Hüzünlü gözlerin ardındaki sır
Güncelleme Tarihi:
Gaziantep’teki Zeugma Müzesi’nin üst katına çıktığınızda karanlık bir odanın sonunda sizi, etkileyici bakışlara sahip ‘Çingene Kızı’ mozaiği karşılar. Şehrin sembolü haline gelen bu bakışlar, bugüne kadar hazin bir öykünün izlerini taşıyordu. Bugün ise kavuşma günü: Çingene Kızı mozaiğinin eksik parçaları, yıllar sonra yoğun çabalar sonucunda evine dönüyor. İşte size Gaziantep’ten Ohio’ya uzanan bir ‘kaçırılma’ ve ‘kavuşma’ öyküsü. Gizemli Çingene Kızı mozaiğinin ve eksik parçalarının sırrı...
Yıl 1955... Gaziantep’in Nizip ilçesindeki Belkıs Köyü... Bir tepenin ardında köylüler tesadüfen kalıntılar bulur. Kazdıkça mezar odaları, heykeller, mozaikler ortaya çıkar. Bunların para ettiği de anlaşılınca uzun yıllar sürecek kaçak kazı dönemi başlar. Sonrası bildik hikâye; ele geçirilen pek çok eser gelişigüzel paralara satılır, çoğu da yurtdışına kaçırılır.
‘Çingene Kızı’nın da yer aldığı dev mozaik, bu furyanın kurbanlarından. Aslında Şarap Tanrısı Dionysos’un dans eden kadınlarından biridir bu figür... Devrilen dev bir sütunun altında kaldığından kaçak kazıcılar tarafından sökülüp alınamaz. Ancak çevresindeki 12 figür, bu kadar şanslı değildir. 1987’de Gaziantep Müzesi kaçakçılık durumuna el atar. Müze, kaçakçılardan artakalanları çıkarmaya başlar. Eserler bulundukça müzeye taşınır.1993-98 arasında, bölgede yapılacak olan Birecik Barajı nedeniyle kurtarma kazıları için kollar sıvanır. Pek çok kazı yapılır. Kazı ekibi, 1998’de de Çingene Kızı’nın olduğu 7 metreye 8 metre devasa taban mozaiğine ulaşır. Mozaik, devrilen bir sütunun kaldırılmasıyla tesadüfen bulunur. Hüzünlü bir yüz çeker dikkatleri... Kazıda çalışanlar işçilerden biri kulağındaki küpeler, iri gözleri ve başındaki yemeni nedeniyle onu ‘Çingene Kızı’na benzetir. İsmini böyle alır.
Ertuğrul Günay anlatıyor...
Gaziantep Zeugma Müzesi’ne taşınır ‘Çingene Kızı’... Ancak bu dev mozaiğin diğer parçalarının akıbeti ise yıllarca belirsizliğini korur. Taa ki 2012’ye dek.
Hikâyenin buradan sonrasını, eserin eksik parçalarının ülkemize dönmesinde büyük emeği olan, dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay’dan dinleyelim:
“Zeugma Mozaikleri arasında ‘Çingene Kızı’ adıyla ünlü mozaik tablosunun bazı parçaları 1960’lı yıllarda yurtdışına çıkarılmış. ABD’de Bowling Green State Üniversitesi tarafından 1965’te satın alınarak depoya konulmuş. O tarihlerde mozaiklerin Antakya kaynaklı olduğu düşünülmüş. 2011’de Üniversite Tiyatro binası içinde sergilenmesi amacıyla restore edilmiş; bu sırada yapılan çalışmalarda Dr. Rebecca Mohlhot bu mozaiklerin Zeugma kaynaklı olabileceğini düşünmüş. Bu bilgi, aynı çalışmayı paylaşan Dr. Stephanie Langin-Hooper tarafından Zeugma Kazı Başkanı Prof. Dr. Kutalmış Görkay’a iletilmiş.”
Uzayan süreç...
Günay, sürecin devamında Türk heyetin de Ohio’ya giderek incelemeler yaptığını anlatıyor: “Kasım-Aralık 2012’de dönemin Kültür Varlıkları Genel Müdürlüğü ve Kaçakçılık Dairesi Başkanlığı ekibi, uzmanlarla birlikte Ohio’da BGSU’ya gidip rektör ve ilgililerle görüştüler. Görüşmede üniversite yetkililerinin iyi niyeti görüldü ve iade koşullarının müzakeresi başladı. Ancak takip eden dönemde bakanlık ve üniversite yönetimlerinin değişmesi sürecin uzamasına yol açtı. Sonuçta, mozaik parçalarının replikalarının Türkiye’de yapılarak sergilenmek için Üniversiteye armağan edilmesi şartıyla iade kararlaştırıldı...”
Dionysos’un düğününün resimlendiği mozaiğin boyutları yaklaşık 8 metreye 7 metre. Küçük bir kısmında Çingene Kızı figürünün yer aldığı mozaikte başka birçok figür var. İşte bunların 12’si ABD’den Türkiye’ye getiriliyor. Getirilenler, mozaiğin eksik parçaları. Böylelikle neredeyse 60 yıllık ayrılık sona eriyor...
Sizi her yerden görür!
Çingene Kızı mozaiği, Zeugma Antik Kenti kazılarına o dönem başkanlık eden emekli öğretim üyesi Rıfat Ergeç ve ekibi tarafından, 1998 yılındaki kurtarma kazıları sırasında bulundu. Bir vatandaşın gösterdiği yerde kırık bir sütunun kaldırılmasıyla tesadüfen ortaya çıktı. Mozaik Roma döneminde bir villanın yemek odasının zeminin süslüyordu. Mozaik ustası ‘Çingene Kızı’nın gözbebeğini öyle yerleştirmiş ki etrafındaki 360 derecelik açının neresinde olursanız olsun gözleri sizi takip ediyor. Tıpkı Mona Lisa’nın gözleri gibi... Çingene Kızı’ halen Zeugma Müzesi’nin ikinci katında özel bir odada sergileniyor.
SON 24 SAATTE YAŞANANLAR