Kan emicilerin büyük atağı

Türkiye ve Avrupa’da olaÄŸanüstü yağışlar ve sel baskınları yüzünden nemli ve sıcak hava nedeniyle sivrisinekler çoÄŸaldı. AraÅŸtırmacılar iklim deÄŸiÅŸimi etkisiyle de Avrupa’da çok sayıda yeni sivrisinek türlerinin üreyeceÄŸinden endiÅŸeli. Sineklerin virüs taşıdığına iliÅŸkin birçok kanıt var.Sıcak ve nemli hava, nehir taÅŸkınlarının çamura buladığı çayırlıklarda plankton ve dışkı mikroplarıyla dolu ılık su birikintileri ve su almış bodrumlar... Bunların hepsi sivrisineklere uygun bir üreme ortama hazırlamakta. Avrupa’da küçük ırmaklarında meydana gelen hafif taÅŸkınlar bile kan emici yaratıkların hızla çoÄŸalmasına yol açmıştı. Alman Zoolog Stephan Scheurer’ın açıklamasına göre, akarsu çevrelerinde dakikada 250-300 sivrisinek üredi. YaÅŸadığımız sel baskınları felaketinin boyutu önümüzdeki günlerde belli olacak. Serin havalarda yumurtaların larvalara dönüşmesi, sineklerin geliÅŸip larvalardan sıyrılmaları iki haftayı aÅŸkın bir sürede gerçekleÅŸmekte. Selden etkilenmeyen bölgelerde de bile insanlar geceleri çoÄŸalan sivrisineklerden ÅŸikayetçi. Dikey deliyorlarSivrisinek derinin üzerine konar konmaz iÄŸnesini dikey olarak sokar. EÄŸer kılcal damara denk gelmemiÅŸse emici iÄŸnesini kıvırarak deriye paralel olarak içeri doÄŸru kaydırabilir de. Her sokuÅŸta da yaraya pıhtılaÅŸtırıcı salgısını salar. Ä°nsan bedeni bu saldırıya histamin salgılayarak tepki verir ki insanı deli eden kaşıntıya neden olan da budur. Ama eÄŸer kaşıntı olmasaydı bu sefer de sivrisinek sokması nedeniyle kolayca yaÅŸamımızı yitirebilirdik. Son sivrisinek istilasından sonra Almanya’da ilginç yöntemler keÅŸfedilmiÅŸ. ÖrneÄŸin Hamburg’dan yayın yapan ‘Oldie 95’ radyo kanalı, programına insan kulağı için neredeyse duyulmaz olan ‘Anti-sivrisinek tonu’ eklemiÅŸ. Program direktörü Stephan Heller, dinleyiciler sinek ilacından vazgeçerek huzur içinde uyuyabilirler dese de, uygulamanın olumsuz yönleri de yok deÄŸil.500 milyar yok edildiBasından yansıyan yakınmaların ardından siyasetçiler kan emicilere yönelik yeni savaşım yöntemlerinin peÅŸine düştü. Olasılıkla Bacillus thuringiensis israelensis (Bti) mikrobundan yararlanılacak. Bu zehir sivrisinek larvasının bağırsağında ölümcül maddeleri ayrıştırmakta. Bti, Ren ovasında birkaç hafta önce meydana gelen taÅŸkınlarda baÅŸarıyla uygulanmıştı. Bu amaçta helikopterden su birikintilerine Bti zehri içerikli buz bombaları atılmakta. Ancak bu sefer durum daha kötü. Åžimdiye dek 15 000 hektarlık bir alana sivrisinek ilacı püskürten helikopter sayesinde 500 milyar diÅŸi sivrisineÄŸin yok edildiÄŸi bildirilmekte. Bu arada Bti uygulaması çevrecileri düşündürmekte. Bti zehrinin püskürtüldüğü bir bölgede yapılan bir futbol karşılaÅŸması sırasında örneÄŸin futbolcuların formaları öylesine kararmış ki onları neredeyse hakemden ayırmak mümkün olmamış.Kitlesel ölümlerBununla birlikte sivrisinek saldırısı hiç de küçümsenecek gibi deÄŸil. Sonuçta kan emicilerinin hızla üremelerinden yalnızca sel baskınları deÄŸil küresel ısınma da sorumlu. Ãœstelik insanlar da sivrisinekler için uygun üreme ortamları yaratıyor. Kentsel faktörlere baÄŸlı ısınma, sivrisinekleri geceleri de çalıştırmakta. YaÄŸmur sularının biriktirildiÄŸi bidonlar, su birikintileri, iyi sulanmış bahçeler hatta çocuklara otomobil lastiÄŸinden üretilen salıncaklar bile sivrisineklere uygun üreme ortamı yaratıyor. Kan emici böceklerden milyonlarca insan etkilenmekte: Afrika’da her 30 saniyede bir çocuk malarya yüzünden yaÅŸamını yitirirken yılda 300 milyon kiÅŸi de anofel sineÄŸi sokmasından hastalanmakta. Malarya tarihte orta Avrupa’ya kadar sızmıştı. Napolyon’un Lombardia savaÅŸları sırasında yaralılardan çok ateÅŸli hastalar yatıyordu revirlerde. Almanya’yı sıtma hastalığı korkusu sardı. 1997 yılında Çekoslovakya’dan gelen Tahyna virüsü kuzeybatıyı sarmıştı. Uzmanlar Asya’da dang hastalığına yol açan ve Batı-Nil virüsünü de taşıyan ‘Aedes albopictus’türü sivrisineÄŸinin Avrupa’da yayılmasını bekliyor. Batı-Nil virüsü yüzünden bu yıl Amerika’da 14 kiÅŸi yaÅŸamını yitirdi. 1996 ve 1997 yıllarında BükreÅŸ ve civarında 500’ün üzerinde insan hastalandı. Virüsün bu yüzden Almanya’da da yayılmış olmasından endiÅŸelenilmekte. Ve hastalara grip tanısı koyan doktorlar, gerçekte Batı-Nil virüsüyle karşı karşıya olduklarını fark etmiyorlar bile. Bu tür riskler dikkate alındığında sivrisineklere yönelik daha etkili mücadele yöntemlerinin önemi gündeme gelebilir. 1000 koku hücresiÄ°nsan bedeni üzerinde herhangi bir yan etki bırakmayan kokulu sinek tuzaklarının daha etkili olması bekleniyordu, ancak ne var ki tüm deneyler baÅŸarısızlıkla sonuçlandı. Bayer firmasından Günther Nentwig, insan bedeni tüm yapay tuzaklardan daha çekici bir koku salgılamakta ki bu son derece karmaşık motif, sivrisineklerin reseptörleriyle bire bir örtüşmekte, diyor.Kıl köklerinde 1000 kadar koku alma hücresi bulunan duyu antenleriyle sivrisinek bu motifi hiç ÅŸaşırmadan algılayabilmekte. Bilim adamları yıllardan beri sinekleri çeken özel koku karışımını analiz etmeye çalışıyorlar. Deneylere keskin ayak kokusundan ‘tatlı kana’ kadar birçok koku faktörü dahildi. Buna raÄŸmen hiç kimse hangi kokunun sivrisineÄŸe daha cazip geldiÄŸini bulamamıştı. Regensburg Ãœniversitesi’nde, zoolog Martin Geier ve meslektaÅŸları tarafından yapılan yeni bir araÅŸtırma, 20 000 deneyden sonra olumlu sonuçlar verdi. Sinekleri kolesterin çekiyorSanıldığı gibi sivrisinekleri ‘tatlı kan’ deÄŸil yüksek kolesterin seviyesi çekiyor. Ama insan bedeninin terle birlikte salgıladığı laktik asit ve yaÄŸ asitleri en önemli etkenler olarak ortaya çıktı. Ä°nsanların sık sık yıkanmaları bile iÅŸe yaramıyor çünkü sivrisineklerin koku organları temiz insanların kokusunu duyumsayacak kadar duyarlı. Bilim adamı sinekleri çeken koku kokteylini kopyaladıktan sonra yapışkan bantlar üzerine aktararak tuzak olarak kullanılabileceÄŸini düşünüyor. Ama bu sinek ilacının piyasa çıkması biraz zaman alacak. Bu arada sivrisineklerden korunmak isteyenler, eski bir Ä°skandinav geleneÄŸinden yararlanmayı deneyebilir: Laponya halkı sivrisinek mevsiminin baÅŸlangıcında çayırlarda çırılçıplak yuvarlanarak sivrisinek salgısına karşı bağışıklık kazanmaya çalışıyor. Sivrisineklerden ne ÅŸekilde korunabiliriz?Açık havada etkili olan maddelerCilde sürülen sinek kovucu ilaçlar yararlı olabiliyor. En etkilisi DEET içerenler; fakat cildi ve gözleri tahriÅŸ edebilen bu ilaçlar çocuklara önerilmiyor. Bayrepel (Auton family) ise iki yaşından büyük çocuklarda kullanılabiliyor. Kimyasal ilaçlar geniÅŸ alanlarda kullanmak için uygun olmadıkları gibi uzun vadede de etkili deÄŸiller. 14 kimyasal ve biyolojik sivrisinek kovucu maddenin test edilmesi sonucunda en iyi sonuç Autan family ürünüyle elde edilmiÅŸ. Limon ya da lavanta esansı da aynı etkiyi göstermekte. Bazı insanlar 10-20 dakika içinde yeniden ilaçlanmak zorundalar. Ancak uçucu yaÄŸlar sulandırılmadan cilde sürülmemeli, çünkü bunlar da cildi tahriÅŸ edebildiÄŸi gibi keskin kokar. Etkisi şüpheli olanlarKokulu mum ve lavanta demetinin etkisi açık havada ve kapalı mekanda kokunun yoÄŸunluÄŸuna ve koku kaynağının mesafesine göre deÄŸiÅŸiyor. EtkisizlerSinek kovucu bileklikler, B1 vitamini, maydanoz ve sarmısak hapları. Kapalı mekanda etkili olan maddelerZararsız sinek ilaçları ve cibinlikler. Prize takılan ya da duman yayan spiraller etkili. Ancak uzun vadede kullanılması sakıncalı , sadece tatil için önerilmekte. Etkisiz olanlarÃœzerlerine karanfil batırılan turunçgiller, UV lambaları, radyodan yayımlanan sinek kovucu ultrason tonları. Kaşıntıyla baÅŸa çıkmak içinAntihistaminik merhem vb., sivrisinek salgısına karşı savunma mekanizmasını engelliyor. Karanfil yağı uyarılmış sinir uçlarını uyuÅŸturuyor. Amonyak, alkol, kesik limon, diÅŸ macunu, idrar ve tükürüğün etkisi bilimsel olarak kanıtlanmamış. Â