Nereden geldik sorusunun cevabını bulmak pek kolay değil

Amerika’da internette ‘bilginizi aktarın, soyaÄŸacınızı çıkaralım’ servisleri hızla popülerleÅŸiyor. Sıradan insanların Avrupa’da 9-10 kuÅŸak, Amerika’da 6-7 kuÅŸak geriye giderek aile köklerini keÅŸfetmesi mümkün. Türkiye’de son zamanlarda soyaÄŸacı çıkarmaya ilginin artmasına karşın, ünlü bir aileden gelmiyorsanız, sülaleniz hanedanla veya bir tarikatla baÄŸlantılı deÄŸilse, ipucu bulmak çok zor, en fazla 3-4 kuÅŸak önceye gidebiliyorsunuz.Tarihçi Prof. Dr. Ethem Eldem ve araÅŸtırmacı Müsemma SabancıoÄŸlu’na göre, Türkiye nüfusunun yüzde 95’inin durumu böyle. Sürekli göçün yaÅŸandığı, 1934’te Soyadı Kanunu çıkana kadar sıradan insanların Sarı Çizmeli Mehmet AÄŸa olduÄŸu, sokakların, köylerin, hatta illerin bile isminin deÄŸiÅŸtiÄŸi bir ülke Türkiye. Ãœstelik ne hastaneler doÄŸum, ne mezarlıklar ölüm kayıtlarını uzun süre saklıyor, ne de nüfus daireleri düzenli arÅŸiv tutabiliyor. Müsemma SabancıoÄŸlu kendi ailesinden örnek veriyor: ‘Benim dedem Selanik, diÄŸeri Horasan, anneannem Arnavutluk, Bulgaristan, babaannem ise Kırım’dan geliyor. Kütüğüm Silivri’de. Herkese kayıtları göstermiyorlar. Bürokrasi muhteÅŸem o konuda. Nüfus kayıtları eski yazıyla yazılı, bilmeyen okuyamaz. Ben ancak 3 kuÅŸak geriye gittim, 4’üncü kuÅŸak muÄŸlak. Dedemin Selanik’te Ä°mam Ahmet diye birinin oÄŸlu olduÄŸunu biliyorum. Umut veren bir ÅŸey olsaydı çoktan gidip bulmuÅŸtum. Dedem popüler biri olsaydı belki baÅŸka kaynaklardan bilgiye ulaşırdım.’ Müsemma SabancıoÄŸlu yine de ‘Her ailenin sürprizlerle dolu, insanı heyecanlandıran bir hikayesi vardır. Denemeye deÄŸer’ diye ekliyor.PROF. DR. ETHEM ELDEMOsmanlı hanedanı ÅŸeceresinde bile bütün kadınları yakalamak imkánsızAvrupa’da bizde olmayan kaynaklar var. Zaten Türkiye’de de gayrimüslimlerin soyaÄŸacını çıkarmak Müslümanlara göre daha kolay. Çünkü, kilise kayıtları 17’nci yüzyıla kadar gidebiliyor. DoÄŸan, vaftiz edilen çocuklar, evlilikler, ölümler kilise defterine kaydediliyor. Bu gelenekte soyadı da var. Aslında soyaÄŸacının Osmanlı geleneÄŸinde önemli yeri vardır. EÄŸer mensubu olduÄŸunuz ÅŸecere ve silsile ÅŸeyh gibi tarikat takımındaysa biraz ÅŸansınız var. Bir de hanedanla baÄŸlantısı olanlar soyaÄŸacına ulaÅŸmakta ÅŸanslılar. 19’uncu yüzyıl ve 20’nci yüzyıl başına kadar Osmanlı hanedan ÅŸeceresini evlenme ile geniÅŸletirseniz aslında bütün eliti yakalarsınız. Osmanlı’da 15’inci yüzyıldan itibaren önemli kiÅŸilerin (sadrazamlar, kaptan-ı deryalar, ÅŸeyhler, ulema) hayat hikayeleri yazdırılıyordu. Buna bir örnek de Mehmet Süreyya’nın ‘Sicil-i Osmaniye’sidir. Günümüzde ise Murat Bardakçı, Osmanlı hanedanının bir ÅŸeceresini çıkarmıştır.Ataerkil bir ÅŸecere geleneÄŸi olduÄŸu için hanedanla uÄŸraÅŸtığınızda bile 19’uncu yüzyıl öncesi hanedan üyesi bütün kadınları yakalamak mümkün deÄŸil. EÅŸlerin kayıtları daha da az; çünkü çoÄŸu cariye yani köksüz olduÄŸu için ne zaman doÄŸdukları, nereden geldikleri bilinmiyor. Ben, bir süre Osmanlı mezar taÅŸları üzerinde çalıştım. Mezar taÅŸlarında defnedilen kiÅŸinin kim olduÄŸu tarif edilir ve akrabalık iliÅŸkilerine de yer verilir. Mezar taÅŸları biyografi ve ÅŸecere için önemli bir kaynaktır. Mezar taşında örneÄŸin ‘PaÅŸazade Mehmet’ olduÄŸu zaman, o kiÅŸinin kim olduÄŸunu baÅŸka kaynaklardan alabilirsiniz. Ancak, ‘Mehmet oÄŸlu Ä°brahim’ olunca ‘Sarı Çizmeli Mehmet’ oluyor. Ve ülkenin yüzde 95’inin durumu böyle. BÄ°R ARAÅžTIRMACININ SOYAÄžACI GÃœNLÜĞÜMüsemma SabancıoÄŸlu, haritacı Jacques Pervititch’in peÅŸinde 17’nci yüzyıla kadar gittiJacques Pervititch, 1920’lerde bir sigorta ÅŸirketi için yaptığı Ä°stanbul haritaları ortaya çıkınca 2000’de birden gündeme geldi, gazetelere konu oldu. Müsemma SabancıoÄŸlu da onun kökenini ortaya çıkarmak için iki yıl uÄŸraÅŸtı, Hırvatistan’a kadar gitti. Ä°ÅŸte günlüğünde yaÅŸadıklarını şöyle aktardı:n 3 Mayıs 2000 Gündemimde Ä°stanbul haritaları var. Pervititch tarafından çizilmiÅŸ. 1922-45 arası Ä°stanbul’una ait. Hangi sokakta, hangi binanın altının kagir, üstünün ahÅŸap olduÄŸunu bile yazıyor. n 24 Mayıs 2000 Haritalarla ve Pervititch’le son 6 aydır uÄŸraşıyorum. Ama, kimmiÅŸ, nerede yaÅŸamış, kimse bilmiyor. Sigortalar BirliÄŸi beni buldu. Bütün telefon rehberlerini taradım. Yeni bir iz üstündeyim. Pervititch diye birini buldum. Ama bunun adı Auguste. Neyse, kardeÅŸidir diye umutlanıyorum. Åžimdi, rehberden apartmanı buldum, kapıyı çalacağım. Bu benim son umudum. Oradan bir ÅŸey çıkmazsa kapının önünde aÄŸlarım. n 26 Haziran 2000 Adresi verilen bina 102 yıllık. Apartmanın sahibi binada oturuyor. KonuÅŸtukça zihni açıldı. Pervititch’i hatırlıyor! 2 kızı olduÄŸunu, Ortodoks olduÄŸunu öğrendim. n 21 Kasım 2000 Son 2 günde hayatımda 20 yıl yaÅŸamış gibi geliÅŸmeler oldu. Ä°nternette tekrar aradım Pervititch soyadındaki bir ‘t’yi doÄŸru yazınca Saint Joseph Lisesi’nin web sayfasına gittim. 1895’te okuldan mezun olan Jacgues Pervititch çıktı karşıma. Okulu aradım, kayıtları 1939’dan baÅŸlıyormuÅŸ. Pervititch, Galata’da bir ilkokuldan Saint Joseph Lisesi’ne geçmiÅŸ. Burslu okumuÅŸ, iftihar öğrencisi, sonradan kendisini burslu okuttukları için okula haritalarını hediye etmiÅŸ. Kalp krizi geçiriyordum az daha. ABD’de yaÅŸayan Hırvatların listesi gibi bir ÅŸeyi Osman Bey’in yardımı ile buldum. Artık hikayeyi çözdüm.n 11 Aralık 2000: Okuldan belgeleri aldım. Bir de oÄŸlu varmış. Toplumsal tarih yazarı Rinaldo Marmara var, Fransa’da yaşıyor, Feriköy’deki Latin Katolik Mezarlığı hakkında çalışıyor bir süredir. Sabahın köründe mezarlığa gittik. Bekçiye Rinaldo Marmara ile buluÅŸacağımızı söyledik, içeri öyle girdik. Tozların altında Jacgues Pervititch yazıları çıktı. Mezarı yıkadık. Ölüm kayıtlarını araÅŸtırdık, Sainte Marie Draperis Kilisesi’ne gittik. Papaz Cecerelli kocaman dolabı açtı. İçi silme defter dolu. Vaftiz, ölüm, evlilik kayıtları. 17’nci yüzyıl başına kadar kayıtları görmek mümkün. Latince ölüm defterlerinden Pervititch’in tüm ailesini çıkardık. n 7 Åžubat 2002 Pervititch’in resimlerini Saint Joseph Lisesi’ndeki papaz bulmuÅŸ. Kalp krizi geçiriyordum az daha. n 13 Åžubat 2002 Ä°nternette 865 defa tarama yapıldı. Dubrovnik’te ailesine ait bilgiler bulundu. ‘Art anda Science Institute’ diye bir yere baÄŸlı olan Nenad Vekaric’e mektup yazıldı. n 16 Åžubat 2002 Pervititch ailesinin Hırvatistan’daki kolunu buldum. Pervititch‘in doÄŸum tarihi 17 Åžubat 1877’ymiÅŸ. Babası göç etmiÅŸ Ä°stanbul’a. n 12 Haziran 2002 Dubrovnik’teyim. Pervititch’in evine gittim. Antun Pervititch ile görüştüm. n 4 Ekim 2002 Tarih ve Toplum Dergisi çıkmış, Taksim’e gittim. Dergi, araÅŸtırmamı kapaÄŸa taşımış. Kapakta harita ve Pervititch’in fotoÄŸrafı... Pervititch ailesiJacques Pervititch, 17 Åžubat 1877’de Dubrovnik’te doÄŸdu. Bugün Hırvatistan’a baÄŸlı olan Dubrovnik, yüzyıllar boyu Osmanlı’ya vergi ödeyen bağımsız bir liman kentiydi. Jacques 3 yaşındayken denizci olan babası ve 4 erkek kardeÅŸiyle Ä°stanbul’a göç etti. Galata Saint Pierre Ä°lkokulu ve Saint Joseph Lisesi’nde okudu. Haritacılık eÄŸitimini nereden aldığı bilinmiyor. Daha sonra Josephine Droma ile evlendi. Marcel, Jeanne ve Henri dünyaya geldi. Henri, 13-14 yaşında Saint Joseph’de okurken öldü, daha sonra tüm Pervititch’lerin mezarı olacak Feriköy Latin Katolik Mezarlığı’na gömüldü. Nazım Kurt’la evlenerek Türkiye vatandaşı olan Jeanne’ın ve kardeÅŸi Marcel’in de mezarı burada.Â