‘Kalıplara dayalı erkeklik’ lise çağında öğreniliyor
Güncelleme Tarihi:
Bağ Etkileşimli Öğrenme Derneği’nin pilot bir okulda gerçekleştirdiği araştırmaya göre lise ‘eşitsizlikçi erkekliğin’ öğrenildiği dönem. Gençlerin değer yargılarının şekillenmesinde sosyal medya önemli rol oynuyor.
Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sadece kadınları ilgilendiren bir konu olmadığından yola çıkan Bağ Etkileşimli Öğrenme Derneği, eşitlikçi ve farklılıkları içeren kapsayıcı bir eğitim projesi hazırlayarak hayata geçirdi. Seçilen pilot okulda seminerler ve atölye çalışmaları yapıldı. Ortaokul ve lise öğrencilerine uygulanan testlerdeyse ilginç sonuçlar ortaya çıktı. GenEdu projesini Bağ Etkileşimli Öğrenme Derneği kurucu başkanı Dr. Özgün Biçer ve başkan yardımcısı Dr. Ece Paralı Öztan ile konuştuk.
* GenEdu projesini nasıl hayata geçirdiniz?
Özgün Biçer: Açılımı, Eğitim Yoluyla Cinsiyet Eşitliğinin Teşvik Edilmesi için Bir Model Oluşturma Projesi. İsveç Başkonsolosluğu’nun desteğiyle 2020’de başladık. Eşitlikçi bir toplum yaratmak istiyorsak en başa dönmemiz gerektiğini biliyorduk. Bu yüzden de ‘çocuklar üzerinden ne yapabiliriz’i düşünmeye başladık. Ve özellikle okullarla çalışıp hatta anaokulundaki çocuğa da dokunup oradan hareketle ortaokul ve lise çağında yapılabilecekleri kurguladık.
Ece Paralı Öztan: Aslında teorik olarak şöyle bir arka plan da var: Çocukların ve gençlerin ekosistemi akranları, oyunları, ders materyalleri, velileri, öğretmenleri, okul idarecileri ve diğer çalışanlardan oluşuyor. Etkili olabilmek için adım adım tüm bu alanlara dokunacak kapsamda geliştirildi.
Özgün Biçer: İki yıl süren proje önce seçilen pilot okulda yapılan seminerle başladı. Öğrencilere temas eden bütün grupları içermesine gayret edildi. Yemekhane çalışanından güvenlik çalışanına kadar... Ardından gruplar teker teker ele alınıp hepsine atölyeler yapıldı. Öğretmenler projede aktif rol aldı.
* Örneğin yemekhane çalışanı... Onun farkındalığı neden önemli?
Ece Paralı Öztan: En basiti, Anadolu’da da yaygındır, yemeğin etlisi erkek çocuğa verilir. “Ye bakalım, sen fiziksel güç harcıyorsun” denir. Bunun esprisini yapması dahi önemli. Öğretmenler açısından düşünürsek grup çalışmalarında yazıları güzel olduğu için kızların tahtaya kaldırılması... Ya da matematik, robotik, fen alanlarında öğretmenlerin erkek çocuklara yönelmesi... Spor dallarında daha çok erkek çocukların takımlarının desteklenmesi... Okul başkanlığı gibi süreçlerde kız öğrencilerin geri planda bırakılması...Eğitim materyallerinde teknik bir konu anlatılırken erkek görsellerinin kullanılması... Zaten bu meselenin en büyük zorluğu farkında olmadan ayrımcılık yapılması.
* İlk günlerdeki gözlemleriniz neydi?
Özgün Biçer: Paydaşımız olan okul sosyokültürel olarak bu konulara daha duyarlı bir kurumdu. Testler sonucunda gördük ki toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda bir farkındalık söz konusu ama üzerinde çalışılması gereken bir saha da var.
* İlk testin sonuçları arasında sizi şaşırtan oldu mu?
Ece Paralı Öztan: Hiç tahmin etmediğimiz, çok çarpıcı bir sonuçla karşılaştık. Ortaokul seviyesinde kız çocuklarıyla oğlan çocukları kalıp yargılara karşı olma konusunda birbirine yakın pozisyon alıyorlar. Eşitlikle ilgili fikirleri daha ileride. Fakat lisede ara açılıyor. Oğlanlar geri gidiyor. Yani lise ‘kalıp yargılara dayanan erkekliğin’, ‘eşitsizlikçi erkekliğin’ öğrenildiği bir döneme dönüşüyor. Bazı meslekler için “Kızlar yapamaz” demeye başlıyorlar.
* Bu dramatik değişikliğin sizce nedeni nedir?
Özgün Biçer: Biz de bunu aramızda tartıştık. Galiba bir nedeni oğlan çocukların ergenliğe daha geç girmesi. Tam cinsiyet rollerinin keskinleştiği dönem diğer yandan da... Model alınan erkekliğin performe edildiği... Bir başka araştırmamızda mesela şunu gözlemlemiştik: Oğlan çocuklarıyla tek tek konuştuğunuzda daha eşitlikçi yanıtlar verebiliyorlar. Ama grup olarak konuştuklarında bir erkeklik performansı sergiliyorlar.
* Peki, kızlarda durum nedir?
Ece Paralı Öztan: Kızlarsa daha ileri gidiyor, feministleşiyor.
Özgün Biçer: Ancak lise çağında oğlanların erkeklik modellemesinin altı çizilirken kızlarda da yapabilirlik konusunda bir endişe başlıyor. Özgüvenden bahsediyoruz. Mesleklerini seçerken tereddüt ettiklerini görebiliyorsunuz.
* “Hiç tahmin etmediğimiz bir sonuç” dediniz. Neden?
Ece Paralı Öztan: Çünkü bahsettiğimiz yüzde 99 oranında kendi odası olan, yüzde 97 oranında bilgisayara sahip, yüzde 30’unun anne ve babasının yüksek lisans eğitimi gördüğü bir kesim. Yani
rol model olarak aldıkları anne-babalar Türkiye toplumunun geneline göre eşitlikçi sayılabilir.
* Eğitim bittiğinde uyguladığınız testte farklı sonuçlar çıktı mı?
Ece Paralı Öztan: Erkek çocuklara lise döneminde müdahale etmenin önemli olduğunu gördük. Çünkü fark yaratıyorsunuz. Ve bu da bize şunu gösterdi: Cinsiyet eşitliği projelerinde sadece kız çocukları değil, oğlan çocuklarını da dönüştürmek gerekiyor. Yıllarca kadınlara ‘özgüven sahibi ol, kariyer sahibi ol, kalıp yargıları yık’ diye seslendik. Bunun bir yanı eksik kalıyor. Bu yüzden erkekleri de kadınların yaptığı ve yapabildiği şeyleri yapabilir kılmak gerekiyor. ‘Dişi’ olarak tanımlanan alanların değerini ve gezegenimiz için önemini hatırlatmamız gerekiyor. Hegemonik erkeklik ve eril normu sorgulamak önemli. Bu arada proje sonunda kız çocukların ve öğretmenlerin gelişimi de kayda değerdi. Fiziksel güçle ilgili, duyguların yaşanmasıyla ilgili kalıp yargılarda bir miktar kırılmaya rastladık. Öğretmenler de artık “Her kitaba, her materyale bu çerçeveden bakıyorum” diyor.
‘OYNADIKLARI dijital oyunlar da etkili’
* Merak ettiğim şu: Bu konulardaki değer yargılarını şekillendiren ne oluyor?
Özgün Biçer: Sosyal medya.
* Eşitliği ve eşitsizliği de mi?
Özgün Biçer: Sosyal medyada aslında toplumsal cinsiyet rollerini öğreniyorlar. Onlara en çok dokunan sahanın sosyal medya olduğunu bize kendileri söyledi. Ece Paralı Öztan: Tümüyle kalıp yargıları öğrendikleri bir alan değil elbette. Ama bir yandan da savaşın, şiddetin, erkekliğin öğrenildiği bir alan. Sadece o da değil, oynanan dijital oyunlar da etkili. Paylaşılan görseller, pornografik kültür, kadın bedenini nesneleştiren cinsellik…
* Bahsettiğiniz erkeklik gösterisi kız çocuklarını nasıl etkiliyor?
Özgün Biçer: Akademik çalışmalarımıza baktığımızda şunu görüyoruz; kızlar da bedenleriyle o gösteriye dahil olmaya çabalıyor. Onlardaki kırılma da burada başlıyor. Özellikle ergenlik döneminin başlangıcıyla bir yandan beğenilmek isterken rekabetin daha yoğun olduğu teknik ve sayısal alanda başarılı olma arasındaki çelişkiyi yaşıyor.
* Artık ünlü isimlere gençler sosyal medya sayesinde daha yakın. Onların rol modellik sorumluluğu arttı mı?
Ece Paralı Öztan: Gençlerin takip ettiği YouTuber’lar, influencer’lar arasından eşitlikçi olanların, perspektif sunanların öne çıkmasında destek istiyoruz. Ayrıca CEO’lara, üst düzey yöneticilere babalık performansıyla ilgili şeyleri LinkedIn’de paylaşmasını öneriyoruz. Evde yemek yapan, çocuklarıyla ilgilenen başarılı erkek modellerine de ihtiyacımız var.
