Türkiye'nin en önemli 100 sanat eseri

Klasikten çağdaşa her dönemi kucaklayan listenin birincisi açık ara puan farkıyla İlhan Koman'ın 'Akdeniz Heykeli' oldu. 

Prof. Dr. Hasan Bülent Kahraman:

Görsel belleğimizin en önemli yapıtı

İlhan Koman, Türkiye’de heykel denince akla gelen ilk isimlerden biri.

Bu özellikle önemli. Çünkü 1959’da Stockholm’e yerleşmiş ve 1980’de aramızdan ayrılmıştır. Hem Türkiye’de geçirdiği zaman kısıtlıdır hem de yapıtları daha çok Stockholm’de sergilenmiştir. Buna rağmen ‘Akdeniz’, Türkiye’deki görsel belleğin en önemli yapıtı konumuna yerleşmiştir. Elleri açık, cömert, kavrayan, kuşatan, hem ‘naif’ hem çok hâkim, hem çok eril hem de çok dişil olan, hem durağan hem çok devingen bu heykele gösterdiğimiz ilgi bizim ortak bilinçdışımızdaki arketiplerle ilgili olduğu kadar Mezopotamya ve bilhassa Anadolu kültürlerinin Kibele’den beri getirdiği birikimin gene bilinçdışımızda oynadığı rolle ilgilidir. Bu heykelin Akdeniz dediğimizde aklımıza gelen coşkunluğu, enginliği, derinliği, sonsuzluğu çağrıştıran hareketli yapısıyla kadınsılığın inceliğini, duyarlılığını birleştirmesi bize tesir etmiştir. Koman’ın Bach’ta örneklerini gördüğümüz matematik dizilerini bir tempo ve hareket unsuru olarak kullanan, parçaların
bir bütünü meydana getirdiği, ayrıksılıkla uyumu birleştiren, figürle figür ötesini kavuşturan yaklaşımı Akdeniz’de bize denizin ve kadınlığın şiirini bir arada duyurmuştur.

NASIL SEÇTİK? 

Hürriyet Hafta Sonu Ekleri ekibi olarak Kültür Sanat Servisi’ndeki arkadaşlarımızın da önerileriyle jüriyi belirledik. Her bir jüri üyesine Türkiye’nin gelmiş geçmiş bütün sanat eserleri içinden kendi ‘En İyi 10’larını sorduk. Zaman ve sanat dalı sınırlaması koymadık. Gelen listelerdeki eserleri 1’inciden 10’uncuya doğru sırasıyla; 10, 9, 8, 7 şeklinde puanladık. Bütün hesaplamalar bittiğinde puanı en yüksek olandan 100’üncüye doğru bir sıralama yaptık ve böylece son listeyi elde ettik. Jürilerin listelerine, bazı sanatçıların farklı farklı eserleri girdiği, yani oylar bölündüğü için ne yazık ki bazı önemli eserler ya aşağılarda kaldı ya da listeye hiç giremedi. Eserlerin künyelerinde teyit edemediğimiz bilgilere hiç yer vermemeyi tercih ettik; okurlarımızın anlayışına sığınıyoruz.

İŞTE 100 KİŞİLİK BÜYÜK JÜRİ... (İsimler alfabetik sırayla yazılmıştır.) Not: Fotoğrafların büyük halini üzerine tıklayarak görebilirsiniz...

Kapital serisi-Arture 159, Kapital IX (Kolonyalizm)-Yüksel Arslan 1971, 30x40 cm, kâğıt üzerine karışık teknik, Besi Cecan Koleksiyonu Aldığı puan: 230

ZEKİ COŞKUN YAZDI

Görünmeyeni ortaya çıkardı

 Mevcutla yetinen biri değil Yüksel Arslan. Baştan itibaren daimi bir ‘yolculuk’tur yaptığı. Menzil diye bir şey yoktur onda. Yoldur aslolan. Olsa olsa yolüstü uğrak yerleri vardır. Ki bunlar, başkalarına keşif olarak görünür. Sanayi-pazar ürünü standart, tüp-konserve tipi malzemeyi bırakıp ilk ataların toprak, yumurta akı, bal, kemik iliği gibi doğal, canlı kaynaklarına dönüş başka nasıl açıklanır? ‘Resim’den ötedir yaptığı, ‘arture’ de artistik bir adlandırma değildir. Arslan’a dek siyaset, felsefe, ekonomi, tarih, sosyoloji uzmanlarının her biri ‘Kapital’i kendi cephelerinden ‘okur’. Oysa Marx’ın yapıtına hayatiyetini veren, bu disiplinlerin hepsinin ortaklaşa, yetkin kullanımıyla birlikte müthiş yoğun imgelem gücüdür. Serinkanlı eleştirel çözümlemenin yanı sıra adeta bir ressamın, sinemacının, edebiyatçının gözünü devreye sokar, kapitalist dünyanın olağandışılığını gözler önüne serer. Arslan, ondan tam 100 yıl sonra ‘Kapital’in içindeki ‘göz’le çalışmış, mevcut ama kendisine dek görünmeyeni ortaya çıkarmıştır.

 M. ÖZALP BİROL:

Birçok çalışmaya esin kaynağı oldu

Kaplumbağa Terbiyecisi-Osman Hamdi Bey 1906, 221.5x120 cm, Tuval üstüne yağlıboya, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu Aldığı puan: 212

‘Kaplumbağa Terbiyecisi’, hiç şüphesiz, Türkiye’nin hakkında en çok konuşulan sanat eseridir. Osman Hamdi Bey’in, farklı metaforik okumalara ve yorumlara çok açık olan bu başyapıtı, sanat ve edebiyat alanlarındaki birçok çalışmaya da esin kaynağı olmuştur. Konuyla ilgilenenlerin, Mustafa Cezar’ın ‘Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi’ kitabı ile Edhem Eldem’in ‘Osman Hamdi Bey Sözlüğü’nün ‘Kaplumbağa Terbiyecisi’yle ilgili bölümlerini okumalarını öneririm.

 

 

4.

Cehennemim, Fahrelnissa Zeid 1951, 205x528 cm, tuval üzerine yağlıboya, İstanbul Modern Koleksiyonu Aldığı puan: 174

LEVENT ÇALIKOĞLU: En ideal kompozisyonudur

‘Cehennemim’, akılla duygunun, bilinçaltıyla dışavurumun, renkle geometrinin iç içe örüldüğü bir başyapıttır. Zeid açısından tüm çalışmalarının kalbi, düşüncelerinin şekil bulduğu en ideal kompozisyondur. Hayat hikâyesinin özeti, birey olarak ruh halinin yansıması ve sanatçı olarak kariyerinin doruğudur. Bizans sanatının vitray geleneğiyle 1950’li yılların Paris Okulu arasında sanki organik bir bağ kurmuştur Zeid. Resmi var eden arayış, bir sentezin ürünü olmakla birlikte enerjik hareket, gerilim ve bitmeyen yüzey döngüsü ilerleyen yıllarda çalışmalarının en karakteristik özelliği haline gelir. 

YAHŞİ BARAZ: Senelerce kimse satın almadı

1987’de ilk kez bienal yapıldı Türkiye’de. Burhan Doğançay da bienale davet edilen sanatçılardan biriydi. Galerimin olduğu binada atölyesi vardı, bir daireyi ona vermiştim, orada çalışırdı. Üç büyük resim yapacağını söyledi; ‘Mavi Senfoni’, ‘Mimar Sinan’, ‘Muhteşem Süleyman’. Üçü de 1987’de yapıldı. O yıllarda büyük resim çalışan yoktu. Ama Doğançay “Ben müzelik bir şey yapmak istiyorum” demişti. Bu resim hem akrilik hem kolajdır. Tuval üzerine yapıştırılmış kâğıtlar vardır. İznik seramiklerinin çağrışımları görülür. Eser başta çok yadırgandı, beğenilmedi. Bienalde sergilendikten sonra depoya koyduk. Fiyatı 7 bin dolardı, senelerce kimse almadı. Doğançay bir isim olduktan sonra Oktay Duran satın aldı.
Oradan da rekor fiyata Murat Ülker Koleksiyonu’na geçti.

AHU ANTMEN: Hem öncü hem de kalıcı yapıtlardan

Bir yapıtın kendi döneminin kültürel dinamiklerini ve değerlerini görsel anlamda ortaya koyabilmesi ama aynı zamanda sorgulayabilmesi, izleyicinin payına düşen bir yorum boyutu taşıması hem öncü hem kalıcı olabilen yapıtların ortak özelliğidir. Osman Hamdi Bey’in ‘Mihrap’ adıyla bilinen, ancak tarihçi Edhem Eldem’in tespit ettiği üzere gerçek adı ‘Yaradılış’ olan resmi de bu tür bir resimdir. Tipik bir oryantalist tablo olmasına rağmen dini unsurların merkezine yerleştirilmiş hamile bir kadını betimliyor olması, insan doğasını çevreleyen kültürün ve toplumsal değerlerin anlamına dair soru işaretleri uyandırır. Yüzyıl başında Londra’da sergilenen bu resmin, Osmanlı modernleşmesinin özelliklerine dair ipuçları barındıran çok önemli bir tarihsel görsel veri olduğunu düşünüyorum. Bu resimle ilgili en ayrıntılı bilgiyi, Edhem Eldem’in Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları arasında çıkan ‘Osman Hamdi Bey Sözlüğü’nde bulabilirsiniz. Bir sanat tarihçisi olarak bu resmi görebilmeyi çok isterdim fakat şu an hangi koleksiyonda bulunduğuna dair dahi kesin bir bilgi yok. 

 

HÜSAMETTİN KOÇAN:Değişken enerji

Günün değişen ışıklarıyla her zaman bulunduğu mekâna enerji katan bu demir kuşlar, izleyicide tükenmez bir estetik etki yaratmıştır. Bu eserin sanat dünyamızdaki ayrıcalıklı yeri de, metal gibi ağır ve işlenmesi kolay olmayan bir malzeme kullanarak yarattığı değişken enerjinin özgün ifadesinde gizlidir.  

NECMİ SÖNMEZ: Dönüm noktası 

Akademik bir sanat eğitimi almayan Aliye Berger, gravürleri ve baskı resimleriyle bilinirken Yapı Kredi Bankası’nın açtığı yarışmaya bu çalışmasıyla katılmıştır. Dünya modern sanat tarihini kaleme alan sanat tarihçilerinin Berger’in tablosunu birinci seçmeleri Türk sanatında bir dönüm noktasıdır. 

YUSUF TAKTAK: Umarım depoda sağlıklıdır!

Şeker Ahmet Paşa’nın ormanı konu ettiği birçok yapıtı vardır. Oduncu figürünün bu resme katılımıyla farklı bir çehre kazanmıştır. Sanatçılar tarafından çok iyi bilinen Şeker Ahmet, belki de John Berger’ın yazısıyla birlikte yeniden gündeme gelmiştir. Berger, İstanbul’a bir konferans nedeniyle ilk kez geldiğinde, onu, İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’nde ağırladık. Salonları tanıtırken ‘Ormanda Oduncu’nun yanına geldiğinde çakılıp kaldı ve ardından o meşhur yazısını yazdı.
Bu resimde, sanatçı ormanın içindedir. Fırça vuruşları yaprakların kıpırdadığını duyumsatır. Oduncunun çelimsiz duruşunun, Şeker Ahmet Paşa’nın desen bilgisinin zayıflığından kaynaklandığına hükmedenler oldu. Buradan yola çıkarak Osman Hamdi’nin, Sanayi-i Nefise’yi kurarken Paşa’yı öğretim kadrosuna katmamış olması gösterildi çünkü akademik bilgi, insan çizmekle özdeşti. Belki tüm bunlar Şeker Ahmet Paşa’nın eğitimci olmaktan uzak, sarayda kalmasını sağladı. Uzun yıllar İstanbul Resim ve Heykel Müzesi binasının yapılmasını bekleyen Türk resminin bu şaheseri, umarım depoda sağlıklıdır! 

Turgay Artam: Sanatımızı dünyaya tanıttı

Birçok müzede (Überse Museum Bremen, Institute of Contemporary Art, Danimarka/Charlottenburg, İstanbul Modern Müzesi) sergilenerek Türk çağdaş sanatını dünyaya tanıtmıştır. Görkemli bir başyapıttır. Hepimizin aklındaki ortak imgelerin en yalın halini dev bir tarihsel bakış açısının derinliğinde izleyiciyle buluşturan bir sanat eseridir. 

Cem Erciyes: Herkesin aklına kazındı 

Günümüz Türk resminin en tanınmış imgelerinden biri. Ceylan’ın ‘hiper gerçekçi’, ince işçiliği yüksek resimlerinden. Konu aldığı insanın yüzünden, bedeninden tuvali aşıp bize kadar ulaşan gerilimiyle sevilen; öfkeyi, esrikliği aktarma gücüyle bizi etkileyen bir Taner Ceylan tablosu. 

Batı akılcılığı ve Doğulu dünya görüşü arasında bir sentez  

Türkiye resim sanatında İslami düşünce geleneğini tasavvufi bir yönelimle çalışmalarına aktaran ve Batı akılcılığı ile Doğulu dünya görüşü arasında kendine özgü bir sentez geliştirmiş nadir sanatçılardan Erol Akyavaş’ın 1987’de başladığı ‘Hallac-ı Mansur’ serisi, tasavvuf düşüncesini benimsemiş mistik yazar ve şair Hallac-ı Mansur’dan ismini alır. Kaligrafik formlar ve dini kitaplardan alınma işaretlerle yeni bir biçim ve anlam örgüsü yaratır. Hem tuval hem de kâğıt üzerine gerçekleştirilen serideki çalışmaların merkezinde Allah’ı temsil eden ‘Vav’ harfi vardır. 

 MoMA aldı...

 Sanatçı bu eserini bir deftere her gece uyumadan önce ‘Bugün de Yaşıyorum’ yazılı mührü basarak yarattı. Eserin üretildiği yılların siyasi iklimine gönderme yapan bu eser şimdi dünyanın en önemli sanat kurumlarından MoMA’nın koleksiyonunda.

Çocukluk evi 

Sanatçı bu eseri için ilhamı çocukluğundan aldı. Çaylak Sokak, onun doğduğu evin bulunduğu sokağın adı. 

Doç. Dr. Solmaz Bunulday Hasgüler: 

Bir meydan okuma

Bu portre, dönemi için bir meydan okuma gibidir: Elinde içkisi, dişlerinin arasına sıkıştırdığı piposu, omzundan sarkan kirli çoraplarıyla. Üstüne üstlük bir de meydan okurcasına bize bakan kısık gözleri...
İşte bütün bunlar onu önemli kılıyor.

Kapitone, Altan Gürman / 1976, Bilge Gürman Koleksiyonu Aldığı puan: 54

Oğuz Erten: Sanatın geleceğini değiştirecek adım

Çağdaş Türk sanatının öncü isimlerinden biri olan Altan Gürman, Halil Dikmen ve Zeki Faik İzer gibi Akademi’nin modernist hocalarının öğrencisi olmasına rağmen 1963’te gittiği Paris’te gördüğü sanat ortamından oldukça etkilenir ve “Bütün bildiklerimi silip baştan başlamalıyım” diyerek sanatsal üretimini yeniden kurgular. Bu yeni kurgu Türk sanatının geleceğini değiştirecek bir adım olur. 

Şairin Ölümü, Cihat Burak 1967, İstanbul Modern Koleksiyonu Aldığı puan: 48


Bedri Baykam: Kavramsal sanatın öncülerinden...

Çağdaş Türk sanatının 1980’lerde gelecek patlamasının öncesinde yeni bir dönemin ilk izdüşümlerinin habercisi olan çok değerli bir sanatçıydı. Özellikle yerleşik estetik değerleri sorgulayan ‘Montaj’ serisiyle, hem pop hem de kavramsal sanatın yurdumuzdaki öncülerinden biri oldu. Sade yapıtları, taze bir estetiği yansıtmanın ötesinde, militarizm ve katı demokrasiyi çözücü bir güç yansıtmaktadır.

S.kimden Aşşa Kasımpaşa Ekolü, Hale Tenger 1990, René  Block Koleksiyonu Aldığı puan: 41

Ferhat Yeter:Farklı hikâyeleri bir araya getiren bir alan

‘Kapı’, Türkiye çağdaş sanatında ilk defa Uygur tarafından üzerinde çalışılmış bir yüzey. Dört bölümlü tek parça bir zeminle birlikte yaşanmışlıklar sunan kapı, sanatçının kendi bilinçaltını kurgulayarak farklı hikâyeleri bir araya getirdiği bir alana dönüşüyor.

BEDRİ BAYKAM’IN LİSTESİ
1. Kaplumbağa
Terbiyecisi, Osman Hamdi Bey
2. Montaj 6,
Altan Gürman
3. Mohaç Meydan Savaşı, Mübin Orhon
4. Kara Gün, Avni Lifij
5. Maskeli Balo,
Ali Avni Çelebi
6. L’Origine du Monde, ‘Courbet’ye Saygı’,
Adnan Çoker
7. Homage to Caligraphy,
Burhan Doğançay
8. Kapitalin Güncelleştirilmesi, Yüksel Arslan
9. Fetiş Nesneler III,
Nur Koçak
10. Spiritual, Taner Ceylan

 En önemli dizilerden

 Resimlerinde toprağa bağlı yaşayan Anadolu insanının, çaresiz, yoksul, umutla beslenen yaşamını anlatan figür resmin büyük ismi Neşet Günal’ın en önemli dizilerinden olan ‘Duvar Dibi’, 1963’te gerçekleştirdiği ‘Duvar Dibi I’ ile başlar ve 1975 tarihli ‘Duvar
Dibi IV’ ile son bulur. 

 

ARDAN ÖZMENOĞLU’NUN LİSTESİ

1. Akdeniz Heykeli - İlhan Koman
2. Kaplumbaga Terbiyecisi-Osman Hamdi Bey
3. Harem-İnci Eviner
4. Hotel Bristol-
Hüseyin Bahri Alptekin
5. Blue Dots-
Ekrem Yalçındağ
6. İsimsiz-Alev Ebuzziya (Papko koleksiyonu)
7. Tree of Life-Bedri Rahmi Eyüboğlu
8. Resolved Problems-Fahrelnissa Zeid
9. İsimsiz-Mübin Orhon (Papko koleksiyonu)
10. Pumpkin-Abidin Dino
Necmi Sönmez: Ustalık taşır

Sanatçının henüz 24 yaşındayken gerçekleştirdiği bu tabloda karşılaştığımız cesaretli yaklaşım ve dinamizm, o dönemi paylaşan diğer sanatçılarda görmediğimiz bir heyecan ve ustalık taşımaktadır.





Bunca emek, alın teri...

Fetiş Nesneler serisi, toplam dokuz resimden oluşuyor. Nur Koçak: “Bütün resimlerime bakınca olduğu gibi bu esere de bugün bakınca aynı şeyleri düşünüyorum: ‘Yaptığım çılgınlık!’ diyorum. Bunca emek, bunca alın teri, bunca göz nuru... Mutlu oluyorum.”





�

�

41-

Göğe Doğru, Fahrelnisa Zeid
1953







�
VE LİSTENİN SONRASI...

51. Davut, Serkan Özkaya, 2005
52. Güneş Saati, Meriç Hızal, 2000
53. Topak Ev, Nil Yalter, 1973
54. Mavi Elbiseli Kadın, Nazmi Ziya Güran

55. This Has Been Done Before, Bedri Baykam, 1987
56. Kurşun Uykusu, Selim Birsel, 1995
57. Kralların İhtişamı, Erol Akyavaş, 1982
58. Başkomutan, Cihat Burak, 1969
59. Böyle Tanıdıklarım Var II, Hale Tenger, 1992
60. Haremde Goethe, Şehzade Abdülmecit, 1917
61. Korkuluk, Neşet Günal
62. Sarı Saz, Bedri Rahmi Eyüboğlu
63. Göl Kenarı, Hoca Ali Rıza
64. İstanbul, Bedri Rahmi Eyüboğlu, 1955
65. Aynalı Gözde, Mihri Müşfik
66. Besmele, Ahmet Karahisari
67. Beylerbeyi Cinleri, Ömer Uluç
68. Suda, Ayşe Erkmen, 2017
69. Yeni Vatandaş, İnci Eviner, 2009
70. Caz Orkestrası, Fikret Muallâ
71. Saz Heyeti, Cihat Burak
72. Teneke Şehir, Antonio Cosentino, 2009-2013
73. 1881, Taner Ceylan, 2010
74. Eller serisi, Abidin Dino
75. Retrospektif, Adnan Çoker, 1997
76. Tate Modern’e Giden Yol, Şener Özmen ve Erkan Özgen, 2003
77. Atom Patlaması ve Bitkisel Hayat, Fahrelnissa Zeid
78. Çocuklar, Neşet Günal

79. İsimsiz, Adnan Çoker, 1993, Hürriyet Koleksiyonu Sanatçının en etkileyici soyutlarından biri olan bu eser gazetemizin İstanbul’daki binasında sergileniyor.
80. Derviş, İlhan Koman, 1970
81. Portakallı Natürmort, Süleyman Seyyit, 1895-1913
82. Çakıl Taşı (Otoportre), Bedri Rahmi Eyüboğlu, 1960’lar
83. Plan B, Ayşe Erkmen, 2011
84. Vitrin, Ali Avni Çelebi, 1926
85. At, Server Demirtaş, 2017
86. Boşluktaki Kuş, Zeki Faik İzer, 1960
87. Güneş Arenası, Fahrelnissa Zeid, 1954
88. Üç Erkek Dört Kadın Ziyaretçiler, Ömer Uluç, 1989
89. Vav, Erol Akyavaş, 1984
90. Portre, Mihri Müşfik
91. Beyrut, Hale Tenger, 2005-2007
92. Bilerek, Mehmet Güleryüz, 2009
93. Gece Vapuru, Neş’e Erdok, 1995
94. Kırmızı Düğüm II, Seyhun Topuz, 2011
95. Kıt’a, Ahmed Karahisari
96. Resistance, Ali Kazma, 2013
97. Bacaklar, Candeğer Furtun, 1994-1996
98. Atatürk ve Harbiyeli, Tankut Öktem, 1981-1988
99. Şu Gurbetlik Zor Zanaat III, Nil Yalter, 2009
100. Siyah Anıt, Adnan Çoker, 1927

Prof. Dr. Hasan Bülent Kahraman’ın listesi

 “Çığır açan yapıtlar...”

Bu listede yıldızlarla işaretlenmiş olan yapıtları 20’nci yüzyıl başından 21’nci yüzyıla gelirken ve Türkiye’de bugün güncel sanat dediğimiz oluşuma doğru ilerlerken çığır açan yapıtlar olarak belirledim. 10 sayısı görsel sanatlar gibi bir alanda akıl almayacak kadar küçük. O nedenle birçok yapıt dışarıda kalıyor. Oysa o yapıtlar da diğerleri kadar önemli. Belki büyük sıçramalar yapmıyor ama izlekler kuruyorlar. Buradaki ikinci bir sıkıntı Türkiye’deki görsel sanatların analitik bir şekilde yeterince ele alınmaması. Öyle olunca (veya olmayınca) ‘kanon’lar, klasikler çalışılmadı, saptanmadı. Her şey yapıldı ve unutuldu. Ayrıca bizim görsel sanatlar dünyamız reddetme, anımsamama ve yok sayma huyuna sahip. Öyle olunca mesela kimse kendisinden önceki bir ustayı saymıyor. Haliyle, bir çizgi ve ‘genetik’ soy oluşmuyor. Bu bakımdan 10’luk listeyi 20’ye çıkararak böyle bir dizgi oluşturmak istedim. Sanırım 100 yıllık meselelerimizi kapsamaktadır bu liste.

◊ 1. Haremde Beethoven-Abdülmecid Efendi*

◊ 2. Cami Enteryörleri-Süleyman Seyyid

◊ 3. Otoportreler ve Anadolu motiflerinin stilizasyonları-B. Rahmi Eyüboğlu

◊ 4. Maleviç’e Saygı-Adnan Çoker

◊ 5. Beylerbeyi Cinleri-Ömer Uluç*

◊ 6. Portreler-Ergin İnan

◊ 7. İMÇ Duvar Rölyefi/Ankara GİMA Duvar Rölyefi-Kuzgun Acar:*

◊ 8. Kapitone-Altan Gürman

◊ 9. Nur Koçak-Fetiş Nesneler*

◊ 10. Sanat Tanıtım Topluluğu-Şükrü Aysan

◊ 11. Düşmüş Şehir-Erol Akyavaş*

◊ 12. Pilav ve Tartışma Yeri-Sarkis

◊ 13. İzm’ler-Canan Beykal

◊ 14. Arabesk Serisi ve Mistik Nakliye-Gülsün Karamustafa*

◊ 15. Gerilim Nesneleri-Erdağ Aksel*

◊ 16. Şükran Moral: Hamam/Genelev*

◊ 17. Mezopotamya Dramaturjileri-Kutluğ Ataman

◊ 18. Bir Haremim Olsun İsterdim/Fahişenin Odası-Bedri Baykam*

◊ 19. Michael Morris: Grip-in/Truck Turc-Hüseyin Bahri Alptekin*

◊ 20. İstanbul Fotoğrafları-Ara Güler