına döner. Neyse ki altınlar yerindedir. Ä°leriki yıllarda acı dersi unutmayacak, her adımında tedbiri elden bırakmayacaktır.El ele veren aile fertleri, 1950’lerden itibaren yeni hamleler ve yatırımlar yapmaya baÅŸlar. Antakya’da AkiÅŸ Ä°plik Fabrikası’nı kurarlar. Bu sırada CumhurbaÅŸkanı Celal Bayar ve BaÅŸbakan Adnan Menderes’le tanışır, dost olurlar. Bu dostluk o denli ilerler ki Kadir Has bizzat baÅŸbakanın Ankara Palas’taki odasına giderek 1954 seçimlerinde Adana, 1957 seçimlerinde ise Kayseri’de seçilmesini istedikleri milletvekillerinin adını verir.Nuri Has ile Ömer Sabancı’nın 1940’lı yıllarda baÅŸlayan dostlukları zaman içinde ortaklığa dönüşür. Birlikte yaÄŸ ve tekstil fabrikaları kurarlar. En büyük ortaklıkları da Akbank’ta olur. Altı ortaktan oluÅŸan banka kurucuları arasında Ömer Sabancı’yla Nuri Has yüzde 15’er hisse alır. Kadir Has, halen babasından devraldığı yüzde 5.5’luk hisseyle Akbank’ın, Sabancı ailesinden sonraki büyük ortaklarından.Nuri Has, çok titiz ve iÅŸlerinde cimri denecek kadar tutumlu bir adamdır. BeÅŸ kuruÅŸun bile pazarlığını yapar. Ama yoksullara, kimsesizlere yardım ederken bir o kadar cömerttir. Okullar, ibadet yerleri, hastaneler, yetiÅŸtirme yurtları açar. 28 Åžubat 1962’de de arkasında onlarca okul, cami ve hastane binasıyla hayata veda eder.COCA COLA’NIN TADINI BEÄžENDÄ°TÃœRKÄ°YE’DE ÃœRETMEYE BAÅžLADIKadir Has kendine ait ilk iÅŸyerini evlendiÄŸi tarih olan 1942’de açar. 1960’ta ise iÅŸini Ä°stanbul’a taşır. Almanların ünlü Henschell kamyonlarının Türkiye temsilciliÄŸini alır. Ardından Coca Cola macerası baÅŸlar. Ä°lk kez Adana-Ä°ncirlik’te bulunan Amerikan üssündeki alışveriÅŸ merkezinde tadına baktığı Coca Cola’nın Türkiye’de temsilcisi olabilir miyim diye 1950’de düşünmeye baÅŸlar. Ä°lk ABD yolculuÄŸunu da o yıl yapar. Çevresindeki hemen herkese göre bu oldukça zor bir iÅŸtir ama o vazgeçmez. 1960’tan sonra emekliye sevk edilen MÄ°T eski baÅŸkanı General Behçet Türkmen’e bu fikrini açar. Emekli Büyükelçi Ä°lter Türkmen’in de babası olan Türkmen PaÅŸa, iÅŸin başına geçmeyi kabul eder. Ve Coca Cola’nın merkeziyle yazışmalar baÅŸlar. Üç yıllık yazışmalardan sonra sonuç alınır. Bakırköy-Ä°ncirli’de 30 dönüm üzerine ilk Coca Cola fabrikası kurulur.Sonrasında neler olduÄŸunu hepimiz biliyoruz. Bu iÅŸten iyi para kazanmaya baÅŸlayınca kardeÅŸi ve ortağı olan Kemal Has’la aralarında ihtilaf çıkar. Kadir Has, ‘Gazozun havası kaçtı’ diye düşünerek fabrikadaki hisselerini kardeÅŸine devredip çekilir. Ama iÅŸ hayatındaki serüvenleri bir yandan tüm hızıyla devam eder. Ä°kinci büyük hamlesini Mercedes’e el atarak yapar. Almanlar’a bir teklif sunarak Mengerler’le ortaklaÅŸa Otomarsan’ı kurar.Kadir Has’ın ÅŸanı baÅŸarılı bir iÅŸadamı olmasından kaynaklanmıyor. Türkiye’de eÄŸitime ve saÄŸlığa en fazla bağışta bulunan, en büyük hayırseverlerden biri olmasıyla adını duyuruyor. Bundan dolayı yüzlerce ödül aldı ama onun için en kıymetlisi ‘Devlet Ãœstün Hizmet Madalyası’na layık görülmesiydi. Eskiden Cibali Tekel Tütün Fabrikası olan binayı harap haldeyken alıp tam 18 milyon dolar harcayarak restorasyonunu yaptırdı ve binayı Kadir Has Ãœniversitesi’ne bağışladı. Bu eÄŸitim yuvası Has’ın gurur kaynağı oldu. GeçtiÄŸimiz günlerde Kadir Has Ãœniversitesi Vakfı’na tam 150 trilyon lira bağışta bulunarak bu alanda bir rekora imza attı.Â