Tülay Demir Oktay yazdı: Tükenmeyin tüketmeyin

Tükenmişlik sendromu, kişinin kendisini bedensel ve ruhsal olarak zorlayan bir etkene uzun süre maruz kalması sonucu ortaya çıkan tükenme halidir. Dünyada bilinen adı “Burn-out sendromu” olan mesleki tükenmişlik, günümüzde bütün iş sektörlerinde yaşanan sancılı ve ciddi bir sorundur.
Tükenmişlik sendromu, iş stresinin yoğun ve iş yükünün sürekli yüksek olduğu yerlerde çalışanlar başta olmak üzere günümüzde oldukça yaygın görülen ruhsal bir hastalıktır.
Bu sendromu yaşayan kişilerin işle, yaşamla ve dünyayla ilgili olumsuz duygu ve düşüncelerinde artış gözlenir. Yaptığı iş giderek daha anlamsız gelmeye başlar.
Daha kolay parlamaya, iş arkadaşları ve üstleri ile tartışmaya başlar.
İş yapma isteğini ve gücünü kaybeder; kendisini yorgun ve bitkin hisseder. İçinden kimseyle konuşmak gelmez, insanlardan uzaklaşır.
Yaşadığı sorunlar yalnız işyerinde değil, ailede ve her türlü sosyal ilişkide de gözlenir. Tükenmişlik sendromunun çözümünde hem kişinin kendisine, hem de işyerindeki yöneticilerine birçok görev düşmektedir.
İlk yapılması gereken tükenmişlik yaşanmasına yol açan nedenlerin belirlenmesidir. İşyerinde stres yaratan etmenler varsa bunların giderilmesi ya da daha az stres yaratıcı bir hale getirilmesi gerekmektedir.
Çözüm arayışlarına tüm kurum çalışanları katılmalıdır. Gerektiğinde statü ya da yer değişikliği de yapılmalıdır.
Kurum içinde çalışanların sosyal ilişkileri güçlendirilmelidir. Bireysel ya da kurumsal hedef ve beklentiler gözden geçirilmeli, daha gerçekleştirilebilir düzeylere çekilmelidir.
Stresli ortamlarda çalışanlara stres yönetimi konusunda bilgi verilmelidir.

İŞTE BELİRTİLERİ

- Psikofizyolojik belirtiler: Yorgunluk ve bitkinlik hissi, enerji kaybı, kronik soğuk algınlığı, sık baş ağrıları ve uyku bozuklukları, gastrointestinal bozukluklar ve kilo kaybı, solunum güçlüğü, psikosomatik hastalıklar, koroner kalp rahatsızlığı sıklığında artış.
- Psikolojik belirtiler: Duygusal bitkinlik, kronikleşen sinirlilik hali, çabuk öfkelenme, zaman zaman bilişsel becerilerde güçlükler yaşama, hayal kırıklığı, anksiyete, huzursuzluk, sabırsızlık, benlik saygısında düşme, değersizlik, eleştiriye aşırı duyarlılık, karar vermekte yetersizlik, boşluk ve anlamsızlık hissi, ümitsizlik.
- Davranışsal belirtiler: Hatalar yapma, bazı karar ve faaliyetleri erteleme, işe geç gelme, izinsiz olarak ya da hastalık nedeniyle işe gelmeme, işi bırakma eğilimi, hizmetin niteliğinde bozulma, işte ve iş dışındaki ilişkilerde bozulma, kaza ve yaralanmalarda artış, meslektaşlara, hizmet verilen kişilere ve mesleğe karşı alaycı bir tavır sergileme, işle ilgilenmek yerine başka şeylerle vakit geçirme, kuruma ilginin kaybı...

NEDENLERİ NELER?

Tükenmişlik sendromu, şaşırtıcı bir şekilde, işine yeni başladığında çok daha heyecanlı ve istekli olan çalışanlarda daha fazla görülmektedir.
Söz konusu durum, uzmanlar tarafından bu kişilerin ilk heyecanlarıyla çok fazla enerji harcayarak kısa zamanda tükendikleri şeklinde yorumlanmaktadır. Tükenmişlik sendromunun oluşmasında hayli etkili 3 durum dikkati çeker:
- Rol çatışması: Birbiriyle çakışan sorumluluklar taşıyan kişi, öncelikler koyarak sorumluluklarını sıralamak yerine her şeyi aynı düzeyde iyi yapmaya çalışabilir. Bu durumda yorgun düşer ve sonuç tükenmişlik sendromu olabilir.
- Rol belirsizliği: Çalışan kendisinden iyi bir kariyer portresi çizmesinin beklendiğini bilir ama kendisine rehberlik edecek biri olmadığından bunu nasıl başaracağından emin olamaz. Dolayısıyla faydalı olacak hiçbir şeyi başaramadığı kanısına kapılabilir.
- Aşırı yüklenme: Kimseye hayır diyemeyerek altından kalkabileceğinden çok daha fazla sorumluluk yüklenen kişi, sonuç olarak tükenme noktasına gelebilir.
Bunların dışında çalışma ortamıyla ilgili bazı problemler de strese ve kişinin kendisini yaptığı işte mutsuz hissetmesine sebep olabilir.
İşte o problemler:
1- Aşırı iş yükü ve dinlenme zamanlarının az olması
2- Müşterilerin gereksinimlerinin finansal, bürokratik ve idari nedenlerden dolayı karşılanamaması
3- Önderlerin yetersizliği, denetim yetersizliği ya da her ikisi
4- Yetersiz uzman eğitimi ve yönlendirme
5- Yaptığı işi kontrol etme ya da etkileme duygusundan yoksun olma
6- Çalışanlar arasında destek ve sosyal ilişkilerin olmaması
7- Aşırı zor ve yoğun iş ortamı

BU SENDROMLA NASIL BAŞA ÇIKILIR?

Genellikle bireysel, kurumsal ve hatta sistemden kaynaklanan etmenlerin bir arada rol oynaması ile ortaya çıkan tükenmişlik olarak ele alınmalıdır.
En önemlisi bu soruna yol açacak etmenlerin giderilmesi, bu olmuyorsa erken dönemde hızla müdahale edilmesidir.