‘Susuz kalan beynin ilk çığlığı baş ağrısıdır’

Geçen günlerde migren tedavisinde yurtdışında kullanılan bazı aşılar Türkiye’den de onay aldı. Belki pek çok insan için küçük bir haberdi ama benim için mucize niteliğinde... 10 yıldır migren hastasıyım. Dönemsel gelen ataklarım bazen 1 ay sürebiliyor. Benim migrenim auralı, yani atak dönemimin geldiğini 10-15 gün öncesinden hissedebiliyorum. Huzursuzluk, ağız kuruluğu, görme bozukluğu... Mesela aniden bozuk bir televizyona bakar gibi zikzak görmeye başlıyorum. Baş ağrısıyla beraber kusma, ışık ve kokuya hassasiyet, görme bozuklukları ve ağrı şiddetine göre el-ayak uyuşmaları yaşıyorum. Atak sürecimde karanlık bir odaya kapanıp resmen ‘ağrının benden sıkılmasını’ bekliyorum. Gündelik hayatım duruyor, kapıdan sızan ufacık ışık bile ağrımın şiddetlenmesine neden olabiliyor. Sonunda mutlaka bir acil servisin kapısına dayanıyorum.

Haziran, Migren ve Baş Ağrısı Farkındalık Ayı. Bu sebeple Türkiye Migren Raporu’nu yayımlayan Küresel Migren ve Ağrı Derneği’nin başkan yardımcısı Prof. Dr. Derya Uludüz’le bir araya geldik. Hem raporu hem de migren atakları yaşayanların dikkat etmesi gereken noktaları konuştuk. Benden de bir tavsiye: Migren günlüğü tutarsanız; atak öncesinde yaşadığınız belirtileri, ne yediğinizi-içtiğinizi, ağrınızın ne kadar sürdüğünü not alırsanız, bir sonraki atağı engelleyebilir ya da daha hafif geçmesini sağlayabilirsiniz.

Rapordaki araştırmaya katılanlara göre, Türkiye’de migren hastalığının bilinirliği yüzde 25, migren tedavisine yönelik bilinirlik oranıysa yüzde 14. Genel baş ağrısıyla migren arasındaki fark toplumun yüzde 83’ü tarafından bilinmiyor. Hastaların neredeyse yüzde 90’ı uyku düzeni ve stresli iş hayatının migren ataklarını etkilediğini, yüzde 50’den fazlası migrenin iş ve okul hayatında ciddi etkileri olduğunu bildiriyor. Araştırmaya katılan hekimlerin yüzde 33’üyse Türkiye’de migren konusunda düşük farkındalığın, hastalığın teşhis ve tedavisini geciktirdiğini düşünüyor.

Migrenin nedeni nedir?

Ön planda genetik yatkınlığı olan bir ağrıdır. Annede migren varlığında çocuğa geçme ihtimali yüzde 70’tir. Ama her genetik yatkınlığı olan kişi de migren ağrısı yaşamaz. Çevresel tetikleyiciler de etkilidir. Migrenli beyni uyarılmaya aşırı yatkındır, normal bireyde uykusuz kalmak sorun yaratmazken migrenli beyinde ağrı ortaya çıkar. Tetikleyicilerle ağrı merkezi uyarıldığında beyinde iltihabi bir reaksiyonla savaş başlar. Ama bu gerçek bir iltihaplanma değildir, steril iltihaplanma dediğimiz savaş hücrelerinin ortama salınmasıdır. Bu hücreler etrafındaki damarları genişletir, genişleyen damarlar beyin dokusuna bası yaparak ağrıyı tetiklerler. 

Migrenin belirtileri nelerdir?

Ağrılar zonklayıcı karakterdedir. Ataklar şeklinde gelir ve ortalama 12-24 saat sürer. Genellikle tek taraflıdır; bulantı, bazen kusma ağrıya eşlik eder. Kişilerde ‘ozmofobi’ dediğimiz kokuya hassasiyet olması, hareketle ağrının şiddetlenmesi ve ağrının günlük aktiviteleri belirgin etkileyecek şiddette olması migren için belirleyici özelliklerdir. Kişiler çoğunlukla ışık, ses hassasiyetinden yakınırlar.

Auralı ve aurasız migreni nasıl ayırt ederiz?

Migren baş ağrıları kendi içinde alt gruplara ayrılır. En sık görülen tipi aurasız basit migrendir, kişi ağrılarının başlayacağını önceden hissetmez. Migreni olan 4 kişiden 1’inde auralı tipi görülür, ağrılar başlamadan önce haberci belirtiler olur. Ağrının başlayacağı baş yarımındaki gözde parlak ışıklar, yanıp sönen ışıklar, zikzaklı şekiller görülebilir. Bunlar göz kapatılsa da devam eder. Daha seyrek olarak gözde karaltılı ve bulanık görme, belli bir noktayı görememe olabilir. Bazen kişi baktığı yerin yarısını göremediğini ifade edebilir. Bazı kişilerde duyusal yakınma dediğimiz, kolda, elde, yüzde uyuşma, karıncalanmalar görülür. Seyrek olarak konuşmakta, kelimeleri bulmakta zorlanırlar. Migren aurası en kısa 5 dakika, sıklıkla da 20-40 dakika sürer.

Nasıl tedavi edilir?

Migren hastalarında tedavi seçenekleri atakların sıklığına göre değişiyor. Ağrı atakları haftada 1’den daha az olanlarda, atak sırasında ağrıyı azaltmaya yönelik önlemler almak yeterli.  Atak sırasında genişleyen damarları daraltarak beyin dokusuna basıyı ortadan kaldıran ağrı kesici ilaçlar etki sağlar. Ancak ağrı kesiciler yara bandı gibidir, ağrıyı keser, tedavi etmez. Ağrı sırasında derin nefes egzersizleri ve masaj yapmayı denemenizi öneriyoruz. Atak başladığında hemen camı açın ve oksijenin hem odaya hem de derin nefes alarak vücudunuza girmesine izin verin. Mutlaka su için; beynin yüzde 50’si sudan oluşuyor ve susuz kalan beynin ilk çığlığı baş ağrısıdır. Eğer sık kahve-çay içicisi değilseniz ağrı atağı sırasında bir küçük fincan kahve ya da çay içmenizi tavsiye edebilirim. İçindeki kafeinin ağrı azaltıcı etkisi var. Ama zaten günlük düzenli çay-kahve tüketiyorsanız bu ataklarınızı kötüleştirebilir.

Daha çok kimlerde görülüyor?

Migrenli kişiler genellikle pratik, hızlı, iş bitirici, hassas yapıya sahip. Herkesin derdini dert edinen, yardım eli uzatan, hassas ve mükemmeliyetçi kişiler. Her şeyi en ideal şekilde yapma isteği içindeler. Kişilik özelliklerinin yanı sıra birinci derece akrabalarda migren olması hastalığa yatkınlığını yüzde 70 arttırır. Kadınlarda 3 kat daha sık karşılaşıyoruz: Toplumda kadınların yüzde 24’ünde, erkeklerinse yüzde 8’inde migreni görüyoruz.

BAŞ AĞRISI TİPLERİ

Ağrı başınızın neresinde?

* Şakaklardaysa gerginliğe veya diş sıkmaya bağlı ağrı.

* Alın ve göz çevresindeyse göz kaslarını aşırı kullanmaya, göz kırpma problemlerine bağlı ağrı.

* Tek taraflıysa, zonklayıcı ve ataklarla seyrediyorsa migren.

* Yüzde elektrik çarpması şeklindeyse trigeminal nevralji.

* Ensede ve boyun bölgesindeyse tansiyona, boyun fıtığına bağlı ağrı olabilir.

* Gece uykudan uyandırıyor, sabah ortaya çıkıyor, yatınca veya öne eğilince kötüleşiyorsa bu ciddi bir sorundan kaynaklanan baş ağrısının sinyalleridir.

STRES, UYKUSUZLUK, HAVASIZ ORTAMDAN KAÇININ

* Migrenli kadınların yüzde 60’ında menstrüasyon dönemi ağrıyı tetikler.

* Stres, yoğun çalışma temposu, kapalı ortamda sürekli masa başında kalmak, uzun saatler bilgisayar başında olmak tetikleyebilir. Migrenliler bilgisayar koruyucu ekranlar kullanmalı, sık sık mola vermeliler.

* Uykusuz kalmak veya çok fazla uyumak. Günde 7-9 saat uyumak son derece önemli. Uyku için en ideal zaman 23.00 - 7.00 arasıdır.

* Yemek düzeni değişikliği, yetersiz beslenme, açlık, yüksek karbohidratlı beslenme, bazı kokular, aşırı kafeinli besinler ağrı ataklarını tetikleyebilir.

* Bazı hastalarda mayalı besinler, tatlandırıcılı içerikler, Çin yemeği, işlenmiş et, şarap, peynir, çikolata, sarımsak, soğan, kabuklu çerezler, turşu, sirke tetikleyici olabilir. Ama bu besinleri diyetten çıkardığınızda her zaman ağrılar geçmeyebilir. Çünkü migren çok faktörlü tetikleyicilere sahiptir.

* Hava değişikliği, yüksek nem, rüzgârlı hava, çok kuru hava, yüksek irtifaya çıkmak, vücuda doğru şekilde oksijen alamamak etkili olabilir.