'Sultan1966' isimli kullanıcının 25 yıllık sırrı böyle açığa çıktı... 'Ölen dedemden kaldı' demişti, gerçekler birer birer ortaya döküldü
Güncelleme Tarihi:
İngiltere geçtiğimiz yaz ülkenin en köklü kurumlarından biri olan British Museum'daki bir hırsızlıkla çalkalandı. Müzenin koleksiyonunda bulunan 2.000'den fazla parçanın birer birer çalındığı ve internet siteleri aracılığıyla dünyanın dört bir yanındaki tarihi eser tüccarlarına satıldığı ortaya çıktı. Olayın en inanılmaz yanı ise bu suçu işleyen kişinin kimliğiydi. Akıllara durgunluk verecek bir hırsızlık hikâyesine hazır mısınız?
Danimarka'da yaşayan akademisyen ve değerli taş tüccarı Ittai Gradel, 10 yıl kadar önce bir ikinci el satış sitesinde dolaşırken tabiri caizse bir altın madeni buldu.
Sultan1966 adlı bir kullanıcı, 19'uncu yüzyıla ait bir antika eser satıyordu. Gradel, satılan parçayı görür görmez biçilen fiyattan çok daha değerli bir şey olduğunu anladı. Akikten yapılmış olan eser, 2'nci yüzyıldan kalma yılan saçlı bir Roma Medusa'sıydı.
Gradel, 15 sterlin artı nakliye ücretini ödeyip satın aldığı parçayı, birkaç bin sterlin karşılığında bir koleksiyonere sattı.
İlerleyen dönemde Sultan1966, çok değerli parçaları gülünç denecek kadar düşük fiyatlara satmaya devam etti. Örneğin 150 sterline bir yüzük aldı Gradel. Bu yüzüğün Antik Mısır'da hüküm süren Ptolemaios Krallığı dönemine ait bir parçanın kopyası olduğunu düşünüyordu. Ancak paketi açtığında gözlerine inanamadı. Yüzük 2.000 yıldan daha eskiye ait bir orijinaldi. Bunu gören Gradel, Sultan1966'ya sattığı yüzüğe çok düşük fiyat biçtiğini bildirip fazladan 500 sterlin daha gönderdi.
SATICI İNGİLTERE'DE YAŞAYAN YAŞLI BİR ADAMDI
İnternet sitesinde kullanıcı kimliği kısmında Sultan1966'nın adının Paul Higgins olduğu ve İngiltere'de yaşadığı yazılıydı.
Gradel, Higgins'in bu çok değerli parçaları nasıl edindiğini merak ediyordu. Bu soruyu sorduğunda Higgins, dedesinin York'ta bir eskici dükkânı sahibi olduğunu söylemişti. Dediğine göre yaşlı adam 1953'te hayatını kaybedince dükkânı da içindeki eşyalarla birlikte kendisine kalmıştı.
Gradel, Higgins'in dediklerini doğrulamak için ölüm kayıtlarını incelediğinde gerçekten böyle biri olduğunu gördü. Ancak söz konusu kişi 1953'te değil bir yıl önce ölmüştü.
İnanılmaz düşük fiyatlar ve oldukça inanılır gelen bu hikâye, Gradel'i tüm tüccarların hayallerinde yaşattığı bir satıcıyla karşı karşıya olduğuna ikna etmişti. Karşısındaki kişinin ne yaptığına dair bir fikri olmadığını düşünüyordu.
MÜZEDE BİR HIRSIZ VARDI
2016 yılında Sultan1966, aynı ikinci el sitesinde yanlışlıkla bir ilan daha çıktı. Üzerinde sağa eğilmiş bir kızın başının ve omuzlarının kazılı olduğu bir sardoniks taş parçasıydı bu ve Roma dönemine aitti. Bu parçayı görünce meraklanan Gradel, ekran görüntüsü aldı. Ancak Sultan1966 ilanı hemen yayından kaldırıp, "Bir yanlışlık oldu. Bu eser kız kardeşime ait ve kardeşim satmak istemiyor" diye bir açıklama yaptı.
Gradel'e göre bu da olabilecek bir şeydi. Üzerine çok fazla düşünmeye değecek bir durum yoktu ortada. Ta ki 2020 yılına kadar...
Bu olaydan dört yıl sonra İngiltere'nin en önemli müzelerinden British Museum'un internet sitesinde dolaşmakta olan Gradel, Sultan1966'nın ilanındaki eserin aynısını gördü. Yakın zamanda çekildiği belli olan fotoğrafın yanında, bu parçanın halihazırda müzenin koleksiyonunda yer aldığı belirtiliyordu.
Gradel o an gerçekleri idrak etti: British Museum'da bir hırsız vardı.
ÇALINAN PARÇALARIN BAŞINA NE GELDİĞİNİ BULMAK İMKÂNSIZ GİBİ
Gradel'in bu gerçeğin farkına varmasıyla, romanlara filmlere taş çıkartacak kadar heyecanlı bir macera başladı.
Geçtiğimiz yaz British Museum'dan yapılan açıklamada, müzenin koleksiyonundaki 2.000'den fazla parçanın kayıp olduğu bildirildi. Müzenin direktörü istifa ederken polis soruşturması da başladı.
Şu ana kadar hiç kimse hakkında resmi bir suçlama yapılmadı. Ancak Nijerya'dan Çin'e birçok ülke bu skandal vesilesiyle müzede saklanan değerlerini geri almak için olan girişimlerini hızlandırdı.
Bu süreçte British Museum'un itibarı onulmaz yaralar aldı. Diğer yandan çalındığı iddia edilen parçaların önemli bir kısmının akıbetinin ne olduğu da muhtemelen hiçbir zaman ortaya çıkmayacak.
SANAT TARİHİ ÜNLÜ HIRSIZLIKLARLA DOLU AMA…
Sanat tarihi, çok değerli parçalara yönelik cüretkâr hırsızlık hikâyeleriyle dolu. 1911'de evine giderken Mona Lisa'yı da yanında götüren Louvre çalışanı ya da 1994'te Edvard Munch'ün Çığlık'ını Oslo'daki bir müzeden çalıp yöneticilere güvenlik zafiyetleri için teşekkür eden bir not bırakan iki kişi akla gelen ilk örnekler.
Çığlık tablosunu çalan futbolcu: Pal Enger'in hikayesiThe Wall Street Journal'a konuşan Gradel'e göre, bu sefer çok daha can sıkıcı ve rahatsız edici bir durum yaşandı: British Museum elindeki binlerce parçayı olması gerektiği gibi kataloglamazken müzenin küratörlerine de dünyanın en büyük hazinelerinden birini diledikleri gibi idare etme yetkisi verildi. Bunun sonucunda küratörlerden biri yoldan çıktı.
'BAŞKA BİR SATICI HIRSIZI YAKALAYAMAZDI'
Bu hikâyede dedektif rolünü oynamak ise 58 yaşındaki Gradel'e düştü. İngiltere'de arkeoloji eğitimi alan Gradel, kısa bir süre akademisyen olarak çalıştı, 2008'den itibaren de antika ticaretiyle uğraşmaya başladı.
İlk olarak eski kitap alım satımı yapan Gradel, bu piyasada kendisine çok fazla yer bulamayınca daha niş bir uzmanlık alanı olan Grekoromen döneme ait değerli taşların ticaretine başladı.
Bu alanda, orijinal eserlerle günümüzde üretilmiş kopyalarını birbirinden ayırt edebilecek uzman sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor. Gradel de gününün önemli bir kısmını evindeki çalışma odasında oturup müzayedeleri ve kişisel satışları kovalamakla, ederinin altında fiyatlandırılmış oymaları aramakla geçiriyor.
Gradel'in diğer meslektaşları karşısındaki en önemli avantajı fotoğrafik hafızası. Londra'da yaşayan bir tüccar olan Peter Szuhay, The Wall Street Journal'a yaptığı açıklamada, 10 yılı aşkın zamandır tanıdığı Gradel'in antik Roma döneminde kullanılan saç stillerini yıllara göre ezberlediğini anlattı. Gradel'in bu sayede taşlara kazınmış portrelerin tarihlerini isabetli bir biçimde tespit edebildiğini ifade eden Szuhay, "Başka hiçbir satıcı hırsızı yakalayamazdı" diye konuştu.
SAÇ MODELLERİYLE İLGİLİ BİLGİSİ SAYESİNDE FARK ETTİ
Gradel, 2020 yılında şüphelenmesine neden olan sardoniks parçayı gördüğü dönemde, endişe verici bir keşif daha yapmıştı. 2015 yılında Sultan1966, İmparator Augustus'a benzeyen bir Romalı erkek figürünün kazınmış olduğu yeşil bir taş parçasını satışa sunmuştu. Taşın üzerindeki profilin saçının ön tarafında belirgin bir çıkıntı vardı. Parçanın ait olduğu dönemde Romalı erkeklerin saçları bu şekilde taranmadığından, çıkıntı Gradel'in dikkatini çekmişti. Ne var ki Gradel, parçayı 69 sterlin karşılığında bir meslektaşına kaptırmıştı.
Birkaç yıl sonra parçanın o sıradaki sahibi olan Malcolm Hay, yeşil taşı satışa çıkarma kararı alınca, bir aracı Gradel'i durumdan haberdar etmiş o da fırsatı kaçırmamıştı.
Bir yıl kadar sonra Gradel, Polonyalı bir değerli taşlar uzmanına ait bir kitap okurken, bir şey dikkatini çekti. Kitapta British Museum'un 1926 yılı kataloğunda bulunan bir taştan bahsediliyordu. Gradel'in gözü taşı bir yerlerden ısırıyordu. Aynı Romalı erkek profili ve aynı önü çıkıntılı saç modelini daha önce de görmüştü. Bu detayların yanı sıra adamın burun kemiğinde bulunan birkaç küçük çizik de şüpheye yer bırakmayan ipuçlarıydı.
Söz konusu yeşil taş ile kitapta fotoğrafı olan taş aynıydı.
E-POSTA ADRESİ VE TWITTER HESABI ELE VERDİ
Gradel bunun üzerine Sultan1966'ya yaptığı ödemeleri gözden geçirmeye karar verdi. Satış sitesi üzerindeki adı Paul Higgins olan kullanıcının ödeme uygulamasındaki ismi Peter Higgs'di.
Gradel başlangıçta buradan pek anlam çıkaramasa da Sultan1966'nın sattığı başka eserleri satın alan arkadaşı Rolf von Kiaer'le konuşunca yapbozun parçaları yerine oturmaya başladı. Zira şaşkınlık içindeki Kiaer, Gradel'e, "Ittai, British Museum'da bu isimde bir küratör olduğunun farkındasın değil mi?" demişti.
Gradel'in tüyleri diken diken olmuştu. Deliller yavaş yavaş toplanıyordu. Paul Higgins'in "Bodrum1966" ile başlayan e-posta adresi de önemli bir ipucuydu. Buradaki Bodrum, Muğla'nın ilçesi olan Bodrum'du. Higgs geçmişte Bodrum'daki kazılarda bulunan ve British Museum'da sergilenen Helenistik dönem heykellerine dair bir kitap kaleme almıştı. En önemlisi de Twitter kullanıcı adı @sultan1966'ydı.
ŞÜPHELERİ DOĞRULANDI, PARÇA HAKİKİYDİ
Gradel şoke olmuştu. Yine de ikinci el sitesinde satılan parçaların British Museum'un koleksiyonundan geldiğini ve antika piyasasında satılan kopyalardan olmadığını kesinleştirmesi gerekiyordu. Ancak bu hiç kolay bir iş değildi. Zira British Museum'un elinde bulunduğu tahmin edilen 8 milyon parçanın ancak 4,5 milyon kadarı çevrimiçi kataloglara geçirilmişti.
Bu noktada Gradel, Martin Henig'den yardım istedi. Dünyanın önde gelen değerli taş uzmanlarından biri olan 81 yaşındaki arkeolog Henig, hemen kişisel kütüphanesinde bulunan British Museum'un 1926 tarihli kataloğuna başvurdu. Hakikaten Gradel'in dikkatini çeken parçalar orijinaldi ve müzenin koleksiyonundandı.
Gradel, diğer yandan Hay'i de uyarmıştı. Londra'da yaşayan Hay, 2020'de direktör yardımcısı Jonathan Williams'la görüşmek üzere British Museum'a gitmişti. Williams aynı zamanda müzenin değerli taşlar koleksiyonunun küratörlerinden biriydi.
Hay'in The Wall Street Journal'a aktardığına göre, görüşme sırasında müzenin İkinci Dünya Savaşı sırasında bombalanması sonucu bazı koleksiyonların zarar gördüğü konuşuldu. Tam teşekkür edip ayrılırken Hay, "Birkaç taş daha görebilir miyim?" dese de "Hepsi kutularda" cevabını aldı ve apar topar müzeden gönderildi. Hay, elindeki yeşil taşı müze yetkililerine teslim ettiğini ancak kafası karışmış bir şekilde oradan ayrıldığını belirterek, "Toplantının hiçbir noktasında, 'Bu parça bize ait' demediler" diye konuştu.
İstifa eden Hartwig Fischer, British Museum'un ilk Alman direktörüydü
'PEŞİNİ BIRAKSAYDIM BEN DE SUÇ ORTAĞI OLACAKTIM'
Gradel, farkında olmadan çalıntı eserlerin ticaretini yapmış olduğu gerçeğini aklından çıkaramıyordu. "Bu işin peşini bıraksaydım ben de suç ortağı olacaktım" diyen Gradel, bir yandan British Museum'un adının bir skandala karışmasını istemiyor bir yandan da hırsızlık şüphesini hemen dile getirmediği için kendini korkak gibi hissediyordu.
Bu esnada Higgs de fiilen terfi etmiş ve Yunan koleksiyonları bölümünün başına geçmişti.
2021 başında Gradel, Williams'a bir e-posta gönderip vardığı sonuçları onunla paylaşmaya karar verdi. E-postada, "Yaptığım rahatsız edici bir keşfi paylaşmak için size yazıyorum. Bu keşif British Museum'da yaşanan bir hırsızlık hakkında ve görünen o ki bu hırsızlığı küratörlerinizden biri yapmış" ifadelerine yer veren Gradel, aylar boyunca bir cevap alamadı.
Daha sonra gelen cevapta ise Williams, Gradel'ın endişelerin yersiz olduğunu, yapılan soruşturma sonucunda söz konusu parçaların hâlâ koleksiyonda olduğunun anlaşıldığını belirtiyordu.
Gradel burada bir hata yaptı: Bulgularını arkeolog ve yazar Dorothy Lobel King'le paylaştı. Şüphelerini sosyal medya aracılığıyla kamuoyuyla paylaşmayı düşünüyordu ve öncesinde King'e danışmak istemişti. Ancak daha sonra King'in haberi alır almaz Higgs'in kapısını çaldığı ortaya çıktı. King gazetenin yorum talebini reddetti.
MÜZENİN ÜST DÜZEY YÖNETİCİLERİNE ULAŞILDI
Bu olayın örtbas edilebileceğinden şüphelenen Gradel, daha önce yeşil Augustus taşını Sultan1966'dan alan meslektaşını arayıp British Museum'un bu satışla ilgili kendisine ulaşıp ulaşmadığını sordu. Aldığı cevap 'hayır'dı. Bu sayede Gradel, iç soruşturmanın ciddi bir şekilde yürütülmediği sonucuna vardı.
Gradel, Ekim 2022'de British Museum'un mütevelli heyeti üyelerinden birinin iletişim bilgilerine ulaştı ve bu kişiye müzede bir hırsız olduğunu ve yöneticilerin gerekeni yapmadığını bildirdi. Mütevelli heyeti üyesi de bu e-postayı müzenin yönetim kurulu başkanı George Osborne'a gönderdi. Osborne, yeni bir soruşturma yapılmasına karar verdi.
Geçtiğimiz yaz British Museum'dan yapılan açıklamada, koleksiyondaki bazılarının geçmişi MÖ 15'inci yüzyıla uzanan parçaların ortadan kaybolmasından sonra bir çalışanın işten çıkarıldığı duyuruldu. Açıklamada ayrıca müzedeki güvenlikle ilgili de bağımsız bir soruşturma yapılacağı ve kayıp eserlerin bulunması için bir program başlatılacağı bildirildi. Bu açıklamadan birkaç gün sonra işten çıkarılan kişinin Higgs olduğu anlaşıldı. Williams da günlük görevlerinden el çektirildi.
Higgs'in oğlu ülke basınına yaptığı açıklamada babasının masum olduğunu belirtti. Ancak gazetecilerin Higgs'e ulaşma çabaları sonuçsuz kaldı.
HIRSIZLIKLAR 25 YILA YAYILMIŞ OLABİLİR
30 yılı aşkın zamandır British Museum'da çalışan Higgs, kurumun temel direklerinden biriydi. Kaçırılan eserleri belirleyen "Anıt Adamlar" grubunun üyelerinden biri olan Higgs, geçmişte verdiği röportajlarda alanı hakkında tutkuyla konuşuyor ve daha küçük bir çocukken antik eserlere nasıl âşık olduğunu anlatıyordu. Müzeden aldığı maaşla geçiniyor gibi görünüyor, oldukça mütevazı bir hayat yaşıyordu.
Olayların ardından Gradel polisle ve müzenin bağımsız soruşturmasıyla iletişimi sürdürdü. Gradel'in The Wall Street Journal'a dediğine göre, sadece bir çekmeden 935 parça kataloglanmamış kayıp değerli taş çıktı; altın kakmalı ve kaplamalı 150 kadar parça ise eritilip satıldı.
British Museum, süregelen soruşturmayla ya da Higgs hakkındaki iddialarla ilgili yorum yapmadı ancak yeni yönetimin kataloglama çalışmalarını hızlandırdığını bildirdi. Çoğunluğu taşlar ve altın mücevherattan oluşan kayıp parçaların önemli bir kısmının Yunan ve Roma eserleri bölümünden olduğu da belirtildi.
Müzenin yönetim kurulu başkanı Osborne, geçtiğimiz günlerde İngiltere parlamentosunda konuya ilişkin yaptığı açıklamada, "Uzun zamandır müzenin varlıklarını çaldığını düşündüğümüz ve müzenin güvenini kazanmış olan içeriden birinin kurbanlarıyız" ifadelerini kullandı. Hırsızlıkların 25 yıla yayılmış olabileceğini ve failin çaldıklarını gizlemek için bilgisayar kayıtlarını değiştirdiğini belirten Osborne, o güne kadar 350 parçanın müzeye döndüğünü de sözlerine ekledi.
Peter Higgs (solda), 2021'de Libya Maslahatgüzarı Mohamed Elkoni ile
DAMLAYA DAMLAYA GÖL MÜ OLDU?
Londra Metropolitan Polisi Sözcüsü, davanın detaylarıyla ilgili yorum yapmadı ancak Ağustos ayında bir kişinin sorgulandığını doğruladı.
Gradel, Henig ve diğerleri, halen bir kişinin, özellikle de hayatını antik sanat eserlerini korumaya ve anlamaya adamış bir küratörün, bu değerli eserleri bu kadar düşük fiyatla satma riskini neden aldığını anlayamıyor. İhtimallerden biri, çok uzun yıllar boyunca yapılan satışlardan elde edilen küçük damlaların büyük bir göl oluşturmuş olması. Gradel, "Bu durumun tek açıklaması buzdağının suyun üzerindeki kısmı olmasıdır" dedi.
Yaşananların en şoke edici detaylarından biri, antik altın parçaların eritilmiş olmasıydı. Örneğin Hay'in sahip olduğu Roma oymasının bazı yerleri kazınmıştı. Bu da bir yüzükten sökülürken çatlamış olabileceğine işaret ediyordu.
Gradel'in Sultan1966'dan satın aldığı 2.000 yıllık yüzüğün de kenarlarında çentikler vardı. Gradel, yüzüğün gerçek altın olup olmadığının test edilmesi esnasında bu çentiklerin oluşmuş olabileceğini belirtti. (Yüzük altın değildi.) Antik mücevherleri eritmek değerini azaltıyor ancak eritilmiş altın satıldığında ya da başka bir mücevher haline getirildiğinde izi sürülemiyor.
YİNE YAŞLI BİR ADAM, YİNE PAUL HIGGINS
Yaşananların ardından Gradel, internet üzerinden satın aldığı diğer ürünleri de gözden geçirdi. Özellikle 2010-2013 arasında 20.000 sterlin karşılığında satın aldığı birkaç yüz parça taş kafasını kurcalıyordu.
Satıcı, Gradel'e gönderdiği e-postada İngiltere'de yaşayan yaşlı bir adam olduğunu, taşları da ülkenin kuzeyindeki bir garaj satışından aldığını belirtmişti. 2011 yılında başka bir değerli taş tüccarı, Gradel adına satıcıyla buluşmayı teklif etmişti. Ancak buluşmadan kısa süre önce yaşlı adamın oğlu olduğunu iddia eden bir kişi, Gradel'in arkadaşına e-posta göndererek babasının öldüğünü bildirmişti. Yaşlı adamın adı Paul Higgins'ti.
Gradel, elinde kalan 290 kadar taşı, British Museum'a iade etmeyi düşündüğünü çünkü parçaların çalıntı olduğunu varsaydığını belirtti. Ancak piyasada dolanan diğer taşların peşine düşmeyeceğini söyleyen Gradel, "Benim işim bitti" diye konuştu.
The Wall Street Journal'ın "How an Academic Uncovered One of the Biggest Museum Heists of All Time" başlıklı haberinden derlenmiştir.