Gençler yatırım kararını sosyal medyada veriyor ‘1 coin 5 alın’ dönemi

Pandemiden önce yapılan araştırmalar Z Kuşağı’nın ev veya otomobil almak yerine deneyimlere para harcadığını gösteriyordu. Ancak salgının, neredeyse 1.5 aydır devam eden savaşın etkisiyle ve bazen de gerekçe gösterilmeden yükselen enflasyon dalgası her nesil gibi Z Kuşağı’nı da geleceği konusunda endişelendirdi. Şimdi başlarını sokacak bir ev almak isteseler de artan fiyatlara yaklaşamıyorlar. Bu durum tüm dünya için geçerli ama özellikle konut fiyatlarının ikiye katlandığı ülkemizde daha derinden hissediliyor.

‘Fırsat kaçırma korkusu’

18-30 yaş aralığındaki gençlerin değişen yatırım davranışları hakkında bilgi sahibi olmak için araştırma şirketi Twentify ile işbirliği yaptık ve ortaya yaklaşık 750 gencin katıldığı bir araştırma çıktı. Buna göre gençlerin yüzde 58’i finansal konularda ‘bilgili’ ya da ‘çok bilgili’ olduğunu iddia ediyor. “Yatırım konusunda risk almam” diyenlerin oranı yüzde 41, “Risk almaya hazırım” diyenlerin oranı yüzde 35. Yüzde 22 çekimser kalırken yüzde 2 cevap vermek istemiyor.“Gençlerin yeterince bilgi sahibi olmayanların önerileriyle hareket etme ihtimali tehlikeli.”

“Gençlerin yeterince bilgi sahibi olmayanların önerileriyle hareket etme ihtimali tehlikeli.”

Gençler arasında kripto para piyasasında yatırım yapmanın oldukça popüler olduğunu açıkça söyleyebiliriz. Bu piyasalarda işlem yapmayı tercih eden gençlerin risk iştahının diğerlerine göre yüksek olduğunu bu araştırmadan görebiliyoruz. Güvenli liman olarak görülen yatırım aracıysa altın. Gençler kendilerinden karşılık beklemeden ellerine toplu bir para geçmesi durumundaysa ilk olarak ev alacağını açıklıyor.

Twentify Müşteri Direktörü Can Kablan gençlerin bilgi edinmek için en çok sosyal medyayı (yüzde 42) kullandıklarına dikkat çekerek “Sosyal medyada her ne kadar bu konuda uzman kişiler de aktif olsa gençlerin yeterince bilgi sahibi olmayanların önerileriyle hareket edebilecek olması tehlikeli bir durum” diyor.
Sosyal medyanın etkisini görmek çok zor değil. En sık kullandığınız platformda #kripto, #coin ya da #altcoin hashtag’lerini aratırsanız yüz milyonlarca kez izlenen içeriklerle karşılaşacaksınız. İnsan psikolojisinin bu kadar etkili olduğu bir alanda bazı kararların ‘fırsat kaçırma’ (Fear of missing out-FOMO) endişesiyle alındığına dair makaleler yayımlanıyor.

Gençler sosyal medya dışında; arkadaş, finans sektöründe çalışanlar ve bu konularda kendine güvenen akrabaların verdiği kulaktan dolma bilgilerle hareket etme eğiliminde. Dikkat çeken bir diğer veriyse yüksek sosyoekonomik statü gruplarına mensup olanların kısa vadede ev sahibi olabileceğine inanmaması. Bu, oran düşük sosyoekonomik statü gruplarına mensup olanlarda daha yüksek. Kablan bu durumu şöyle açıklıyor: “Bu satın alınacak eve dair beklenti konusundaki farklılıktan ileri geliyor.”

Ekonomist Prof. Dr. Emre Alkin:

‘Sizi huzurlu, mutlu bir yuva sahibi yapacak yatırım, konut yatırımı değil’

Daha önce ‘İktisattan Çıkış’ adlı bir kitap yazan Emre Alkin son yıllarda ‘gördüğü lüzum üzerine’ yeni kitabı ‘İktisada Yeniden Giriş’i yayımladı.
İstanbul Topkapı Üniversitesi Rektörü, ekonomist Alkin hem yeni kitabını anlattı hem de ‘Gençlerin Yatırıma Bakışı’ araştırmasını yorumladı...

Emre Alkin kendi deyişiyle ‘İktisattan Çıkış’ kitabını “Karar alıcılara değişen paradigmalar doğrultusunda ahlakı merkeze almaları gerektiğini öğreten, anlatan ve bundan dolayı zarar görmeyeceklerine onları ikna etmeye çalışan bir eser” sözleriyle tanımlıyor. Yeni kitabıysa karar alıcılarla birlikte bireysel yatırımcılara da yönelik. Bu kitabı yazma nedeniyse ‘eskiden öğretilen yatırım, tasarruf veya kazanç tiplerinin geçerliliğini yitirmesi’...

* Pandemiyle birlikte insanların yatırıma bakışlarının değiştiğini gözlemliyorum, bu işi ciddiye almaya başladık. Bununla birlikte özellikle Türkiye’de ama neredeyse tüm dünyada ekonomistler birer ‘sosyal medya yıldızı’na dönüştü. İnsanların size sorduğu sorular, merak ettikleri arttı mı bu geçen iki yılda?
O kadar çok yalan habere maruz kaldığımızı gördük ki temel bilimlere ilgi arttı. Bu beni mutlu ediyor. Öte yandan pandemiyle birlikte değişen şartlar, tedarik zincirinin kopması, enflasyonun aşırı yükselmesi insanlarda paniğe neden oldu. Geçmiş dönemlerde artan enflasyon artan gelirler sayesinde yakalanıyordu. En azından iki yılda… Fakat bugünkü enflasyonu şu anki gelirlerimizle yakalamamız mümkün değil. Demek ki servet edinme şekilleriyle yatırım enstrümanlarının değişmesi gerekiyor.

* Kendimizi tasarruf etmeyi bilen bir insan olarak nasıl geliştireceğiz? Nereden öğreneceğiz? Eğitim sistemimizde bu yok.
Her yatırımcının sabır denen meziyete sahip olması gerekiyor. Çünkü yatırımı yapmak bu işin çok küçük bir parçası. Parayı koyarsınız ve biter. Karar aşaması daha zor. Adeta bir proje finansmanı gibi düşüneceksiniz. Örneğin, “Söz konusu enstrümanın tarihçesi ne”, “Arzı kim elinde bulunduruyor”, “En çok kim talep ediyor”… Sonra bu yatırım aracının hareketlerine, teknik analizine ve dalga teorilerine bakacağız. Sonra da siyasal ve konjonktürel hadiselerde nasıl bir tepki verdiğini anlayacağız.

* Kitabınızda basit basit anlatmışsınız ama o kadar basit bir iş mi bu?
Değil. Ben 52 yaşındayım, hayatımda ilk defa şimdi “Oh” diyebiliyorum. Annem de babam da hiç “Oh” diyemedi. Bizim gibi sabit gelirli insanların “Oh” diyebilmesi iki şeye bağlı: İlki piyango… Para çıkar, rahat edersiniz. İkincisi, hayatı küçültmeyi öğrenmek. Elâlemin söyledikleriyle yola çıkmak yerine, ihtiyaçla ihtiras arasına bir çizgi çekmek gerekiyor. Özgürlüğünüzü kısıtlayan ve size tatmin duygusu vermeyen ama herkeste var diye alacağınız şeylerden uzak durun.

‘Uykusuz bırakmamalı’

* Pandemiyle başlayan bu süreç devam edecek mi? Daha ne kadar ekonomik olarak zorluk yaşayacağız?
2023’ün sonuna kadar devam edecek maalesef. Yükselen enflasyon, onun altında kalan gelirler fakirleşmeye neden olacak. Fakirleşmeyi yatırımlarla dengelemek için 1 lira bile kaybetmemeye gayret edecekler. Fakat bu işe yeni başlayanların, bizim ‘öğrenme maliyeti’ dediğimiz bir miktar parayı kaybedeceklerini düşünüyorum. Tavsiyem şu: Tam olarak tanımadığınız ama herkesin peşinden koştuğu bir yatırım aracına arkadaşınıza borç para verir gibi yatırım yapmanız en önemlisi. Unutamayacağınız kadar çok parayı borç olarak arkadaşınıza verdiğinizde sürekli soracaksınız ve onun size o parayı geri ödeyememesi sizde, sizin de bunu sürekli sormanız karşı tarafta bir kalp kırıklığı yaratacaktır. İşin özü şu; aldığınız yatırım kararı gece sizi uykusuz bırakmamalı.

“Elâlemin söyledikleriyle yola çıkmak yerine, ihtiyaçla ihtiras arasına bir çizgi çekmek gerekiyor.”

* Yaptığımız araştırmaya göre 18-30 yaş arasındaki gençlerin önemli bölümü yatırım konusunda kendisini yetkin hissetmiyor. Beni endişelendirense bu gençlerin yatırım kararlarını sosyal medyadaki tavsiyelerle almaları…
Doğrudur. Aslında ben bunu önlemeye çalışıyorum. Sosyal medyadaki insanlar kendi menfaatleri için insanlara yatırım kararı aldırmaya çalışabiliyor. Eskiden de böyleydi. Bir restorana gidiyordun, garson arkadaş diyordu ki: “Geçen hafta borsacı bir abimiz geldi. ‘Şu hisseyi almak iyi olabilir’ dedi,
ben de aldım ama büyük zarar ettim.” Ben de diyorum ki: Sizin bir garson olarak ne kadar paranız var? Büyük ihtimalle size hacmi çok geniş olmayan bir kâğıt önerdiler. Bir insan herhangi bir konuda bilgi sahibi olup da bu sırrını paylaşmaz. Şunu bilin, bu insanlar genelde fakirlerin parasıyla zengin olur. Tüm dünyada haksız servetin önemli bir bölümü dar gelirli insanların parasıyla elde edilmiştir.

Emre Alkin

* Araştırmaya göre gençlerin birikimlerinin önemli bölümü altın hesaplarında ve kripto paralarda. Ancak “Elinize havadan 1 milyon TL geçse ne yapardınız” diye sorulduğunda araştırmaya katılanların büyük bölümü ev alacağını söylüyor.
Bu, klasik bir şeydir. Ancak geleceğinizde sizi huzurlu, mutlu bir yuva sahibi yapacak yatırım, konut yatırımı değildir. Ülkemizdeki iyi bir yerde, özellikle küresel ısınmayı da dikkate alarak ılıman, doğa ve tarımla iç içe bir araziyi henüz yolu bile yokken keşfedip almak bence en mantıklı yatırım. Nerede olur, ben bilemem. Herkes kendine göre bakmalı. Betona, metale yatırım yapmak yerine gelecekte kendinizi görmek istediğiniz yere yatırım yapın.

‘Düşerken ufak ufak alacaksınız, işin özü bu’

Emre Alkin’den öneriler

‘Teknik analiz tutmaz’

Türkiye’deki altın yatırımıyla dünyadaki bir değil, dolar-TL paritesi de bu yatırımda çok önemli. 80 milyonumuz birden altın alsak fiyatı 1 lira yukarı çıkaramayız. Neden? Çünkü Türkiye’deki fiyatlar kurla belirleniyor. Teknik analiz tutmaz mesela. Küçük yatırımcılardan çok talep gelince uzmanlar mecburen “Alın size teknik analiz” diyor. İşin özü şu: Düşerken ufak ufak alacaksın. Aylarca olduğu yerde duran altının yüzüne bile bakmayan yatırımcı rekorlar kırarken altın almak istiyor!

‘Gençler bizimle alay ediyor’

Uçan ev ve araba fiyatları bir gün duracak. Airbnb ve Uber gibi çözümlerin ortaya çıkması mala sahip olma gerekliliğini ortadan kaldırdı. “Kullanmayacağım arabaya neden sahip olayım” diyor gençler… Aynı şey konuttada geçerli. Çevrimiçi çalışma sayesinde dünyanın herhangi bir yerinden işinizi yapmaya devam edebiliyorsunuz. Bu nedenle gençler bizim nesle ait olan paradigmaları biraz alaya alıyor. Artık gençler kendilerini update (güncelleme) etmek için para harcıyor. Dijital aletlerimizi sürekli yenilememizin nedeni kendimizi update etme ihtiyacının ilkel bir yansıması. Yatırımlar da buraya gidecek.

‘Kâr ve risk tabana yayılıyor’

Bana kalırsa en demokrat yatırım aracı. Sonsuz sayıda alıcı ve sonsuz sayıda satıcı var, kimse birbirinin ne halt yediğini bilmiyor. Ayrıca biz o koca koca şirketlerin kapısından içeri girip “Size ortak olacağım” desek bizi kapı dışarı ederler. Ama Borsa İstanbul’da (BIST) o şirketlerin hisselerini satın alabiliyoruz. Tüm dünyada, halka açık olan herhangi bir şirketin de hissesini satın alabilirsiniz. Dolayısıyla kârın ve riskin tabana yayılması nedeniyle en demokrat alan borsa. Şeffaf da… Önemli kuralları var.

‘Ben alıp kenara atanlardanım’

Geçmiş yüzyılda her şey merkez bankalarından sorulurdu. Tek bir özellikleri kaldı, para basmak. Bunu da hesapsızca yapıyorlar. Bu merkez bankalarınca basılan parayı biriktirmenin, istiflemenin ne mantığı var? Bunu gören birkaç akıllı kişi ‘Madem değiş-tokuş aracı itibarlı olmalı, itibarlı olan bir araç icat edebiliriz’ deyip kripto paraları ortaya çıkardı. Önce Bitcoin geldi. Ancak Adam Smith’in söylediği gibi: “İnsanlar açgözlü.” Bunlar bir zenginleşme aracına dönüşünce iş biraz raydan çıktı. Bana kalırsa gelecekte, örneğin Mars misyonuna giderken ulusal bir paranın anlamı kalmayacak. Benim de yatırımım var ama ben alıp kenara atanlardanım. Al-sat yapmıyorum.