Neandertal insanını biz mi yok ettik?

30 bin yıl önce Fransa’dan Türkiye ve OrtadoÄŸu’ya kadar çok büyük bir bölgede yaÅŸayan bizden önceki insan türü Neandertallerin nasıl yok oldukları sorusu, bilim dünyasını ikiye böldü.‘ArkadaÅŸlarını seçebilirsin ama akrabalarını deÄŸil’’ diye bir söz vardır. Bu söz, akrabalarını seçme iÅŸini yapan ve insan ırkının soyunun izini süren paleontologlar (eski varlık bilimciler) için geçerli deÄŸil. Atalarımızın, eÄŸimli alına sahip, maÄŸaralarda yaÅŸayan ve 30 bin yıl kadar önce Avrupa’dan yok olmuÅŸ Neandertallerle akrabalıklarını incelemekse, bu seçimlerden en çok uÄŸraÅŸ isteyeniHomo Neandertalensis, bizim türümüz Homo sapiens’e (H.sapiens) rakip olan son insan türü. H.sapiensler gibi büyük beyinli olan Neandertaller, alet kullanabiliyor, ateÅŸ yakabiliyor ve ölülerini gömüyorlardı. Neandertaller, Ä°ngiltere’den Özbekistan’a kadar ağır buzul çağı ÅŸartlarında 200 bin yıl boyunca yaÅŸadılar. H.sapiensler güneyden gelmeye baÅŸlayınca, iki tür binlerce yıl bir arada yaÅŸadı. Ancak uzmanlar nasıl geçindikleri konusunda anlaÅŸmaya varamadılar. SeviÅŸtiler mi yoksa savaÅŸtılar mı? Yerli kabileler, yeni gelenleri öldürdü mü yoksa bağırlarına mı bastı? Neden Neandertaller yok oldular?Nedeni insanlarAmerikan Müzesi DoÄŸal Tarih paleoantropologlardan Tattersall, ‘‘Bu sorunun kısa bir cevabı var: modern insanlar’’ diyor. Tattersall’ın da içinde bulunduÄŸu bir grup, Neandertallerin, H.sapienslerin aralarındaki sosyal iÅŸbirliÄŸi ve teknik üstünlük nedenleriyle yok olduklarını iddia ediyor. Tattersall ÅŸu görüşte ısrar ediyor: ‘‘Biz, H.sapiensler bunu ya doÄŸrudan ekonomik rekabet ile ya da doÄŸrudan çatışarak yaptık. Bu, hoÅŸ bir müdahale olmadı.’’Bir teoriye göre, çaÄŸdaÅŸ insanlığın tamamı, Afrika kıtasında tek bir kaynaÄŸa sahip küçük bir nüfustan geliyor (out of Africa teorisi). Bir fosil kanıtını temel alan bu teori, insanların Afrika’da geliÅŸmeye baÅŸladığı ve yaklaşık 2 milyon yıl önce baÅŸlayan büyük göç dalgalarıyla birlikte diÄŸer kıtalara yayıldığı esasına dayanıyor. Günümüz insanının yüz hatlarına benzer hatlara sahip ilk insanlar 100 bin yıl önce Afrika’da ortaya çıkarken, 40 bin yıl önce Cro-Magnonlar denen H.sapiensler Avrupa’ya ayak bastı.Bizler ve onlarCro-Magnonlar’ın sahip oldukları taÅŸ ÅŸekillendirme teknikleri ve yaptıkları sembolik resimler, önceki TaÅŸ Devri kültürüne ait olanlardan çok farklıydı. Cro-Magnonlar kendilerini kolyeler, bilezikler ve boncuklarla güzelleÅŸtirirken, maÄŸara duvarlarına resim yaptılar ve davul ve flüt çaldılar. Kamp alanları ve mezarlıklarına verilen önem giderek arttı. Ãœst Paleolitik devrin sanatsal yapıtlarına dayanarak bir deÄŸerlendirme yapılırsa atalarımız fil kadar iri hayvanların göğüs etlerini parçalamaktan çok daha ötesini keÅŸfetmiÅŸler.Bunlara karşılık Neandertaller, vahÅŸi yollarla geçim saÄŸlama kültürüne sahipti. Neandertaller yarım milyon yıl önce Avrupa’ya giden insanoÄŸlunun hayatta kalan tek türleriydi. Neandertallerin boncukları yoktu, resim yapmadılar veya müzik aleti çalmadılar ve ölülerini basit olarak gömdüler. Cro-Magnonların ortaya çıkmasının ardından yaÅŸama ÅŸanslarının az olduÄŸunu düşünmek kolay. Neandertallere ait olan ve 28 bin yıllık son fosiller Portekiz ve Ä°spanya’daki bölgelerde bulundu. Michigan Ãœniversite’sinde antropolog Milford Wolpoff, ‘‘Bugüne kalan tek bir Neandertal yok. Ve bazı insanlar bunu, ‘‘Neandarteller de dodo kuÅŸları gibi ortadan yok oldular’’ diyerek gösteri haline getiriyor. Ancak bu görüş, evrimin geliÅŸimini göz ardı ediyor’’ diyor ve farklı düşünüyor. Wolpoff, Cro-Magnonların Afrika’dan ayrıldıktan sonra bir bölgeden deÄŸil bir çok bölgeden dünyaya yayıldığını temel alan teorinin (multiregionalism) en yüksek sesli savunucusu. Bu teoriye göre Neandertaller dış tahriklerle yok olmadı: ‘‘Zamanla Avrupa’ya çok daha fazla gen geldi ve Neandertallerin genleriyle birleÅŸtiler. Ve Neandertallerin genlerinin dünyadaki oranı da zamanla daha azaldı.’’Bugün bile Neandertallere ait olduÄŸu düşünülen yüz hatları, atalarımızın duvarlarında asılı duran portreler kadar tanıdık; eÄŸimli alın, kısa boyu, saÄŸlak yapısı ve iri kemikli vücudu. Anatomilerinin çok ileri düzeyde olması nedeniyle Neandertaller ayrı bir tür olarak sınıflandırılır. Bu da diÄŸer insan türleriyle çiftleÅŸmedikleri anlamına gelir. Ancak Wolpoff, Neandertallerin Cro-Magnonlarla iyi geçindiklerine inanıyor. Wolpoff geçen yıl Avrupa ve Avustralya’dan topladığı 25 fosil kafatasının devamlı göç eden modern ve yerli Neandertaller arasında soy karışımının ipuçlarını verdiÄŸini söylüyor. Wolpoff Neandertallere ait yüz hatlarının günümüz Avrupalısında devam ettiÄŸine inanıyor; bunlar çenede tek bir delik, yanaklarda dikiÅŸe benzer bir ÅŸekil ve çok açılı bir burun.Diyor ki, ‘‘Neandertaller de Cro-Magnonlar gibi, diÄŸer topluluklarla karışarak yok oldular. Fiziksel özellikler kayboldu, kültürleri kayboldu ama genleri hala aramızda.’’Türkiye de var1999’da Washington Ãœniversitesi’nden fiziksel antropolog Erik Trinkaus, Portekiz’de bulunan ve bir iç çiftleÅŸmenin ürünü olduÄŸuna inandığı 24.500 yaşında bir çocuk iskeletini tanıttı. ÇocuÄŸun yüz hatları günümüzdekilere benzerlik göstermesine karşın Trinkaus, Neandertallerin etkilerine dikkat çekiyor. Bunlar, kısa bacaklar, çok iri çene kemikleri, kürek ÅŸeklinde olan ön diÅŸler ve kafatasının tabanındaki çukur.Birlikte yaÅŸam teziBu arada arkeologlar Neandertallerin hayat tarzları konusundaki iddialarını tartışıyorlar. Ãœst Paleolitik dönemi kimin baÅŸlattığı ise tam olarak bilinmiyor. Fransa’da 39 bin ila 34 bin yılları arasında yaÅŸamış olan bir topluluk, kemikten ve deniz kabuklarından kolyeler yapmış, diÅŸ oymuÅŸ ve Cro-Magnonların kullandıklarına benzer ÅŸekillerde aletlerden faydalanmışlar.Ancak bu teknik kullanılarak yapılmış olan ve bulunan kemikler sadece Neandertallere ait. Arizona Ãœniversitesi’nden arkeolog Steve Kuhn, akılları karıştıran sıralı bir teknoloji geçiÅŸinin DoÄŸu Avrupa, Türkiye ve OrtadoÄŸu’daki bölgelerde birdenbire ortaya çıktığını söylüyor. Kuhn, ‘‘Bu geçiÅŸ, yerel kültürlere, diÄŸer kültürlerin de katılmasıyla birlikte karmaşık deÄŸiÅŸikliklere iÅŸaret ediyor’’ diyor.AraÅŸtırmacılar, gruplar arasında herhangi bir savaÅŸ izine de rastlamadı. Kuhn, ‘‘EÄŸer çok fazla çarpışma varsa, ÅŸiddet yoluyla olmuÅŸ ölümlerin kanıtları olduÄŸunu da düşünürsünüz. Ama yok’’ diyor. OrtadoÄŸu’da Neandertaller ve Cro-Magnonların aynı bölgede 60 bin yıldan fazla yaÅŸadıklarına inanılıyor. Ä°ki grubun kültürleri de bu sayede birbirinden ayırt edilemez hale geldi. Bu da iliÅŸkilerinin de düşünülenden çok daha kararlı olduÄŸunu gösteriyor. Ancak, ‘‘out of Africa’’ teorisini savunanlar hala ikna edilemedi. Tattersall’a göre çoÄŸul bölgecilik, bir ‘‘hüsnü kuruntu’’dan ibaret.‘‘Aynadaki Maymun’’ adlı kitabında Tattersall ÅŸunları yazıyor: ‘‘H. sapiensler doÄŸal olarak ortaya çıktılar ve büyük ihtimalle de zalimce. Bazı dalaverelerin çıkması doÄŸaldır ancak bu evrimsel açıdan önemli deÄŸildir.’’ Tattersall, insan soyunun tekrar yapılandırılması için çaÄŸdaÅŸ toplumların DNA’larının kullanılmasının, H.sapienslerin tek bir kaynaktan geldiÄŸi görüşünü desteklediÄŸini söylüyor. Ne yazık ki eski kalıntılarda en iyi saklanan DNA, mitokondriya denilen hücresel bileÅŸenlerden geliyor ve bu, insan genomunu temsil etmez. Neandertal kemiklerinden alınan mtDNA günümüz dünyası ile çakışmıyor. Geçen yıl genetik uzmanları ilk modern Avustralyalıdan alınan mtDNA’yı günümüz mtDNA’sı ile karşılaÅŸtırdıklarında da uyuÅŸma gözlemlemediler.Arkeologlar, kronolojilerini oluÅŸturan zamanlama tekniklerini gözden geçirmeleri gerektiÄŸini söylüyor. Kuhn, ‘‘Tam olarak radyo karbon zamanlamasının sınırlarındayız. Bu da konunun içinden çıkılamaz hale gelmesinin nedenlerinden biri olabilir’’ diyor. Antropologlar, özellikle Ãœst Paleolitik alet takımlarının keÅŸfedildiÄŸi Orta Asya’da, kritik geçiÅŸ dönemine ait fosiller bulmayı umuyor. Neandertallerin kaderini de küresel sonuçlar etkiledi. Çünkü Neandertallerin başına gelenler büyük ihtimalle ilk modern insanların ilerlemesiyle birlikte Orta Asya’daki toplulukların da başına geldi.Sonuç olarak, bu etkileÅŸimlerin çocukları baÅŸka bir kin dolu tartışmanın tohumlarını ekerek Amerika’ya girdiler. Ailelerimizi seçme iÅŸini paleontologlara bırakırsak olacağı da budur!Kaynak: Discover, Mart 2002Â