Kara Kitap’ın yeni dehlizleri

Kara Kitap’ı diğerlerinden ayıran ve pek çok insanın gözünde Türk edebiyatının en özgün ve önemli yapıtlarından biri kılan özelliği nedir? Kapalı ve gizemli üslubu mu? Ayrıntılarda gizlenen oyunları mı? Karışık ve çok katmanlı, hatta eleştirmenlerin tabiriyle ‘postmodern bir labirente’ benzeyen yapısı mı? Bu soruların cevaplarını çat diye vermek belki bizi biraz aşabilir. Ama Kara Kitap’ın yazım sürecinde Pamuk’un aklının nerelere gidip geldiğine dair bazı ipuçları bulabileceğiniz bir adres gösterebiliriz: Kara Kitap’ın Sırları.
Kitap, Orhan Pamuk’un YKY’deki editörü Darmin Hadzibegovic’in imzasını taşıyor. Hadzibegovic, Pamuk’un Kara Kitap’ı yazarken tuttuğu defterleri okuyup çıkan malzemeyi düzenledikten sonra Pamuk’la tekrar görüşüp romanın yazılma süreciyle ilgili bilgi almış ve bu bilgileri kısa yazılara dönüştürmüş. Pamuk’un romanı yazarken çekilmiş fotoğrafları da Kara Kitap’ın Sırları’nda yer almakta. Kitabın sürpriziyse Pamuk’un çalışırken tuttuğu defterlere yaptığı karalama, desen ve resimler. Kitapta, bu çizimlerin nasıl yapıldığını ve romanla ilişkilerini bizzat Orhan Pamuk’un kaleminden okuyabiliyoruz. Pamuk, Kara Kitap’ta “Hiçbir şey hayat kadar şaşırtıcı olamaz, yazı hariç” diyordu. Anlaşılan bu söylediği bizim için o kadar da geçerli değil. Çünkü karalamadan resime dönüşen çizimlerine baktıkça Pamuk’un dünyasının da yer yer bize en az yazıları kadar şaşırtıcı geldiğini söylemek mümkün.

Pamuk bir röportajında “Nasıl yazdığımı bazen ben de anlayamıyorum” dediği Kara Kitap’a 1985 sonbaharında Amerika’da Iowa’da başladı. 1986-88 arasında yazları Nişantaşı ve Heybeliada, kışları New York’ta devam etti ve 1990 Şubatı’nda İstanbul Erenköy’de bitirdi. Fotoğrafta Pamuk, Kara Kitap’ı yazdığı Columbia Üniversitesi Butler Kütüphanesi’ndeki küçük odasında romanı yazarken görülüyor. (1988)

Yapboz

“Karalamadan resme dönüşen bu çizimdeki yazar Orhan’ın merdivenleri çıkarken iyimser bir hali var. Aynı iyimserlikle resmin üzerine ‘Ben, Orhan’, ‘Roman’, ‘Giriş’, ‘Çıkış’ kelimelerini de yazmışım. Geminin üzerine gemi diye yazan çocuk gibi ya da zarla oynanan çocuk oyunlarının, labirentlerin bir girişi, bir de çıkışı olması gibi.”

Kara Kitap’ın 15 no’lu Haziran 1989 tarihli, ‘Keşf-ül Esrar’ başlıklı bölümün yazıldığı defterinden

“Kara Kitap’ı yazdığım spiralli, yerli defterlerin kasap kâğıdı benzeri kaba kâğıttan kapaklarının içleri bu tür resimler için elverişliydi. 1989’da Kara Kitap’ı yazdığım bir defterin kapak içine yaptığım bu resim yazmakta olduğum tuhaf romanın dehlizler ve sokaklarla dolu ruhunu bence iyi yansıtıyor. Resmi nasıl yaptığımı hatırlıyorum: Önce sol aşağıdaki cumbalı evi yaptım. Yanına ve arkasına amiral battı benzeri kareleri çizip X ile işaretledim. Kasap kâğıdının başka yerlerine de romanda anlattığım, İstanbul’dan çıkma başka cumbalı evleri elim kendiliğinden yerleştiriyordu. Şehrin eğri büğrü sokaklarını arada artık görüyordum. Onları da çizdim. Şimdi çizgiler, eğri büğrü sokaklı, dar kaldırımlı, cumbalı evleri olan bir şehre, İstanbul’a benzemişti. Sokaklara insanları, ağaçları ekledim. Üsküdar’ı, Kız Kulesi’ni, Adalar’ı, Galata Kulesi’ni ekledim. Ben romanı yazarken Boğaz’ın dalgaları bir adamın saçlarına benzedi. Yunus Peygamber’i yutan balık misali bütün şehir resimde beliren o dev adamın karanlık ağzından ve midesinden çıkıyordu. Efsanevi kuş Simurg’u, bulutları, dalgaları ve kelimeleri resme ekledim. Ve romanımda masalsı ve efsanevi bir yan olduğunu hissettim. Karalamayla başladığım şey, şimdi Kara Kitap’ın dokusunu ve hikâyesini hatırlatan esrarlı bir resme dönüşmüştü.”