İşte size biyolojinin yıldızları

Mayadan fareye, zebra balığından iplik kurduna kadar birkaç organizma, yaÅŸamın sırlarının aydınlatılması çalışmalarında bilim dünyası için hayati önem taşıyor ve araÅŸtırmaların büyük bölümünde baÅŸrolde oynuyor... BaÅŸka bir deyiÅŸle, bu canlılar olmasa, biyolojinin tarihinden söz etmek mümkün olmayacaktı. Ä°ÅŸte, insanoÄŸlunun çok ÅŸey borçlu olduÄŸu bu organizmaların portreleri...MayaEkmek, bira ve ÅŸarap üretiminin temel maddesi olan maya (Saccharomuces cerevisiae) farmakolojide de çok iÅŸe yarıyor. Son derece sınırlı genetik kalıtlarındaki (6000 gen için 16 kromozom) bazı genler deÄŸiÅŸime uÄŸratıldığında gerçek bir ilaç fabrikasına dönüşüyorlar! Nitekim, Hepatit B aşısı maya sayesinde elde edildi. Maya bir çekirdeÄŸe de sahip olduÄŸundan genetik düzlemde olaÄŸanüstü bir hücre modeli sunuyor.Arabidopsis thaliana Kolay kültür, hızlı büyüme, küçük bir genom... Hardal ve turp gibi bitkilerin familyasına ait olan bu tür, tarım bilimcilerinin gözdesi sayılıyor. Nedeni ise, Arabidopsis thaliana’nın genleri incelenerek bitki hastalıklarının ve parazitlerinin geliÅŸimi izlenebiliyor. Bu bilgilerle tarım alanındaki türler iyileÅŸtirilebiliyor. Sirke sineÄŸiDrosophila melanogaster yaklaşık bir yüzyıldır laboratuvarlarda uçuyor. On günde bir yeni bir kuÅŸak ortaya çıkarıyor; aynı zamanda çok sayıda kormozoma sahip ve sayısız morfolojik mutantlar üretiyor. 1915 yılında Thomas Morgan kromozomların kalıtın taşıyıcısı olduÄŸunu bu sinek sayesinde saptayabildi. Ayrıca canlı bir varlığın büyümesinde rol oynayan genlerin keÅŸfini de sirke sineÄŸine borçluyuz.FareLaboratuvarların ‘süper starı’! Çok çabuk üreyebilen beyaz fare memelilerin genetik yapısının incelenmesi için model hayvan konumunda; nitekim ÅŸizofreniye karşı savunma mekanizmalarından, obezite, beynin düzenleniÅŸi ya da uzuvların geliÅŸimine kadar bir dizi araÅŸtırmada genlerinden yararlanılıyor. Åžu anda da genom haritası tamamlanmış olduÄŸundan beyaz farenin laboratuvarlardaki tahtını kolay kolay devretmeyeceÄŸi söylenebilir.Ä°plik kurdu1 mm. uzunluÄŸundaki Caenorhabditis elegans’ın tam 959 hücresi ve 302 nöronu var! Ãœstelik bütünüyle saydam olduÄŸundan doÄŸumdan ölüme kadar hücrelerin etkileÅŸimleri ve bu mekanizmalarda genlerin rolü saptanabiliyor. Böylece hücresel ayrışma olan apoptoz, cinsiyetin belirlenmesi ya da nöron ağının düzeni gibi temel keÅŸiflerde rol oynuyor.‘Escherichia Coli’ bakterisiBu bakteride, ister kendiliÄŸinden ister araÅŸtırmacılar tarafından tetiklenmiÅŸ olsun en ufak bir mutasyon hemen gözlenebiliyor. Escherichia coli böylece genlerin mekanizmasının ve genetik zekanın ilk adımlarının aydınlatılmasını saÄŸladı. Hatta kısa bir süre önce bir ilke de imza atılıp, doÄŸada kesinlikle bilinmeyen aminoasitlerin proteinlerin yapı taÅŸları üretimi belirlendi.Zebra balığıZebra balığının (Danio rerio) embriyosu saydamdır: Böylece hücreleri in vivo incelenip omurgalıların geliÅŸiminin genetik yapısı araÅŸtırılabiliyor. Ayrıca bir yumurtadan kolayca klon elde edilmesini saÄŸlayıp normalde resesif genleri sistematik bir biçimde dışa vuruyor; bu özelliÄŸine ek olarak, mütasyona uÄŸramış Danio rerio’larda insan hastalıklarına benzer rahatsızlıklar ortaya çıktığı saptandı...Â