Kuşlar çocukları, çocuklar da bizleri kurtarır

Bir yandan gökyüzüne, sağa, sola bakıyoruz, bir yandan da sohbet ediyoruz Prof. Dr. İlhami Kiziroğlu ile. Duyduğumuz seslerin hangi kuşa ait olduğunu soruyor bana sık sık. Birine karışan kuş cıvıltısı korosu içinde sorduğu sesin ait olduğu türü tespit etmekte zorlansam da görünüşlerinden tanımlama konusunda pek sıkıntı çekmiyorum. Bu arada birkaç adım önümüzde bir kuş beliriyor. İspinoz... Belgrad Ormanı’nda sesi en fazla yankılanan kuş. Önce yaralı sanıyoruz. Bize aldırış etmeden önümüzde durup bol bol poz verdikten sonra telaşsız bir şekilde uçarak yanımızdaki ağaca gidiyor.

Prof. Dr. Kiziroğlu 1962 yılında kuş gözlemine başlamış. Bilimsel olarak kuşları çalışmaya başladığında dalga geçmişler ama o aldırış etmemiş.

‘Kuşçu’ olmanın bizleri daha iyi insan yapacağını savunuyor ve “İnsanların doğadan kopması birbirinden de kopmasına neden oluyor. Kuşlar ise önce bizi doğaya, sonra da birbirimize bağlar” diyor.

Birçok kuşun muhteşem sesini duyuyor, sevimli ve etkileyici görüntüsünü seyrediyoruz ormanda. Bir yandan da sohbete devam ediyoruz.

“Son 50 yılda kuş türlerimizin yüzde 10-15’lik bir kısmı hariç geri kalan türlerimizin nüfusu ben bu işe başladığımdan bu yana yok oldu. Bu, doğal alanlarımızın da o tarihten bu yana yok olduğu anlamına geliyor. Sulak alanların kurutulması ve tarımda ilaç kullanımının bunda çok önemli bir payı var. Türkiye’de çölleşme başladı” diyor Prof. Dr. Kiziroğlu ve altını çiziyor: “Kuşlarımızı korumak, su kaynaklarımızı ve yediklerimizi de korumak anlamına geliyor. Maalesef son 50 yılda biz bunu yapamadık ve kuşlarla birlikte biz de kaybediyoruz.”

Geri dönüşü var

Türkiye’de ilk doğa koruma dersini kendisinin verdiğini ve o yıllardan bu yana koruma konusunda Türkiye’nin hiç de azımsanamayacak bir yol aldığını kaydeden Kiziroğlu, bütün tahribata karşın Anadolu doğasındaki kötüye gidişin tersine çevrilebileceğini savunuyor.

“Birey kurumları da düzeltir” diyen Kiziroğlu başlangıç noktası olarak ise çocukları görüyor. “Elinden tutarak çocuklarınızı parklara, bahçelere götürün. Bugünlerde yaşanan kuş göçünü izletin ve kuşları gösterin. Bu, çocuklarımızın iyi insan olmasını, ülkenin doğasının da korunmasını garanti eder” diye konuşan Kiziroğlu, “Türkiye kuşlar açısından hem çok zengin hem de bir geçiş bölgesi. Bizler coğrafyamızın bilemediğimiz kıymetini çocuklarımıza bu yolla öğretebiliriz” diyor.

Kuşların hayati köprüsü Anadolu

Avrupa’nın en önemli iki kuş göç yolundan biri İstanbul Boğazı üzerinden geçiyor. Bu yolu leylek ve yırtıcı kuş türleri (büyük ve küçük orman kartalı, arı şahini, şahin, yılan kartalı...) kullanıyor. Anadolu’da bir de Karadeniz üzerinden yapılan cephe göç rotası bulunuyor. Turna ve bıldırcın gibi kuşlar da bu rotayı kullanıyor. Ayrıca Çoruh Nehri Vadisi de önemli bir yırtıcı kuş göç yolu. 

Kuşların göç macerası ve gizemleri

* Göç, ispinoz ve nar bülbülündeki gibi dikine; yüksek bölgelere doğru, yani vertikal olabildiği gibi, leyleklerin ilkbahar ve sonbahar göçlerindeki gibi 8-10 bin km’lik uzun mesafelerde de olabiliyor. Kırlangıçlar bu süreçlerde 15-20 bin km kat ediyor. Bu konuda yılda 80 bin km göç yolu ile rekor, arktik bölgede kuluçkaya yatıp, Antarktika’ya gidip gelen kıyı deniz kırlangıcında. Böylece bu türün 30 yaşında kat edeceği mesafe 2.4 milyon km ile üç kez Ay’a gidip gelmeye denk.

* Göç yüksekliği küçük türlerde 100 m, büyük türlerde 900-1000 m arasında değişiyor. Aynı şekilde sonbahar göçünde yükseklik 50-3000 m arasında olabiliyor.

* Bugüne kadar ölçülen en yüksek göç yüksekliği rekoru 10300 m ile Himalaya dağ silsilesini geçerek kıyı kesimine gidip gelen turnalarda.

* Saatte kat edilen göç mesafesi de türden türe değişiyor. Kır kırlangıçları 70-80 km/saat, çulluklar 90 km/saat, leylekler 150-130 km/gün. Ötücü türler günde ancak 60 km kadar yol alıyorken bazı türlerin hiç durmaksızın 100 saat kadar göçtükleri biliniyor.

* Göçmeyip kış uykusuna yatan tek kuş türü Kuzey Amerika’nın güneybatısında yaşayan kış akşam kırlangıcı, (Phalaenoptilus nuttallii).  

* Dünyada bulunan kuş türü sayısı 10 bin 550; Türkiye’de saptanan kuş türü sayısı 514.

* Türkiye’de kaydı yapılan 514 kuş türünün 63’ü en fazla 1-2 kez gözlenebilmiş durumda. Geriye kalan 451 tür içinde yerli olan kuş türü sayısı 231. Bunların da ancak yüzde 12-15’i tüm yıl boyunca kuluçka alanını terk etmiyor. Geri kalan türlerin 112’si uzun mesafe göçeri, 35’i transit göçer ve 71’i de kış ziyaretçisi.

* Türkiye’de görülen en iri tür 20-23 kg ile büyük toy kuşu (Otis tarda), en küçük 5-7 gr ile ‘Altın Tavukçuk’ (Regulus regulus).

 
Biraz da içimiz açılsın!

Ölmedim, ayaktayım
Yok olduğu düşünülen dünyanın en nadir kelebeklerinden ‘Mezopotamya Çokgözlüsü’ (Polyommatus dama) Doğa Koruma Merkezi’nin (DKM) yürüttüğü ‘Nadir Kelebek Türlerinin Araştırılması Projesi’ kapsamında Süleyman Ekşi ve ekip arkadaşı Didem Ambarlı tarafından görüntülendi. Dünya Doğayı Koruma Birliği (IUCN) kırmızı liste kategorisinde nesli tehlike altında olarak sınıflandırılan ‘Mezopotamya Çokgözlüsü’ne 10 yıldır doğada rastlanmıyordu ve yok olduğu düşünülüyordu.

Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın, Konya’da bulunan Ereğli Akgöl sazlıklarını eski günlerine döndürmek için yaptığı projeler sonuç vermeye başladı. Sazlığın kuruması nedeniyle 2003 yılında alanda yaşayan kuş türü 220’den 38’e kadar inmişti. ‘Ereğli Sazlıkları’ olarak da bilinen ve Türkiye’nin uluslararası öneme sahip sulak alanlarından biri olan Akgöl’de hedef 343 hektarlık büyüklüğe ulaşmak.

Trabzon’un Tonya ilçesinde ‘Mor Yayla’ olarak da bilinen Kadıralak Yaylası’nda ince uzun yapraklı ‘mavi yıldız’ çiçeği bu yıl erken açtı. Uluslararası Bern Sözleşmesi ile de korunan çiçeklerin bezediği yayla iki hafta süreyle rengini koruyacak.