45 yıldır aynı kitabı yazarak2014 Nobel Edebiyat Ödülü aldı

Konuyu üç cümlede özetlemek gerekirse: Bu yılın Nobel Edebiyat Ödülü açıklandı. Murakami yine kazanamadı. Ödül yine adı kendi ülkesinin dışında az duyulmuş bir yazarın oldu.

Üç cümlenin fazlasını isteyenler için perşembe gününe dönelim. Saat 14.00. Nobel’in sitesini açtık, Edebiyat Ödülü’nü kazanacak ismi bekliyoruz. Açıklama okunmaya başlıyor, İsveççe. Tek kelime anlamıyoruz. Buraya kadar normal. Ama arada kazanan ismi söylemişler, onu da anlamamışız. Çünkü Patrick Modiano adını bilmiyoruz.

Hemen Google’lıyoruz. Fransız. Ülkesinde çok seviliyor. Türkçede ise şu anda satışta olan tek bir kitabı görünüyor. Tudem Yayınları’ndan çıkmış, adı ‘Babam ve Ben’. Çocuk kitabı.

Biraz daha kurcaladıkça Can Yayınları’ndan 4, Varlık Yayınları’ndan 1 romanının yayımlandığını öğreniyoruz ve fakat baskıları yok.

Nobel Komitesi yine dersinizi çalışın mesajı verdi bize, Herta Müller ve Tomas Tranströmer’le yaşadığımız süreç yeniden başlıyor. Emir net: “Modiano öğrenilecek, öğren!”

İMZALARI TAKLİT ETTİ

2014 Nobel Edebiyat Ödülü’nün yanına adını yazdıran Patrick Modiano doğduğunda ailesinin yaşadığı şehir, Paris henüz işgal altındaydı. Bilmiyorlardı ama işgalden kurtuluşuna sadece bir ay vardı. Modiano’nun annesi Flaman, babası ise kökleri İtalya’ya uzanan bir Yahudi’ydi.

Pek de kolay bir çocukluk geçirmedi. Karaborsada iş yapan babası ortalarda yoktu, küçük kardeşi Ruby ise 10 yaşındayken lösemiden öldü. 2005’te otobiyografisini yazdığında “Buna anılar diyemem” demiş ve kitabın adını ‘Soyağacı’ koymuştu. Bu, ‘onun insanlara ne yaptığını anlatan’ bir kitap değil, ‘başkalarının özellikle de annesiyle babasının ona yaptıklarını anlatan’ bir kitaptı.

17 yaşına kadar okudu. Sonrası kendi deyişiyle onun roman motorunun benzinini dolduran 5 yıl. Kitap satarak Paris’i dolaştı, üstelik –yasadışı işlere bulaşmış babasının genlerinin etkisiyle olacak- Paul Valéry ve Alain Robbe-Grillet’nin imzalarını taklit ederek sahtecilik bile yaptı. Sarsıntılı günlerdi. Doğumuna II. Dünya Savaşı eşlik etmişti, delikanlılığına ise Cezayir Savaşı... Savaşlar ona doğrudan değmemişti ama yarattıkları türbülans içine işlemişti. Zemin hep kaygandı, insanlar da hep tedirgin.

21 yaşındayken yazdığı ilk öyküde toplama kampları vardı. O çağında denediği şarkı sözü yazarlığında da zihnini yine aynı konu meşgul ediyordu.

Henüz 23’ündeyken yayımladığı ilk romanı ‘La Place de l’Etoile’da (Yıldız Meydanı) da yaşamadığı ama teninde bir damga gibi taşıdığı savaşın etkileri vardı. Kitabın adı hem Paris Champs Elyséees’deki meydanı işaret ediyordu hem de savaşta Yahudilerin takmak zorunda kaldığı yıldızları...

DEVRİM ATEŞİ YANARKEN İLK ROMANINI YAZDI

O yıldız, Modiano’nun hayatında önemli bir aktördü çünkü. Babası yıldızı takmayı reddetmişti ve Paris’in banliyölerinde Gestapo’larla takılıyordu.

Modiano’nun tıpkı doğumu gibi, ilk romanının çıkışı da dünyayı değiştiren bir tarihe denk geldi. 1968 Mayısı’nda Parisli gençler devrim ateşini yakarken o da ilk romanını elinde tutuyordu.

İlk romanı bir üçlemenin diğer parçaları izledi: La Ronde de Nuit (1969) ve ‘Les Boulevards de Ceinture’ (1972). Üçü de işgal yıllarında geçiyordu. Tıpkı 1997’de yazdığı ‘Dora Bruder’ gibi. Roman, Paris’in işgali sırasında sığındığı manastırdan kaçan bir genç kızın aranmasıyla sürüyordu. Arayış, Modiano’nun aklını sıklıkla meşgul eden bir tema. Pek çok okurunun favorisi olan Goncourt ödüllü ‘Rue des Boutiques Obscures’ta Guy Roland adında hafızasını kaybetmiş bir dedektif kendini arıyordu.

Modiano onu sevenler tarafından konularına sadık bir yazar olarak tanımlanıyor, sevmeyenlerse ‘hep aynı şeyi yazdığından’ şikâyet ediyorlar. Tekrar, Modiano için bir eksiklik değil. Bilakis, 45 yıldır durmaksızın aynı kitabı yazdığını söylüyor. Edebiyatını Yahudilik, savaşın anıları ve saklı kalan gerçekler üzerine kurmuş bir yazar o. Fonda ise hep işgal yıllarının Paris’i var.

ROMANLAR BASKIYA GİRDİ BİLE

Buraya kadarki soğukkanlı hikâyeye biraz ara verelim ve gazeteci Denis Cosnard’ın yazdığı ‘Patrick Modiano’nun Derisinin Altında’ adlı kitaptaki bir iddiaya bakalım. Cosnard, yazarlık kariyerinin ilk yıllarında Modiano’nun 1947’de doğduğuna dair yalan söyleyerek kendini savaşın kalıntılarından sıyırdığını söylüyor. 2010 yılındaki bir söyleşisinde Modiano’nun şöyle bir imada bulunduğunu hatırlatıyor: “İşgal çöplüğünün ürünlerinden biriyim. O tuhaf zaman diliminde tanışmaması gereken insanlar tanıştılar ve çocuk yaptılar”.

Belki de bütün romanlarını çocukluk yıllarında açılan yarasını sarmak için yazdı, belki de bu yüzden hep aynı konular etrafında döndü. Bu, bir teselliyse kendi ailesini kurmakta anne babasından daha başarılı oldu. Nobel haberini aldığında karısıyla birlikte Lüksemburg Bahçeleri’nin yakınında yemek yiyordu ve ilk düşündüğü İsveç’te yaşayan torunu oldu.

Nobel adına arayan Helène Hernmarck’ın “Hangi kitabınızı okuyalım?” sorusuna cevabı 10 gün önce yayımlanan ‘Pour Que Tu Ne Te Perdes Pas Dans le Quartier’ (Mahallede Kaybolmayasın Diye) oldu.

“Biz ne yapacağız?” diyen Türkiye’deki okurlarına da Can Yayınları’nın ‘Kötü Bir İlkbahar’, ‘Yıkıntı Çiçekleri’, ‘Bir Gençlik’ ve ‘En Uzağından Unutuşun’ romanlarını yeniden bastığını söylemek boynumuzun borcu olsun.

NEW YORK İÇİN WOODY ALLEN NEYSE
PARİS İÇİN PATRICK MODIANO O

- Aslına bakarsanız Modiano’nun ödül alması bazıları için o kadar da büyük bir sürpriz değilmiş. Online bahis sitesi Ladbrokes, Murakami’ye 1’e 4 verirken Modiano’ya 1’e 10’u uygun görmüş. Bu arada edebiyat ajanı Barbaros Altuğ’un 3 gün önce Modiano’nun adını Nobel’le yan yana getirdiğini de söyleyelim.

- Patrick Modiano, Fransa dışında romanlarından çok sinemayla tanınıyor. Senaryosunu yazdığı Louis Malle filmi ‘Lacombe, Lucien’ almıştı. Yazar, 2000 yılında da Luc Besson’un başkanlık ettiği Cannes Film Festivali jürisinin üyesiydi.

- Türkçede yalnızca 6 kitabı var diye hayıflanıyoruz ama haksızlık etmeyelim. İngilizcedeki çevirilerinin sayısı da 6.

- Eleştirmenlere göre New York için Woody Allen neyse, Paris için de Patrick Modiano o.

- Bugün ilk yazdıklarına baktığında gözüne ilk çarpan boşluksuz, neredeyse nefessiz anlatımı. Aslında eski romanlarına göz atmaktan pek hoşlanmıyor. Artık beğenmediği için değil, tıpkı yaşı geçkin bir aktörün eski filmlerinde kendini görmesi gibi o da artık kendini tanıyamadığını düşünüyor.

- Hayatını bir tutkuya vakfetmiş pek çok insan gibi o da zaman zaman “Artık yazmasam” diyor, “Özgür olsam”. Ama o da biliyor ki o tutku sarmaşık gibi dört yanını sarmalamış. Özgürlüğünü çoktan kaptırmış yazıya. Söylüyor da zaten: “Her defasında yeniden oturuyorum masaya, bazen hiç ama hiç sonu gelmeyecekmiş gibi hissediyorum”.

- Fransa’da konuşulanlardan biri, ödülün Fransa’da Anti-Semitizmin yükseldiği ve ülkenin Yahudi vatandaşlarının İsrail’e taşınmayı tercih ettiği bir dönemde verilmiş olması.