‘Rexx, ritmi ve zarafetiyle kentlinin kolektif belleğinde yer edinmiştir’

İstanbul’un simge mekânlarından, uzun bir geçmişe sahip, kentin sosyal hafızası olarak nitelendirilen Rexx Sineması’nın binası için İstanbul Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu ‘korunması gerekli kültür varlığı olmadığı’na hükmederek geçen hafta yıkım kararı verdi. 59 yıldır Rexx adıyla hem kültürel bir merkez hem buluşma noktası olan bu bina, sinemadan önce de İstanbul’un kültür-sanat hayatının belirleyici, cazibe mekânlarından biriydi. Binanın olduğu alan, Rum Ortodoks Vakfı’na ait çünkü kaynaklara göre geçmiş yıllarda burada bir kilise varmış. 1870’lerde vakfın buraya Apollon Tiyatrosu’nu inşa etmesiyle mekânın kültürel dönüşüm süreci de başlamış. O yıllardan 1930’lara kadar birçok tiyatro oyunu bu sahnede sergileniyor. Hatta 1922 yılında Türk tiyatrosunun ilk Müslüman kadın oyuncusu Afife Jale ilk kez burada sahneye çıkıyor. Bugün hâlâ sinemanın köşesinde duran Afife Jale büstünün hikâyesi de buradan geliyor.

Cumhuriyet dönemindeyse Hale Sineması adını alan binada artık sadece film gösterimleri yapılıyor. 30 yıla yakın hizmet veren Hale Sineması da yıkılıyor ve modern mimaride birçok yapısı olan mimar Maruf Önal tarafından Reks’in binası çiziliyor. 1962 yılında ilk film gösterimiyle açılan Reks Sineması’nın adı 1995 yılında işletmeyi babası Yordan Anas’tan devralan Viron Anas tarafından ‘Rexx’ olarak değiştiriliyor. Viron Anas sonraki yıllarda verdiği bir demeçte “Salon sayımızı 3’e çıkarmıştık, bu nedenle büyüklük manası katmak için adını Rexx olarak değiştirdim” diyerek durumu anlatıyor.

Rexx yeni adıyla o günden sonra tam 25 yıl boyunca tarihe tanıklık etmiş duvarları, fuayesi, dijitalleşmeyen biletleri, alternatif filmlere ve film festivallerine yaptığı sayısız ev sahipliğiyle ayakta kalmayı başarıyor. Ta ki 2020’de küresel çapta bir salgına dönüşen COVID-19 pandemisine kadar. İşletme sahiplerinin ekonomik sebeplerden dolayı perdelerini kapatmak zorunda kaldığını duyurmasıyla başlayan kültürel yok oluş sürecinde artık son noktaya gelindi. Hem kentin kültürel hafızası olan hem de modern mimari açısından korunması gerektiği savunulan bu bina her an yıkılabilir. Ancak biliyoruz ki burası bunca yıl sadece bir sinema salonuna ev sahipliği yapmadı. Sinemanın önü nice sevgilinin ve arkadaşların buluşma noktasıydı. Kadıköy’de bir yeri tarif edecekseniz Rexx’i merkeze alarak konum bildirirdiniz.

Bu tarz kamuya mal olmuş mekânlar sahiplerinden ve işletmecilerinden bağımsız bir değere sahip. Birçok insanın hafızasında Rexx’e dair bambaşka anılar var. Orada ilk kez seyredilen filmler, başlayan aşklar, ilk buluşmalar, ayrılıklar... Binanın yıkımıyla birlikte kentin kimliğine dair referans noktalarından biri daha yok olacak. Semt sakinleri, sinemaseverler, restorasyon uzmanları, mimarlar odası, milletvekilleri ve birçok İstanbullu bu yıkım kararından vazgeçilmesi ve Rexx’in modern mimarlık mirası olarak korunmasını talep diyor.

‘Sinemaları yıkıyorlar ama biz hafızamızda yaşatıyoruz’
(Sinema yazarı Olkan Özyurt)

Sinema salonu olarak tasarlanan Türkiye’deki ender yapılardan biri. Mimarı da üstat Maruf Önal. Modern mimarinin önemli örneklerinden. Tarihsel, kültürel ve mimari olarak İstanbul’un simgelerinden. Dört kuşağın hafızasına işlemiş bir sinemadan bahsediyoruz. Koruma kurulu böylesi bir yeri korumayacak da nereyi koruyacak acaba! Buram buram rant kokan bir kararla yıkmaya çalışılıyor. Emek Sineması’nda görüldü, sinemaları yıkıyorlar ama biz hafızamızda yaşatıyoruz. Rexx yıkılır mı, bilemiyorum. Ama yıkılırsa onu da hafızamızda yaşatırız.

‘20. yüzyıl modernizminin kentsel ve mimari değerlerini taşıyor’

Rexx’in kişisel hafızalarımızda ve kentin kültürel hafızasındaki yerinin yanı sıra bina modern mimari açısından aslında büyük önem taşıyor. Docomomo Türkiye Ulusal Çalışma Grubu, Koruma ve Restorasyon Uzmanları Derneği, Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi ve Icomos Türkiye 20. Yüzyıl Mirası Ulusal Bilimsel Komitesi bu konuda ortak bir açıklama yaparak “Rexx modern mimarlık mirası olarak korunmalıdır” dediler: “Rexx Sineması, Sakız Gülü ve Kadife Sokak’ın köşesine kent dokusuna ve insan ölçeğine saygı göstererek yerleşen mütevazı kütlesiyle ve cephesindeki cam ve beton ilişkisinin ritmi ve zarafetiyle kentlinin kolektif belleğinde yer edinmiştir.
Heykelsi sarmal merdiveniyle tanımlanan iç mekânı da anılarda hep yaşayacak bir buluşma yeridir. Özgün ve işlevselci yaklaşımla üretilen Rexx Sineması, Türkiye’nin 20. yüzyıl ortası modernizminin kentsel ve mimari değerlerini taşıyan bir örneğini oluşturmaktadır. Konunun uzmanları olarak, mimari miras değeri ve İstanbul kent tarihi ile ilişkilenen sosyokültürel özellikleriyle öne çıkan Rexx Sineması’nın tescillenerek yasal koruma altına alınması, böylece yıkımı engellenerek hak ettiği biçimde özgün kimliğiyle korunabilmesi ve işlevini sürdürebilmesi gerektiği görüşündeyiz.”