Modern Allame

Ortalama Türk insanı için Kemal DerviÅŸ tipindeki insanlar anlaşılması güç bir kiÅŸilik oluÅŸturuyor. Yüzüne heyecan pek yansımıyor onların. Belki bizim heyecan duyacağımız pek çok ÅŸeyi de sakin karşılıyorlar üstelik. Sonra söz verir gibi yapıyorlar, ama beklenmedik biçimde dönüyorlar. Kendine ‘esip gürleyenlere’ karşı da sessiz kalıyorlar genellikle. Her hallerinden yabancı oldukları belli olduÄŸu halde, yine de halkın kısmen de olsa güvenini kazanıyorlar. Duygusal izolasyonDerviÅŸ gibileri diyebiliriz ki, kendinde duygusal bir izolasyon yapıyor ve yapmaya kodlanmış bir robot gibi çalışıyorlar. Yapmak sizin için her ÅŸeyse (bu ya kiÅŸisel sorumluluÄŸunuzun yüksekliÄŸinden ya da üstlerinizin size yüklediÄŸi mecburiyetten olur), duygularınıza karşı izolasyon saÄŸlamak, iÅŸin gereÄŸidir. Ama eÄŸer yaptığınız iÅŸ, halkı düşündüğünüzü halka göstermekten de geçiyorsa, uygulamalarınız kısa dönemde halkın aleyhine bile olsa, konuÅŸmalarınızda zaman zaman yoksulları düşündüğünüzü apaçık ve duygusal biçimde söylemeniz gereÄŸi vardır. Ama duygulardan izole olduÄŸunuz için, iÅŸin en zor tarafı da budur ve ne zaman böyle bir konuÅŸma yapsanız apaçık iÄŸreti durur. Çöldeki bedevi gibiİçinde duygunun olmadığı her yapma ÅŸeklinde, görülen en küçük yararın yönüne hemen bir dönüş görülür. Bu durum, çölü geçmeye çalışan bedevinin kendine sunulan her damla suyu almadan edememesi ve yanı sıra sık sık suya iliÅŸkin serap (uçsuz bucaksız solu birleÅŸtirme umutları) görmesiyle açıklanabilir!. Çöl yolculuklarında kimseyi ezeli düşman, kimseyi de ilelebet dost göremezsiniz; aynen kendinizin de kimse için sürekli bir düşman ve dost olamayacağınız gibi. Basitçe yolda yürüyor ve su içiyorsunuzdur, suyu olan herkes geçici dost, suyunuzu içen herkes de geçici düşmanınız olabilir. Bu yolculukta kendinizi de iÅŸin düşmanı yapmamak esastır. Kendiniz için herkesten fazla su isterseniz (parti baÅŸkanlığı, baÅŸbakanlık gibi) bu suyu idareli kullanmamak ve gereksiz düşmanlar kazanmayı getireceÄŸi için çok tehlikelidir ve asla istenmemelidir. Amaç tektir: yolu tamamlamak. Bu yolda herkes gibi kendiniz de, hatta öncelikle kendiniz bir araçsınızdır. Çocuksu bir iktidar hırsı taşıyanlar, hükmederek iktidar olurlar; geliÅŸkin bir iktidar hırsı taşıyanlar ise yaparak ve herkesi kendine mecbur bırakarak, gizli, saÄŸlam ve daha yaygın bir iktidarın sahibi olurlar. Russell’ın dediÄŸi gibi, bilgi yoluyla iktidar sahibi olanların tipik erdemi hikmettir; bunlar, derin ve belirsiz yığınla bilgisi varmış, tutkularına egemenmiÅŸ ve insan çeÅŸitleri konusunda çok deneyimliymiÅŸ gibi görünürler. Hikmet sahibi adamların iktidarında, papazlar ve okumuÅŸlardan meydana gelen bir ÅŸirket vardır ve bütün bilginlerin bu adamların oluÅŸturduÄŸu grupta olduÄŸu varsayılır. Bundan ötürü modern allame, insanda saygıyla karışık bir korku oluÅŸturmaz, sadece bir işçi olarak kalır daima allame.Granit kaya gibi mi?DerviÅŸ Amerikan ÅŸirketlerinin başındaki, ‘executive’ denilen tiplerin mülayim bir örneÄŸidir. Bunların temel özelliÄŸi, asla vazgeçmemeleri, karşısındakilere, bir insanda doÄŸal olarak bulunamayacak kadar yüksek bir güven aşılamaları ve sabır ve irade yönünden sanki granit bir kayayla karşı karşıya olduÄŸunuz hissini uyandırarak ona kölece baÄŸlanmanızı saÄŸlayacak bir efsun taşımalarıdır. Söylemlerinden içsel kuvvetlerinin gerçek olamayacak kadar yüksek olduÄŸunu çıkartırsınız. Karşılarına oturduÄŸunuz zaman, bu bir kiÅŸilik iç kuvvetin, milyonlarca dış kuvveti yenebileceÄŸi illüzyonuna kapılırsınız.Executive tiplerin illüzyonla iyi durumdaki ÅŸirketleri batırdığı kadar, bataktaki ÅŸirketleri düze çıkardığı da görülmüştür. Türkiye’nin durumunun da bir illüzyon gerektirdiÄŸini biliyoruz; ancak buradaki sorun Derviş’in hikmetinin bu illüzyonu, halkın korkulu bir halüsinasyonuna döndürmeden tamamlayıp tamamlayamayacağı ve günün birinde daha executive birine ihtiyaç duyulup duyulmayacağıdır.İç denetimin önemiHas bir modern allamenin, iç denetiminin çok yüksek olması ön ÅŸarttır. Alkol, kadın, para, şöhret gibi hazlarda, kendilerinden esirgendiÄŸi için deÄŸil de, iç denetimde zafiyet olarak algılanma tehlikesi nedeniyle aşırıya kaçılmaz. Ä°nsanın kendini bunlardan tümden mahrum bırakması, içsel korkunun dolaylı bir tezahürü olur diye, hazdan yoksunluk konusunda ifrat edilmez ve her ÅŸey tadında bırakılır. Zevke de, korkuya da pabuç bırakacak dünyevi zayıflıklar taşımamak patronun sınırsız güvenine mazhar olmak için esastır. Bir allame lüzumundan fazla ciddidir yani. Ama bazen bu ciddiyet öyle körleÅŸtirir ki insanı, herkes NiÄŸde’ye varmışken, hala Bor pazarında çerçi tezgahı açmak peÅŸinde kalabilirler. Executive’ler dürüsttür, DerviÅŸ söz konusu olduÄŸunda o daha da bir dürüsttür. Ama bu dürüstlük, kendi görev ve inançlarına karşı bir dürüstlüktür ve ne yazık ki çok az inanç, halkın üstünlüğü önkabulüne dayanır.Ben kiÅŸisel olarak Derviş’in, ötekilere göre en azından daha ciddi biçimde halkın mutluluÄŸunu düşündüğünü varsayıyorum. Ama, Derviş’in bunu bir son hedef olarak deÄŸil, bir yan hedef olarak görmesinden korkmaktayım. Ona raÄŸmen bazılarının yan hedeflerinin bile, çoÄŸunun son hedefinden daha büyük bir fayda ve daha büyük bir gerçekleÅŸme olasılığı getirdiÄŸinin de farkındayım.Ä°lk iktidarıSon olarak DerviÅŸ, hayatında hiçbir zaman iktidar olmamış birisidir; sadece iktidar olanların, muktedir olmalarına iyi biçimde aracılık etmiÅŸtir. Bunu Türkiye’de de pekala yapabilir. Adamın bildiÄŸi iÅŸ budur, ondan boÅŸ yere baÅŸbakan falan olmasını beklememek lazımdır. DerviÅŸin kiÅŸiliÄŸinde hükmetmek yoktur, verilmiÅŸ hükümleri sessiz bir inatla savunmak vardır. SessizliÄŸi halk tarafından onun maÄŸdurluÄŸu gibi olmasa da erdemi gibi algılanmaktadır. Çünkü halk, gücü olup da bunu apaçık biçimde kullanmayıp sessiz duranlara uhrevi bir rol yakıştırır ve sessizlerin hakkının yenildiÄŸi yanılsamasıyla, yakaladığı ilk fırsatta kendinden feda ederek onların hakkını teslim etmeye uÄŸraşır.Öte yandan DerviÅŸ, bir Alman’la bir Türk’ün evlenmesinden doÄŸmuÅŸtur, Amerika’da kabul görmüştür ve yine genç bir Amerikalı hanım tarafından evlenmeye layık görülüp evlenilmiÅŸtir. Yani sonuçta yabancılar tarafından en içten biçimde kabul edilip, el üstünde tutulmuÅŸ birisidir ki, bu her Türk’ün rüyasını süsleyen müstesna bir fantezidir. Türkler Derviş’in kendilerini kendisi gibi yapacağını varsaymaktadır. Bu varsayımın ömrünün, Derviş’in yapacaklarına yetme olasılığı istatistiksel olarak anlamsız kalacak derecede düşüktür.Her executive gibi Derviş’in Türkiye’de geçireceÄŸi beÅŸ devresi vardır: hazırlık (preperation), kuluçka (incubation), uygulama (applying), hasat (reaping) ve rolden çekilme, sönme (collapse). Henüz kuluçkadan çıktık uygulamaya baÅŸladık, umarım hasatı almadan kollabe olmayız! Tahir M. Ceylantmceylan@superonline.com Â