Yılın kelimesi ‘karantina’ seçildi, peki ya diğerleri?

AŞI

Aşı sözcüğü koronavirüs salgınının başından beri dört gözle beklediğimiz bir müjdeydi. Birden fazla aşının bulunmasıyla son günlerde epey revaçta. 

BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ

Bağışıklık sistemimiz en çok önem verdiğimiz konuların başında artık. Gelsin D, gitsin C vitamini, evde egzersiz, iyi uyku ve morali yüksek tutma çabası. Moral, bağışıklık sisteminin ayakta kalması için büyük bir etken. 

COVID-19

Cambridge Sözlüğü yılın kelimesi olarak karantinayı seçmeseydi muhakkak COVID-19’u seçerdi. 

ÇEVRİMİÇİ

Hayat daha önce hiç bu kadar çevrimiçi olmamıştı. Salgının seyri ve karantina yasakları iş ve eğitim hayatlarını çevrimiçi platformlara taşıdı. Sosyal ilişkiler de hiç olmadığı kadar internet üzerinden kuruldu. Zamansız gelen görüntülü arama istekleri de cabası… 

DEZENFEKTAN

Dezenfeksiyon kelimesini bilir, nadir de olsa kullanırdık. Ancak bugüne kadar dezenfektanlara hiç ihtiyacımız olmamıştı. Çamaşır suyunun tahtına oturan dezenfektanlar küçük şişelerde çantalarımızda, ceplerimizde… 

ENTÜBASYON

Kelimeyi birçok kişi Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın vaka tablosundan öğrendi. Entübasyon maalesef 2020 yılının endişe yaratan kelimelerinden biri olarak hafızalara kazındı. 

FİLYASYON

Hastalığın kaynağını bulmak anlamına geliyor. Filyasyon ekipleri vakaların bildiriminden sonra kaynağı, bulaşma yolunu saptamak; korunma ve kontrol önlemlerini almak amacıyla sahada çalışmalar yapıyor.

GÜNLÜK KORONAVİRÜS TABLOSU

Sağlık Bakanı Koca aracılığıyla hayatımıza giren laflardan. İlk vakanın açıklanmasıyla uzun bir süre gözümüz her akşam Bakan Koca’nın canlı açıkladığı günlük koronavirüs tablosunda oldu. 

HİJYEN

‘Maske-mesafe-hijyen’ üçlemesinin en takıntıya yol açanı! Ellerimiz daha önce bu denli temiz olmuş muydu? Peki ya market alışverişinin önce dışarda bekletilip sonra tek tek yıkanarak yerleştirilmesi unutulabilir mi? 

İZOLASYON

Yılın kelimesi olarak seçilen karantinanın kardeşi olan izolasyon da en az karantina kadar dillere pelesenk olup sözlükte hak ettiği yeri aldı.  

IRKÇILIK

Burada Çinli sanıp Korelilere saldırdılar, Avrupa’da restoran kapılarına “Çinliler giremez” yazdılar. Dilimizin ucundaki ırkçılık salgınla birlikte zirveye çıktı.

JOHN HOPKINS

Virüs Türkiye’ye gelmeden dünyada neler olduğunu Johns Hopkins Üniversitesi koronavirüs haritasından izliyorduk. Harita, gerçek zamanlı olarak tüm dünyadaki resmi vakaları takip etmemize olanak sağlıyor.

KARANTİNA

Tıp dünyasında kullanılan karantina kelimesinin etimolojik kökeni İtalyanca quarantina’dan gelir ve anlamı ‘kırk gün’dür. Karantina, bulaşıcı bir hastalığın yayılmasını önlemek için belli bir bölgenin veya yerin kontrol altında tutulup giriş çıkışların engellenmesi biçimindeki uygulamaların genel tanımıdır. Karantina kelimesi üstünden yıllar geçse de nesiller boyu hatırlanmaya devam edecek. Neler neler yaşanmadı ki! 

LUPPO

Cumartesi ve pazar gününü kapsayacak olan sokağa çıkma yasağının 10 Nisan Cuma gecesi saat 22.00’de duyurulmasının ardından bazı bölgelerdeki market ve bakkallarda aşırı yoğunluk yaşanmıştı. Market kasa kuyruğunda elinde sadece Luppo marka bir bisküviyle bekleyen vatandaş sosyal medyada günlerce ‘luppo’ etiketiyle gündemde kalmıştı.

MASKE

M harfiyle sıralanabilecek birçok kelime olsa da zirveyi hak eden tek sözcük elbette maske. Hayatımız boyunca belki de bir defa bile takmadığımız cerrahi maskeler artık adeta vücudumuzun bir parçası haline geldi. 

NEGATİF

Anlam değiştiren kelimelerin başında negatif sözcüğü var. Normalde olumsuzluğu işaret eden bu kelime COVID-19 testi negatif çıkanların yüzünü güldürüyor.

OKSİJEN

Atom numarası 8, atom ağırlığı 16 olan, hidrojenle birleşerek suyu oluşturan, rengi, kokusu ve tadı olmayan, havada 1/5 oranında bulunan bir gaz aslında. Ama artık böyle tanımlamak mümkün değil, oksijen değerlerimizi ölçen ‘oksimetre’lerle yaşar olduk. Değer, 90’ın altına düşmemeli! 

PANDEMİ

‘Karantina’dan sonra en çok kullanılan kelime olsa gerek. Bir hastalığın bir kıta ya da birkaç ülke üzerinde aynı anda yaygın şekilde görülmesi, yani ‘büyük salgın’ anlamına geliyor. Bazı coğrafi bölgelerde ve bir grup insan üstünde yayılan salgınaysa endemi deniyor. Özetle; Pandemi > Endemi.

ÖKSÜRÜK

TDK “Ciğerlerdeki havanın, solunum organlarının kasılmasıyla ağızdan gürültüyle çıkması” olarak tanımlasa da öksürük kelimesi artık bir anda tüm gözlerin “Acaba mı?” bakışlarıyla size dönmesine sebep olan bir refleksten ötesi değil.

RNA VİRÜSÜ

Çift zincirli DNA’nın tek zincirlisine RNA virüsü deniyor. Bir nevi kardeşlik meselesi. Hepimizin öğrendiği gibi COVID-19 bir RNA virüsüdür. 

SOKAĞA ÇIKMA YASAĞI

Sağlık çalışanı, semptom, sürüntü, stokin fırtınası gibi terimler hayatımıza girmiş olsa da sözlüğün bu harfte öne çıkmayı hak edeni ‘sokağa çıkma yasağı’. Caddeyi yürüyerek geçen martıların, temizlenen havanın, kısaca doğanın dili olsa da konuşsa...

ŞİDDET

Bu bir savaşsa eğer, cephenin ön saflarında sağlık çalışanları yer alıyor. Ve onlar hayatları pahasına aylardır bizler için savaşıyor. Fakat bu durum dahi sağlık çalışanlarına şiddeti azaltmaya yetmedi, hatta şiddet olayları yeniden yükselişe geçti. Karantina döneminde şiddet gördükleri erkeklerle aynı evde kalmak zorunda olan kadınları ve artan kadına şiddet rakamlarını da unutmamak gerek. 

TEST - TANI - TEMAS - TESPİT

“Bugün yapılan test sayısı şeklinde” başlayan cümle aylardır “tespit edilen vaka sayısı” olarak devam ediyor. Bir de bunun tanısı var, temaslı kişisi var, temassız teslimatı var. T harfinde pota kalabalık; kararı size bırakıyoruz. 

UMUMİ HIFZISSIHHA KURULU

Hıfzıssıhha, ‘sağlıklı yaşamak için gereken önlemlerin bütünü’ anlamına geliyor. Arapça hıfız (muhafaza etmek) ve sıhha (sağlık) sözcüklerinden oluşmuş. Bu kurulun halk sağlığını tehdit eden olağanüstü durumlarda zamanında tüm tedbirleri almak, gerekli kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak gibi birçok görevi var. 

ÜREME

İngilizce yeni bir terim, ‘quranteens’. 2021’in ilk aylarında beklenen doğum patlamasından çıkacak kuşağı tanımlıyor. Başka deyişle, karantinada artan üreme faaliyetlerinin sonucunu.

VAKA

Aylar boyunca tablodan artışını takip ettiğimiz kelime. Süreç bitmedi, tez zamanda ‘azalan vaka sayıları’ sözünü duymamız dileğiyle son iki kelimeye geçiyoruz.

YOĞUN BAKIM

Kimseler girmesin, girenler şifa bulsun, taburcu olsun. M, H harflerini ve kuralı hatırlayalım: Maske-hijyen-mesafe.

ZOOM

Zombi diyen de oldu, Zumba diyen de. Adı her ne olursa olsundu, iş toplantıları, dersler, dostlarla birlikte yenen akşam yemekleri, hatta kına geceleri, hepsi Zoom’da yapıldı.