Onların yaşam kılavuzu genetik haritaları

Ortak yönleri hayatlarını genetik haritalarına göre biçimlendirmeleri. Genetik testle hangi hastalıklara yatkın olduklarını öğrendiler. Bu verilerin ışığında, yaşam koşulları, yaş, cinsiyet gibi faktörler de göz önüne alınarak yeni yaşam rehberleri hazırlandı. Daha uzun ve sağlıklı bir yaşam için, hayatlarını bu rehbere uydurdular. Artık daha dinamik ve enerjik olduklarını, fazla kilolardan kurtulduklarını, kendilerini çok daha iyi hissettiklerini söylüyorlar.

BANA BENİ ÖĞRETTİLER

Sinan Sezer (52), iki çocuk babası. Bir yıl önceye kadar, kendi deyimiyle "morbid obez"di. Tam 155 kiloydu. Zaman zaman diyet programlarına girmiş, 10-12 kilo vermeyi başarmış ancak her seferinde kilolarını geri almıştı. Nedense kimse diyabetten kuşkulanmamış, bunu araştırmak için test istememişti. Genetik testle yüksek oranda ensülin direnci saptandı. Bu diyabet ve kalp krizi riski demekti.

Diyetisyenler genetik yapısına uygun yeni bir beslenme programı yaptı. Kendisine sık aralıklarla doğru yeme alışkanlığı kazandırıldı. Evinin mutfaktan, yatak odasına bütün bölümlerini yeniden organize etti. Daha çok hareket edebileceği koşulları hazırladı. Önceleri otomobilini gideceği en yakın yere park etmeye çalışırken, şimdi olabildiğince fazla yürüyebilmek için fırsat yaratıyor.

Sezer, sonuçtan memnun: "Bilime ve genetiğe inanıyorum. Bu nedenle çekinmeden testi yaptırdım. Testim ve danışmanlarım bana beni öğretti. Ben buymuşum, dedim ve değişim başladı. Her gece 21.00’de arandım ve günlük rapor verdim. Yediklerim, egzersizlerim, kullandığım ilaçlar ve yaşamımla ilgili detaylar takip edildi. Bünyemi karşıma alıp savaşmayı öğrendim. Hareketsizlik, atalet, isteksizlik, hayata ilgisizlikten oluşan kısırdöngümden kurtuldum."

KARI-KOCA YAPTIRDILAR

Tercüman Hande Kumru Çağan (33), evrak ve kayıt yönetmeni Melih Çağan (38) ile altı yıldır evli. 18 ay önce anne oldu. Kilolarından kurtulmak istiyordu. Ancak süt verdiği için kilo verirken bebeğine de zarar vermekten endişe ediyordu. Genetik yatkınlıkları saptandı. Osteoporoz riski taşıyordu. Öneriler doğrultusunda günde iki kez spor yapmaya başladı. Kemiklerini osteoporoza karşı güçlendirecek beslenme rejimi planlandı. Yemek pişirme alışkanlıkları değiştirildi. Genetik test sonuçları ve biyoritmine göre yemek saatleri ve yiyecekleri düzenlendi. 10 ayda 12 kilo verdi. "Doğru yaşadığımı zannediyordum. Artık daha bilinçliyim. Kendimi daha aktif hissediyorum. Üşenmiyorum, tembel davranmıyorum, tüm yaşamım daha disiplinli oldu."

Eşi Melih Çağan’ın da sürekli yorgunluk, halsizlik, dinlenememe gibi şikayetleri vardı. O da genetik test yaptırdı. Nitekim testte, antioksidasyon-detoksifikasyon mekanizmalarının yetersizliği saptandı. Bu yetersizlik yaşlanmayı hızlandırıyor ve kanser, kalp-damar hastalıkları gibi ciddi sağlık sorunlarına zemin hazırlıyor. Doğru beslenmeyle tembel metabolizması hızlandırıldı. Beslenmesi yeniden planlandı. Haftanın beş günü spor yapmaya başladı. O da eşi gibi fazla 10 kilodan kurtuldu. "Genetik test yaptırma fikri bana çok mantıklı geldi. Kişiye özel sonuçlar veriyor ve geleceğe yönelik de öngörüde bulunabiliyor. Artık kendimi çok iyi hissediyorum. Yeni bir yaşam tarzı kazandım."

ÇOCUKLARIN DA KAFASINA YATTI

Eczacı Almila Öztosun (40) sadece kendine değil, üç oğlu, 13 yaşındaki Fatih, 14 yaşındaki Yavuz ve 15 yaşındaki Murat’a da genetik test yaptırdı ve ortaya çıkan bulguları rehber edindi. Öztosun, hastalıklardan korunmanın en iyi yolunun önceden önlem almak olduğunun bilincinde. Test sonuçlarıyla hazırlanan raporu bir yaşam rehberi şeklinde görüyor. Çocukları da teste inanmış ve kısa zamanda verilen programa uyum sağlamış: "Bu tür testlerin küçük yaşta yaptırılması bence anlamlı. Beslenmeye dikkat edilerek, kimyasal ilaca destek duyulmadan ve uzun yıllar sağlıklı yaşanabileceğine inanıyorum. Çocuklarımın üçünde de farklı riskler saptandı. Genetik test onlara da çok inandırıcı geldi. Verilen programa uymada zorlanmadılar. Cipsten, koladan bile vazgeçtiler. Eşim KKTC’de çalışıyor. En kısa zamanda ona da yaptıracağız testi. Ailece yapılmasında daha büyük yarar var. Yeni yol haritasına ailece uymak daha kolay oluyor."

Genetik materyal yanak içinden alınıyor

Genetik test için yanak iç dokusundan basit bir işlemle doku örneği alınıyor. Ankara’da Hacettepe Üniversitesi Teknokent’teki Genar Biyoteknoloji ve Moleküler Genetik Laboratuvarı’nda genetik analizi yapılıyor. Analizde, polimorfizm denilen genetik koddaki değişiklikler saptanıyor. 150 sorunun yanıtından oluşan beslenme ve yaşam tarzı bilgileri yine aynı yerdeki TOGEN’de (Toplum Sağlığı Genomiği Merkezi) değerlendiriliyor. Sadece yatkınlıklar saptanmakla kalmıyor, kişiye özel planlar da hazırlanıyor. Genetik test iki gruptan oluşuyor. Gentest Vital test, hekim ve diyetisyen ücreti dahil 1650 YTL; Gentest Medical ise 2 bin 750 YTL. Hekim kontrolünde bir yıllık takip programları için ayda 200 YTL ödemek gerekiyor.

DR. SERDAR SAVAŞ

Laboratuvarı kuran İleri Tıp Teknolojileri İcra Kurulu Başkanı

Geleceğe yönelik fikir veriyor

Genetik testler ve dış çevre koşullarının değerlendirilmesiyle yapılan analizler kişiye özeldir. Hastalık bulguları ortaya çıkmadan, geleceğe yönelik fikir verir. Kişinin yatkın olduğu hastalıkların sıralamasını yapar. Öncelik belirtir. Analizlerde göz önüne aldığımız çevresel faktörlerin başında ise beslenme alışkanlığı geliyor. Kişiden çok detaylı bir soru formunu cevaplaması istenir. Vitamin, mineral alımına bakılır. Sigara bağımlığının düzeyi saptanır. Bırakma stratejileri önerilir. Kişiye özel altı aylık egzersiz programı planlanır. Kişinin genetik haritası değiştirilemez ama yaşam tarzı nedeniyle hastalıkların gelişmesi engellenebilir. Bugüne kadar her yaş ve meslekten 350 kişi test yaptırdı. Aralarında hasta olmayan, sağlıklı yaşamak isteyen, yaşlanma sürecini kontrol altına almak isteyen kişiler var. Hemen hemen tamamı üniversite mezunu, orta ve üst gelir gruplarından.

En sık rastlanan 5 grup hastalığa bakılıyor

Testte, sık rastlanan 5 grup hastalığa karşı genetik yatkınlık araştırılıyor. Bu bilgiye, beslenme ve yaşam tarzı özellikleri de eklenerek her bir hastalık için ayrı genetik harita çıkarılıyor. Genetik eğilime rağmen hastalanmamak için en uygun yaşam planı hazırlanıyor. Testin sahibine 100 sayfalık rapor halinde veriliyor. Antioksidasyon-detoksifikasyon mekanizmalarının yetersizliği (yaşlanmayı hızlandırıyor ve hastalıklara zemin hazırlıyor) ile inflamatuvar mekanizmaları (kuvvetli olursa kalp damar hastalıkları, metabolik sendrom, eklem iltihabı, inflamatuvar bağırsak hastalıkları, tip 2 diyabete yol açıyor), ensülin direnci (diyabetin ilk adımı), kalp-damar ve beyin-damar hastalıklarıyla kemik (osteoporoz) olmak üzere beş temel grupta yer alan hastalıklar değerlendiriliyor.