Ä°ntihar oranı yüzde 60 arttı

14-19 Ekim 2008 tarihi arasında Antalya’da düzenlenen 44. Ulusal Psikiyatri Kongresi'nde ruh sağlığı sorunlarına çözüm önerileri anlatıldı.

Türkiye Psikiyatri Derneği Genel Başkanı Dr. Şeref Özer, her dört kişiden birinin yaşamının bir döneminde ruhsal hastalıklardan etkilendiğini belirterek, bu rakamların ülkemizde şu anda 10 milyon kişinin ruhsal rahatsızlığı olduğunu gösterdiğini açıkladı. Özer sözlerine şöyle devam etti::

" Bu 10 milyona ek olarak bir 7 milyon kişi de daha sonra ruhsal hastalığa yakalanacaktır. Ruhsal hastalıklar evrenseldir ve her ülkede, her kültürde benzer şekilde görülmektedir. Dünya üzerinde en fazla yeti yitimine neden olan on hastalıktan beşi ruhsal hastalıklardır.  Yani bu insanlar ruhsal hastalıkları nedeniyle çalışami, işe gidemez  sosyal ya da mesleki işlevlerini yerine getiremez hale geliyorlar. Ruhsal hastalıkların önemli sonuçlarından biri de intihardır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), dünyada her 40 saniyede bir intiharın, her 3 saniyede ise bir intihar girişiminin gerçekleştiğini, son 45 yılda intiharların %60 civarında arttığının ve intiharın tüm dünyada ilk on ölüm nedeni arasında yer aldığını bildirmektedir.

Ruhsal hastalıkların  bu kadar yaygın olmasına, bedensel hastalıkların çoÄŸundan daha fazla iÅŸgücü kaybına neden olmalarına karşılık, rahatsızlığı olan her yedi kiÅŸiden ancak biri herhangi bir saÄŸlık kuruluÅŸuna tedavi için baÅŸvuruyor. Tedavi için baÅŸvurmayanların bir kısmı için neden, maddi imkansızlık ve tedaviciye ulaÅŸma güçlüğüdür. Önemli bir kısmı için ise ruhsal hastalıkların tanınmaması, tedavisinin olduÄŸunun veya nereden yardım alınacağının bilinmemesi ve nihayet "damgalama" adını verdiÄŸimiz, "adım deliye çıkar" korkusu gibi faktörler baÅŸvurmaya engel olmaktadır. Bütün bu engellere raÄŸmen baÅŸvurmaya karar verenlerin de uygun tedaviciye baÅŸvurmamaları nedeniyle tedavileri gecikmektedir. Ãœlkemizde ruhsal sorunu olanlardan yardım aramaya karar verenlerin çoÄŸu ilk baÅŸvuru noktası olarak psikiyatri uzmanını tercih etmektedir. Bu durum doÄŸru adresi bilenlerin sayısının çok olduÄŸunu gösterdiÄŸi için sevindirici gibi görünse de, saÄŸlık hizmetlerinin planlanması açısından kaynak israfına yol açmaktadır. Ruhsal hastalıkların yaygınlığı düşünüldüğünde sorunu olan bireylerin çoÄŸu birinci basamak saÄŸlık hizmetlerine (saÄŸlık ocağına) baÅŸvurmalıdır. Ne yazık ki ruhsal sorunların tedavisi için saÄŸlık ocağı hekimi, ruh hekimlerine ve diÄŸer uzmanlara oranla daha az tercih edilmektedir. Bunun sonucunda zaten sayısı az olan ruh hekimlerinin verimsiz kullanılmasına yolaçılmaktadır.  Â

Ruhsal rahatsızlıklara yol açan pek çok faktör vardır. Bunlardan bir kısmı genetik faktörlerdir. Ailesinde ruhsal hastalık bulunan bireylerin ruh hastalığı riski genel olarak daha fazladır. Bu konuda birçok bilimsel yenilik ve umut verici çalışma varsa da, henüz yüz güldürücü sonuçlar alınamamıştır. Genetik faktörlerden bağımsız olarak yoksulluk, kötü yaşam koşulları, savaş, işkence, afetler gibi travmalar, sağlık ve sosyal güvencenin olmayışı, sosyal destek sistemlerini ortadan kaldıran zorunlu göç, ayrımcılık, ırkçılık gibi faktörler de ruhsal hastalıklara yol açmakta, varolanları da ağırlaştırmaktadır. Daha kötüsü, ruhsal hastalığın varlığı, bu saydığımız çevresel riskleri de arttırmaktadır; örneğin ruhsal hastalık işsiz kalmaya yolaçmaktadır.

Ruhsal hastalığı bozulmuş kişilerin tedavisi açısından varolan ruh sağlığı sistemimizin yeterli olduğu da söylenemez. Ruh sağlığı bütçesi sağlık bütçesinin %1'ini bile bulmamaktadır. Ruh sağlığı hizmetlerine ayrılan yatak sayısı olması gerekenin ancak onda biridir.  Bu açıdan ülkemiz, Avrupa ülkeleri arasında sonuncu sırada yer almaktadır. Ülkemizde yüzbin kişiye düşen ruh hekimi sayısı 1.6'dır. Bu rakam dünya ortalamasının yarısı, Avrupa ortalamasının  ise ancak 1/6'sıdır. Ruhsal sorunların tedavisi, sayısı ve imkanları yetersiz olan ruh hekimlerinin sırtına yüklenmiştir.

Ruhsal hastalıkların nedenleri ve sonuçları konusunda yukarda sayılanlar düşünüldüğünde, ruhsal hastalıkları önlemek, yaygınlığını ve olumsuz etkilerini azaltmak için neler yapılabileceği de daha kolayca anlaşılabilir.

1. Genetik nedenler konusunda bilimsel çalışmaları yürütmek, yapılanlara destek olmak, hastalara ve ailelere genetik danışmanlık vermek önem kazanıyor.

2. Ruhsal hastalıklara yolaçan çevresel koşullarla mücadele en az genetik faktörlerle mücadele kadar güç görünmektedir. Buna rağmen psikiyatri uzmanları dışındaki kesimlerin bu konularda desteğinin alınması adım attırabilir. Savaşların, travmanın, toplum sağlığını olumsuz etkileyen kanun ve kararların, ayrımcılık ve şiddetin, sosyal destek sistemlerini ortadan kaldıran uygulamaların olumsuz etkisinin yöneticilere ve kamuoyu önderlerine anlatılması gerekir.

3.  Son yıllarda depresyon gibi bazı hastalıkların medya organlarında daha görünür hale gelmesi sonucunda depresyon şikayetiyle tedaviye başvuru oranlarında artış olmuştur. Toplumun bir hastalığı daha iyi bilmesi bu konuda daha çok yardım aramasına, bu konudaki damgalamanın da azalmasına yolaçmaktadır. Bu nedenle ruhsal hastalıkların belirtileri, yaşamı etkileme derecesi, tedavide ne gibi seçenekler olduğu ve nerelere başvurulabileceği, yanlış ve etkisiz tedaviler konusunda uyarıları da içeren toplum eğitimi programlarını, medya organlarını kullanarak sürdürmek gerekir. Bu konuda 10 Ekim Ruh Sağlığı günündeki çalışmalar iyi bir örnek olmuştur.

4. Ruhsal hastalığı bozulmuş olan kişilerin tedavisinde çalışacak personel eksiklerinin tamamlanması, psikiyatri uzmanı, hemşire, klinik psikolog, psikolojik danışman ve sosyal hizmet uzmanı sayısının arttırılması gereklidir. Varolan psikiyatri kadrolarının etkin ve verimli biçimde hizmet vermesini sağlamak için özel çalışan hekimlerin SGK ile anlaşma yapmalarının sağlanması gerekir. Ruh sağlığına ayrılan hasta yatağı sayısı da gerekli düzeye çıkarılmalıdır. Bu amaçla kamu ve özel hastanelerde psikiyatri uzmanı ve psikiyatri yatağı bulunması zorunlu tutulmalıdır.

5. Ruh sağlığına kavuşmanın bir lüks değil temel bir hak olduğunun tüm kamuoyuna benimsetilmesi, ruh sağlığı hizmetlerine ulaşmanın kolaylaştırılması gereklidir. Bu nedenlerle ruh sağlığı hizmetlerinin kamunun öncülük ettiği, nitelikli, eşit, ücretsiz, ulaşılabilir ve kapsayıcı biçimde düzenlenmesi zorunludur.

6. Tüm bu çabaların kalıcı sonuçlara ulaşabilmesi için hem hastaların, hem de ruh sağlığı çalışanlarının hak ve yükümlülüklerini düzenleyen bir "Ruh Sağlığı Yasası"nın çıkarılması büyük önem taşıyor."