Ömür boyu diyet gerektiren hastalık

cigdemisler@hurriyet.com.tr

Doktorlar tarafından hem sağlık hem de sosyal bir sorun olarak algınan Çölyak hastalığına ilişkin veriler her geçen gün bu hastalığın daha da ciddiye alınmasını gerektiriyor. Son 50 yılda giderek yaygınlaşan hastalık dünyada her 100 kişiden birinde görülüyor. Türkiye'de yaklaşık 700 bin kişide olabileceği tahmin edilirken tespit edilen vaka sayısı sadece 5 bin. Hastaların ölümcül vakalara gelinmeden tespit edilmesi son derece önemli.

İlk başta gelen belirtisi doktora götürmeyen karın ağrısı. İkinci sırayı ise D vitamini eksikliğinden kaynaklanan şikayetler alıyor. Tespit edilmesi son derece güç olan bu hastalıkla ilgili sorularımızı İstanbul Eğitim Araştırma Hastanesi Klinik Şef Yardımcısı İç Hastalıkları Uzmanı Mehmet Emin Pişkinpaşa yanıtladı:

- Çölyak hastalığı nasıl bir hastalıktır?

Çiğdem İŞLER yazıyor

hurriyet.com.tr

Çölyak hastalığı ya da gluten enteropatisi, buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllarda bulunan gluten maddesine karşı vücudun tepki göstermesi ve antikor oluşturması. Gluten içeren maddeler ince bağırsağın emilim yüzeylerine hasar veriyor. Yani hastalık kişinin ince bağırsağına zarar veriyor. Nasıl zarar veriyor, ince bağırsak içinde tüycükler var emilim sağlayan, işte o tüycükler işlevini kaybediyor, böylece emilim yapmıyor. Vücutta asıl işlev gören ince bağırsaklardır ve metrelerce uzunluktadır. Kalın bağırsaklara ise yiyeceklerin posası gelir. Kalın bağırsak şikayetleri insanı rahatsız eder. İnce bağırsaklardaki hastalıklar ise hep hayati derecede öneme sahiptir.

- Neden bazı insanlarda çıkıyor?

Genetik olduğu tahmin ediliyor. Bir aile var mesela, sülalece çölyak hastası olabiliyor. Nedeni tam olarak bilinmiyor. Gluten denen bir maddenin buna yol açtığı düşünülüyor. Glutene karşı vücut bazı antikorlar üretiyor. Bu antikorlar da emilim işlevine hasar veriyor. Emilim kusurları oluşuyor. İnce bağırsak hasar görünce vücut için çok faydalı maddeleri, vitaminler gibi ememiyor. Batı ülkelerinde özellikle kadınlarda demir eksikliği anemisinin asıl nedeni çölyak hastalığı.

- Belirtileri neler?

Klasik olarak bir emilim kusuru olduğu için ishal meydana geliyor. Hastaların büyük bir bölümü ömür boyu karın ağrısı çekerek yaşıyor. Çünkü bu karın ağrısı doktora götürmeyecek şiddette. En sık görülen formatı bu. Hastalık, kişi doktora karın ağrısı şikayetiyle değil, vitamin eksikliğinin yarattığı nedenlerle doktora gittiğinde ortaya çıkıyor. Kansızlığın nedeni araştırılırken demir eksikliği ortaya çıkıyor, demir eksikliğine de Çölyak neden oluyor. Kemik erimesinin nedeni araştırılırken temelinde yine Çölyak'a rastlıyorsunuz.

- Nasıl teşhis ediliyor?

Kan testi yapılıyor. İki antikor var hastalıktan ötürü ortaya çıkan, onların varlığı araştırılıyor. Bazen de biyopsi yapılıyor.

- Tedavisi nasıl yapılıyor?

Tedavisi ömür boyu diyet yapmak yani buğday, arpa, çavdar ve yulaftan uzak durmak, bu dört maddeyle ilgili yan ürünlerden de uzak durmak. Hazır gıda sanayide gluten, raf ömrünü uzatmak, nem tutmasını sağlamak gibi nedenlerle fazlaca kullanılıyor. O yüzden hazır gıda ürünlerini satın alırken içeriğine çok dikkat etmek gerekiyor.

- Diyet hemen etkisini gösteriyor mu? 

Hastalığın iyi tarafı diyetle hastalar çok çabuk iyileşiyor. Diyete başladığınız zaman mukoza dediğimiz emilim işlevi gören dokuda bir toparlanma meydana geliyor. Diyete başlayıp ilk 5 yıl düzenli diyet yaptığınızda Çölyak'ın tetiklediği diğer hastalıklara yakalanma riski de azalıyor. Diyetten şaşmamak lazım, çünkü Çölyak hastalığı hiç geçmeyen bir hastalık.

- Saydığınız 4 tahıl ana besin maddeleri aslında. Uzak durmak çok da mümkün olmasa gerek.

Aslında geniş bir yiyecek listesi var. Pirinç ve mısır unundan üretilmiş ekmek ve ürünler kullanılabilir. Baklagiller, meyveler, tavuk ve balık tüketilebilir.

- Peki diyete uyulmazsa ne oluyor?

Yaşam kalitesi bozuluyor. Yorgun, halsiz bırakıyor. Nefes darlığı yaşatıyor. Kemik ağrısı yapıyor. İshal yapıyor. İshal devam ederse su/sıvı kaybına bağlı diğer sorunlar gündeme gelebiiyor. Diyetinizi yapmazsanız ona bağlı olarak gelişecek ölümcül 4 kanser türüne de zemin hazırlamış oluyorsunuz.

- Nedir bu kanser türleri?

Lenfoma dediğimiz lenf bezi kanseri, beze kanseri, ince bağırsak kanseri ve mide kanseri. 2004'te yapılan bir araştırmada 4 bin 732 çölyak hastası ile 23 bin 620 kontrol grubu araştırılmış. Çölyak hastalarında kanser riski daha fazla bulunmuş.

- Diyelim ki diyet birkaç kez bozuldu, nasıl etki yapıyor?

Diyetten önceki şikayetlerin aynısı yeniden başlıyor. Diyetin dışında tedavi yok.