Ödemeler dengesindeki gri alan

BİLİNENİ ifşa ettik. Ödemeler dengesinde hangi kaleme girdiğini bilemediğimiz bir meblağın varlığını yeniden keşfettik. Konunun kamuoyunu gereğinden fazla meşgul etmesi nedeniyle ödemeler dengesi kavramı ile fazla aşina olmayan okurlar için yeniden bazı açıklamalar yapmak ve diğer ülkelerin durumunu göstermek yararlı olacaktır. Aksi taktirde, ödemeler dengesi istatistikleri konusunda gereksiz bir güven bunalımı doğabilecektir. ‘Durum değerlendirmesi’ yazı serisine bir gün ara veriyorum.BİNBİR NEDENÖdemeler dengesi, bir ekonomide yurt içinde oturanlarla yurt dışındaki oturanlar arasındaki ekonomik ilişkileri özetleyen bir bilançodur. Her bilanço gibi, ödemeler dengesinin aktif ve pasif tarafları birbirine eşit olması gerekir.Ödemeler dengesinde de, yurt içindeki ekonomik birimlerin yurt dışındaki ekonomik birimlerle mal ve hizmet alış-verişinin dengesi (cari işlemler dengesi), sermaye giriş-çıkışları (sermaye hareketleri dengesi) ile resmi döviz rezervleri değişmesinin toplamına eşit olmalıdır. Yani, bütçeniz açık verdiği halde, borçlanmalarınız bütçe açığından fazla ise bankada paranız birikiyor demektir.Rezervlerdeki artış (bankadaki para) daha fazla ya da eksik olduğunda, kaynağı saptanamayan bir döviz girişi söz konusudur. Ödemeler dengesi istatistiklerinde buna ‘net hata ve noksan’ denir. Böyle bir kalemin varlığı Türkiye ekonomisine özgü bir olgu değildir. Tüm ülkelerin ödemeler dengesi istatistiklerinde ‘net hata ve noksan’ ya da bir başka isim altında bilançonun aktif ve pasif taraflarını eşitleyen bir büyüklüğe rastlanır.‘Net hata ve noksan’ gibi bir kalemin oluşması, genellikle, ödemeler dengesi kalemlerinin birbirlerinden çok farklı kaynaklardan ve çok farklı yöntemlerle toparlanmış olması nedeniyledir. Bazen de, doğru bilgiye ulaşmak zordur.Örneğin, ihracat ve ithalat rakamları DİE’den alınıp ihracat gelirlerinin aynı dönemde ülkeye girdiği varsayılır. Ama, böyle bir zorunluluk yoktur. Yurt içindeki ekonomik birimlerin yurt dışındaki varlıklarındaki değişikleri de bilmek olanaksızdır.Bavul ticareti, adı üzerinde, kayıt olanağı olmayan bir ihracat kalemidir. Anketler yoluyla boyutu saptanmaktadır. Her anket uygulamasında olduğu gibi, bavul ticaretini kuruşu kuruşuna tespit edebilmek mümkün değildir.Aynı şekilde, turizm gelir ve giderleri de anketler yoluyla saptanmaya çalışılmaktadır. Dolayısıyla, turizm gelirlerini ve giderlerini olduğundan daha az tahmin etme olasılığı oldukça yüksektir.Türkiye’de ekonomik birimlerin döviz varlıkları toplam içinde oldukça fazladır. Duruma göre, nakit döviz hareketleri yoluyla, ekonomik birimlerin döviz varlıkları sistem dışına çıkmakta ya da sisteme girebilmektedir. Bu olgu da ‘net hata ve noksan’ kalemini etkileyen bir unsurdur.HER YERDE VARBütün bunlara bakarak, ‘net hata ve noksan’ kalemindeki gelişmeleri cari işlemler açığındaki eğilimlerini tespit etmeye yönelik kullanmak çok anlamlı olmayabilir. Ama, cari işlemler açığının finansmanı açısından ‘net hata ve noksan’ kalemi önemli olmaktadır. Bu kalemin zaman içindeki hareketleri, bana göre, daha çok sermaye hareketlerinden kaynaklandığı izlenimi vermektedir.Ödemeler dengesi istatistiklerimizi iyileştirmenin yollarını mutlaka aramalıyız. Ama, net hata ve noksan kalemine takılıp istatistiklerin güvenilirliğini zedelememek gerekir. Çünkü bu olgudan kaçış yoktur.Tabloda Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Almanya ekonomilerindeki ‘net hata ve noksan’ (NHN) kalemleri verilmektedir. Amerika ve İngiltere’de de bu kalem ihmal edilemeyecek bir büyüklüktedir. Almanya’da ise yıllık rakamlar küçük de olsa, aydan aya ciddi boyutlarda net hata noksan rakamları rapor edilebilmektedir. Bu kaleme Amerika’da istatistiksel farklılık (statistical discrepency), İngiltere’de bizdeki gibi ‘net hata ve noksan,’ Almanya’da sınıflandırılamayan işlemler dengesi (balance of unclassifiable transactions) denilmektedir. Bazı yıllarda eksi işaretiyle bu ülkelerden kaynağı bilinmeyen para çıkışını gösteren hatalar da söz konusudur.