Meme kanseri sonrası...

Lenfödem, cerrahi sonrası, radyasyon, enfeksiyon veya travma sonrası oluşabilir. Normal lenf akımında bir kesinti olduğu için ortaya çıkar. Bu kesinti şu sebeplerle oluşabilir:

" Ameliyatla koltukaltındaki lenf bezlerinin alınması
" Kolda travma veya yaralanma
" Ameliyattan sonra kolda böcek ısırması veya sıyrıklar sebebiyle oluşan enfeksiyon
" Lenf akımının tümör tarafından tıkanması
" Koltukaltına ışın tedavisi uygulanması

Meme kanseri gibi bazı kanserler ve tedavisi için lenf düğümlerinin alınması, lenfödem açısından daima risk taşır. Cerrahi olarak ne kadar fazla lenf düğümü çıkartılırsa, lenfödem oluşma riski o kadar artmaktadır. Lenf nodülü diseksiyonuna(çıkarılmasına)  bir de radyoterapi eklenirse, lenfödem oluşma riski daha da artar. Mastektomi sonrası gelişen lenfödem tutulan kolda ağırlık, ağrı, duyu kaybı, hareket kaybı ve fonksiyon bozukluğu ile karakterizedir. Bu durum kişinin yaşam kalitesini oldukça olumsuz yönde etkiler.

Başlangıçta kollarda bir ağırlık ve rahatsızlık hissi oluşur. Bu evrede şişlik yumuşaktır ve geceleri genellikle geriler. Tipik olarak devamında şişlik sertleşir ve deri kurudur. Kol hareketleri kısıtlanabilir, kolda uyuşukluk ve sertleşme olabilir.

Lenfödem hemen oluşmayabilir, bazen lenfatik sistemde olan yaralanmayı takiben 15 yıl veya daha uzun sürede de ortaya çıkabilir. Belirtiler ilk olarak el sırtında görülür. Elde duyu bozuklukları ve eklem sertlikleri, enfeksiyona karşı dirençte azalma görülebilir. Kolda dolgunluk hissi, deride gerginlik, el bileği ve parmakların hareketliliğinin azalması, giysi, bilezik, saat, yüzük, gibi eşyaların dar gelmesi, iz bırakması gibi belirtilerin biri bile dikkatinizi çektiğinde, derhal doktorunuza veya lenfödem fizyoterapistinize başvurmalısınız.

Lenfödem tedavisi olan bir rahatsızlıktır. Ancak lenfödemin tedavi edilebilir olduğu, hastalar ve hekimler tarafından iyi bilinmemektedir. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de bu hastalıkla ilgilenen hekim ve terapist sayısı çok azdır.

Lenfödemin fizyoterapi ve cerrahi olmak üzere iki tür tedavisi mevcuttur.  Fizyoterapi de asıl amaç; lenfödemin oluşmasını engellemek, ortaya çıkmış olgularda şişliğin azaltılmasını sağlamak ve daha fazla artmasının önüne geçebilmektir. Bu tedavi ile hastanın kolundaki rahatsızlık hissinin azaltılması, kolun hareketlerinin iyileştirilmesi ve psikolojik olumsuzlukların engellenmesi sağlanabilir. Ancak lenfödem için gereken kompleks fizyoterapi yöntemi, bu konuda eğitim almış deneyimli hekimler veya fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır. Ne yazık ki ülkemizde bu eğitimi almış hekim ve  lenfödem  fizyoterapisti sayısı son derece azdır.

Hastaların büyük bir bölümü, cerrahi tedaviye gerek kalmadan hayatlarını devam ettirebilirler.  Son yıllarda geliştirilen ve dünyada sadece birkaç özel merkezde uygulanan süpermikrocerrahi yöntemi lenfödem hastaları için yeni bir umut olmuştur. Süpermikrocerrahi yönteminde;  lenf damarları, toplardamarlara dikilerek sıvı akışı sağlanmaktadır. Bu yöntem, Türkiye'de On Dokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesinde uygulanmaktadır.

Kompleks Dekonjestif (boşaltıcı) Fizyoterapi yönteminde, hastalara tamamen elle yapılan manuel lenf drenajı,  sonrasında yine sadece lenfödeme özel elastik olmayan bandajlarla yapılan kompresyon tedavisi  ve özel akışı ve boşaltımı sağlayıcı egzersizler uygulanmaktadır. Hastalara, tedavinin ilerleyen günlerinde , kendi kendine nasıl lenf sıvısını boşaltacağı (self drenaj tekniği) öğretilir.  Tedavi bitiminde hastaya uygun basınçta bası giysisi verilmektedir. Bu tedavi lenfödemli kolun hacmini azaltır, lenf dolaşımını sağlar

Manuel lenf Drenaj tekniği, lenf sisteminin elle manuple edilerek, bloke olmuş lenf sıvısının serbest akışının sağlanması tekniğidir. Elle uygulanan özel bir teknik olup amacı; ödemli bölgeden lenf sıvısını alıp vücudun diğer bölgelerine akışını sağlamaktır. Manuel lenf drenajı derinin tam altındaki yüzeyel lenf damarlarına hafif basınç uygulaması ile yapılır. Manuel lenf drenajı lenf dolaşımına etkisi olmayan diğer masaj teknikleriyle karıştırılmamalıdır. Diğer masaj teknikleri lenfödem için faydalı olmadığı gibi zararlı da olabilmektedirler.

Kompresyon tedavisi dışarıdan lenfödemli alana basınç sağlamak amacı ile iki şekilde uygulanır: Kompresyon Bandajları ve Kompresyon Giysileri. Lenfödem tedavisinde kullanılan bandajların özelliği; kas aktivitesi sırasında yüksek basınç ve kas istirahati sırasında düşük basınç uygulaması ile lenf sıvısının etkilenmiş uzuvda tekrar birikmesini önlemesidir. Diğer bandaj şekilleri ise lenfödem için zararlı olabilir, kullanılmamalıdır. Kompresyon (Bası) Çorapları ise tedavi bitiminde takip sürecinde giyilmesi gereken materyallerdir ve kişiye özel olmalıdır.

Lenfödem tedavisinde egzersizin rolü büyüktür. Lenfatik sıvının akış hızı, iskelet kasları tarafından sağlanan aralıklı dış basınca bağlıdır. Bu nedenle sıvı drenajına yardım etmek için kas aktivitesi de gereklidir. Egzersizler bandaj veya çorap kullanımı eşliğinde yapılmalıdır. Dirençli egzersizlerden ve ağırlık egzersizlerinden kaçınılmalıdır. Egzersiz programı hastaya özel olarak tedaviyi yürüten hekim veya lenfödem fizyoterapisti tarafından hazırlanmalıdır.

Lenfödem riski taşıyan ve lenfödemli uzvun bakımı ve korunması oldukça önemlidir.  Tedaviden sonra da tedavinin başarısının devam etmesi için hastanın da dikkat etmesi gereken hususlar şöyledir;

* Cilt bakımı son derece önemlidir. Cilt temiz tutulmalı ve iyice kurulanmalı,  kimyasal maddeler içermeyen nemlendiriciler kullanılmalıdır.
* Kesik, kedi-köpek tırmalaması, darbeler enfeksiyona ve lenf yollarının hasarına yol açacağından kaçınılması gereken durumlardır.
* Lenfödemli hastalar sıcak su, kaplıca suyu, güneşlenmekten uzak durmaya, aksine ödemli kolu soğuk tutmaya özen göstermelidirler
* Tekrarlanan, yorucu hareketlerden kaçınılmalıdır.
* Aşırı kilo, dengesiz beslenme, yetersiz veya aşırı egzersiz, uzvun aşırı ısıya maruz kalması, yolculuk, ağır şeyler taşıma etkilenen kol ya da bacağın sıkılması (örn: tansiyon ölçülmesi, sıkı saat, sıkı kıyafetler) lenfödemi tetikler ve arttırır.
* Etkilenmiş kola manikür ve enjeksiyon yaptırılmamalıdır
* Tırnakları keserken deriyi kesmemeye dikkat edilmelidir
* Jilet kullanılmamalı, istenmeyen tüyler traş makinesi yardımıyla alınmalıdır
* Mutfakta veya bahçede iş yaparken kesiklerden korunmak için mutlaka eldiven giyilmelidir
* Güneş yanığından kaçınılmalıdır.
* En ideal sporlar yüzme ve yürüyüştür.Â
* Sütyen, çamaşır, diğer giysiler ve takılar sıkı olmamalıdır. Bu giysilerin ciltte oluşturduğu kızarıklıklar lenf dolaşımının engellendiği anlamına gelmektedir.
* Etkilenmiş koldan tansiyon ölçülmemelidir.
* Uçak yolculuğu sırasında basınç düşmesi nedeniyle kol çorabı ve kompresyon bandajı mutlaka kullanılmalıdır.
* Aşırı tuz kullanılmamalı, bol su içilmelidir.

Yetersiz lenf dolaşımından ötürü şişen uzuv, tedavi ile normal ya da normale yakın hale geldikten sonra da bakımına dikkat edilmezse durumun tekrarlayabileceği unutulmamalıdır.