‘Narsisizmden en iyi korunma yolu ruhsal bağışıklık kazanmak’

Bugünlerde sosyal medyada ve arkadaş çevremizde en çok konuşulan konulardan biri narsisizm. ‘Bir narsistle yaşamak’,  ‘Narsistle baş edebilmenin yolları’ gibi başlıklar bunlardan sadece birkaçı. Tabii bazı içerikler yalan yanlış bilgiler veriyor. Narsisizmi yüceltip havalı bir durummuş gibi yansıtanlar ya da tam tersi öcü gibi gösterenler var. Bu bilgi kirliliğiyse partnerlerimiz hakkında kolayca ‘narsist’ teşhisi koymamıza neden oluyor. Son dönemde toksik ilişkilerin başkahramanı olarak gösterilen narsistleri ‘Kırgınlar, Küskünler, Kindarlar, Övüngenler Hepimiz Narsistiz kitabının yazarı, klinik psikolog ve yazar Şule Öncü’yle konuştuk.

◊ Kitabınızda aslında hepimizde olan sağlıklı narsisizmden bahsediyorsunuz, biraz açabilir misiniz?

Narsisizm sadece hasta ya da kötü, ötekine özgü bir oluş değil, hepimizi belirleyen temel insani niteliklerden biri. Her birimiz maddi manevi ihtiyaçlarımızı karşılarken sağlıklı ya da patolojik, örtük ya da açık, mutlaka bir tür narsisizmle hareket ederiz. Sağlıklı narsisizmde tutarlı, otantik bir benlik yapısı vardır ve buna ek olarak bireyin egosu işlevseldir. Kişi kendinden hoşnuttur, özgüvenlidir ve yaşam tatmini vardır. Patolojik narsisizmse bütün bunların yetersiz olması durumunda ortaya çıkar.

◊ Narsistin tanımı nedir?

Öncelikle narsisizmin ne olduğunu çok iyi anlamak gerek. Patolojik narsisizm istek ve ihtiyaçlarımız karşılanmadığında sürüklenebildiğimiz yanlış işlevli savunmaların birleşimidir. Birey bir üstünlük fantezisinin ve kibrin güdümüne girdiyse; kendi üstünlük kriterlerini karşılamayanları aşağılıyorsa; her şeyin en iyisini ve toplumda ayrıcalıklı muameleyi kendine hak görüyorsa; sürekli olarak aşırı ilgi, övgü ya da korku, itaat, hizmet arayışındaysa; yoğun kıskançlık ve haset duyuyorsa ya da kıskanıldığına inanıyorsa; empati yoksunluğu söz konusuysa; sürekli olarak kendi çıkarı için başkalarını kullanıyorsa ve gerçeklikle bağı zayıfsa patolojik narsisizm söz konusudur. Ve bütün bu semptomlar kırılgan, tutarsız, sahte benliğin birer fonksiyonudur.

◊ Birine ‘narsist’ demek nasıl bu kadar popüler oldu? Bir de biraz seksi bulduğumuzu söylemek doğru olur mu?

Sağlıklı narsisizm aydınlık, gelişmiş, yontulmuş, yetişkin olmuş yanımızdır. Patolojik narsisizmse karanlık, ham, yoz ve çocuk kalmış tarafımız. Ama bugün narsisizm bütünüyle yanlış anlaşılmış bir olgu. Çünkü kapitalist propaganda narsisistik bireyi bir başarı, özgüven, karizma sembolü olarak; sözde kimseye ihtiyacı olmayan, etki altında kalmayan bir arzu nesnesi olarak servis ediyor. Oysaki narsistin özgüveni yetişkin özgüveni değildir. Narsisistik patoloji, çocuksu (infantile) narsisizm zemininde kurulur. Yani patolojik narsisizmde birey gerçeklikten kopuk, çocuksu bir saflıkla gücünün her şeye yeteceğini zanneder. Fakat yetişkin becerileri kazanamamıştır, dolayısıyla aslında hayatla baş edemez. Hem iş hem de özel hayatın gereklerini yerine getiremez. Bütünüyle onay bağımlısıdır. Egosantriktir, kendini dünyanın merkezi zanneder. Çatışma durumunda çocuksu tepkiler verir. Bağırıp çağırır, tepinir ya da ağlar, küser, surat asar, mağdur rolüne yatar. Bütün bunlar pek de seksi sayılmaz, öyle değil mi? Gelir dağılımındaki eşitsizlik, çift ve aile ilişkilerindeki yozlaşma da giderek artıyor. Hepimiz narsisizm pandemisinin içinden geçiyoruz ve ilişkiler dejenere oldukça daha fazla enfekte oluyoruz.

◊ Peki, bu pandemiden nasıl korunacağız?

En iyi korunma ve iyileşme yolu ruhsal bağışıklık kazanmak, yani benliği güçlendirmektir. Bunun için de öncelikle ego işlevselliğini arttırmak gerek. Yani dürtülerini, güdülerini ve duygularını kontrol edebilen, zihnindekiyle dış dünyadaki gerçekliğin örtüşüp örtüşmediğini anlayabilen, akılcı düşünüp doğru karar verebilen, karşılıklı alışverişe dayalı sürdürülebilir ilişkiler kurabilen bir birey olmaya çalışmalıyız. Bunun devamında yetişkin özyeterliliğini ve gerçekçi özgüveni arttırmak için yapıcı eylemlerle hayata tutunmalıyız. Yani öğrenmek, denemek, yanılmak, bir daha denemek gerek. Oturduğumuz yerden bize özgüven gelmez. Bütün bu saydıklarım yerli yerinde olunca bireyde ve toplumda sağlıklı narsisizm artar, patolojik narsisizm azalır. Örneğin Japon eğitim sistemi büyüklenmeci narsisizme karşı ruhsal bağışıklığı çocukluktan itibaren güçlü tutmak adına olumlu bir örnektir.

‘İLK 3 YILDA KORKU, KAYGI, ANKSİYETE ÇOK BELİRLEYİCİDİR’

◊ Patolojik narsisizmde 0-3 yaş döneminde çocuğa bakım verenlerin tutumları belirleyici mi?

İnsan prematüre doğar ve sosyal bir kuvözde 3 yıl yoğun bakım alması gerekir. Bu süreçte anksiyete çok belirleyicidir. Annenin ya da birincil bakım verenin bebeğe yeterince güven verebilmesi; 18’inci ay itibariyle anneden ayrışmasını, bireyleşmesini, ego fonksiyonlarını anneden devralıp kendi işlerini yapabilmesini teşvik etmesi bebeğin sağlıklı kişilik gelişiminde çok önemlidir. Ancak genetik yatkınlıklar da nasıl biri olacağımız yönünde belirleyicidir.

‘Örtük narsisizmde hayattan istediklerini alamamış, küskün, genellikle içedönük, başkalarını kıskanan, eyleme geçenleri aşağılayan, şikâyet döngüsünde yaşayan bir birey görürüz.’

‘KURBAN ROLÜNDEKİ, KÜSKÜN VE KİNDAR BİREYLERDİR’

◊ Kitapta Türk halkında örtük narsisizmin yaygın olduğunu anlatıyorsunuz, nedir bu?

Örtük narsisizm hayattan istediklerini alamamış, potansiyelini gerçekleştirememiş, mağdur/kurban rolünde, küskün ve kindar, genellikle içedönük, başkalarını kıskanan, ilişkilerini sabote eden, şikâyet döngüsünde yaşayan, eyleme geçenleri aşağılayan, arzu ettiklerine doğru yönelmek yerine riskten kaçan bireyin mustarip olduğu ruhsal durumdur. Patolojik narsisizmin ne yönde gelişeceği, yani büyüklenmeci mi yoksa örtük mü olacağı bireyin narsisistik yakıt ikmali yapıp yapamadığına bağlıdır. Narsisistik yakıt ikmali bireyin başkalarının vereceği aşırı ilgi, hayranlık ya da bunlara ulaşamıyorsa korku, itaat ve hizmete ihtiyaç duymasıdır. Sağlıklı narsisizmini yitiren birey, gerçek ruhsal ihtiyaçlarını karşılamaya, yani sevmeye, sevilmeye veya anlamaya değil narsisistik yakıt ikmaline yönelir. İkmal yapabiliyorsa üstünlük fantezisi pekişir ve büyüklenmeci narsisizmle şişer. İkmal yapamıyorsa da örtük narsisizmle kendi üzerine çöker.