Etrafımız sarıldı: Beyne ve üreme organlarına kadar sızdılar
Güncelleme Tarihi:
Sofra tuzundan içme suyuna, temizlik ürünlerinden kozmetiklere mikroplastikler kafamızı çevirdiğimiz her yerde. Bununla kalmıyor, artık vücudumuzu ele geçiriyorlar. Biliminsanları mikroplastiklerin obezite, diyabet, alzheimer gibi hastalıklara ve üreme sorunlarına neden olabileceği fikrinde. Bu küçük ama çok büyük sorunumuzu uzmanlarla konuştuk.
Son yapılan araştırmalar gösteriyor ki mikroplastikler kritik düzeyde organlarımızda birikiyor. Üsküdar Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Nilgün Tekkeşin, Memorial Şişli Hastanesi endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları uzmanı Prof. Dr. İbrahim Şahin ve Academic Hospital iç hastalıkları uzmanı Dr. Türkan Özer risklerini anlattılar. Kadın hastalıkları, doğum ve perinatoloji uzmanı Prof. Dr. Zehra Neşe Kavak da doğurganlık üzerindeki etkilerinden, beslenme ve diyet uzmanı Ceysi Kazado ise gıdalardaki durumdan bahsetti.
MİKROPLASTİK VE NANOPLASTİK NEDİR?
‘Anne sütünde görüldü’
5 milimetreden kısa olan plastik parçalarına mikroplastik, 1 mikrondan kısa olanlara da nanoplastik deniyor. Mikroplastikler havada kolayca yayılabiliyor. İçme suyunda (şişelenmiş suda musluk suyundan fazla), birçok deniz canlısında, diş macunlarında veya diğer kozmetik ürünlerinde rastlanabiliyor. Bilimsel araştırmalar mikroplastiklerin beyin dahil kritik düzeyde insan organlarında biriktiğinin altını çiziyor. Bu senenin başında toplanan 24 beyin örneğinde, ortalama ağırlığa göre yaklaşık yüzde 0,5 oranında plastik bulundu. Çalışmalar akciğerde, plasentada, üreme organlarında, karaciğerde, böbreklerde, diz ve dirsek eklemlerinde, kan damarlarında ve kemik iliğinde küçük plastik parçaları ve lekeleri tespit etti. Bebeklerin ve yetişkinlerin dışkısında da mikroplastik bulundu.
2022 yılında araştırmacılar ilk kez anne sütünde mikroplastik buldu. 34 sağlıklı anneden alınan örneklerin yüzde 75’inde mikroplastik vardı. Yeni araştırmalardan biri de biberonla beslenen bebeklerin günde milyonlarca mikroplastik yutma olasılığının yüksek olduğunu ortaya koydu.
New Mexico’da 2016-2024 yılları arasında bir çalışma yapıldı. Rutin otopsilerde 51 erkek ve kadının karaciğer, böbrek ve beyin numunelerindeki mikroplastik konsantrasyonları incelendi. Araştırmacılar beyin numunelerinde, karaciğer ve böbreğe göre 30 kat daha fazla mikroplastik buldular. Bunun beyne giden yüksek kan akışının beraberinde plastik parçacıkları taşımasından kaynaklanabileceğini varsaydılar.
(Prof. Dr. Nilgün Tekkeşin)
‘Meyve ve sebzelerde bile var’
Yediğimiz her deniz ürününde mikroplastik var: Balıklarda, karideste, en çok da midyede. Pirinçte, sofra tuzunda, balda... Üstelik elma, brokoli, havuç gibi meyve ve sebzelere bile girdiler. Bunun sebebi de bitkilerin nanoplastikleri kök sistemleri aracılığıyla emmesi. (Beslenme ve diyet uzmanı Ceysi Kazado)
NE KADAR ZARAR VERİYOR?
‘Kansere neden olabiliyor’
mMikroplastikler diyabet, obezite, hipertansiyon, tiroit bezi hastalıkları ve nörotoksisite (zehirli maddelerin sinir sistemine etkisi) açısından risk oluşturuyor. Bilişsel gelişim bozukluklarına, kansere ve doğum kusurlarına neden olabiliyor. (Dr. Türkan Özer)
mBeyinde biriken mikroplastikler son yıllarda artan alzheimer ve demans gibi hastalıklarla ilişkilendiriliyor. İlginç bir çalışma yüz maskelerindeki mikroplastiklerin sürekli kullanımda vücudumuza geçtiğini ve üremeyi olumsuz etkilediğini belirtiyor. Nanoplastikler vücudumuzda Truva atı gibi davranıyor. Ağır metalleri, virüs ve bakterileri üzerine toplayarak onların vücudumuza girmesini kolaylaştırıyor. Çalışmalar mikroplastiklere maruz kalmanın sinir sistemi problemlerinin, psikolojik rahatsızlıkların, bağışıklık, üreme ve sindirim sistemi hastalıklarının riskini arttırdığını gösteriyor. (Prof. Dr. İbrahim Şahin)
mMikroplastiklerin yüzeyinde taşıdığı bazı endokrin bozucu kimyasallar üreme sistemini olumsuz etkileyebiliyor. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından hazırlanan bir rapora göre hormon bozucu kimyasalların üreme sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri arasında sperm kalitesinde azalma, kısırlık ve düşükler var. Journal of Hazardous Materials dergisinde yayımlanan bir çalışmada da mikroplastiklerin insan plasentasında tespit edildiği ve bu durumun fetal gelişimi olumsuz etkileyebileceği bildirildi. Diğer bir çalışmadaysa mikroplastiklerin kadınlarda erken menopoz riskini arttırabileceği ve hormon seviyelerinde negatif sonuçlar doğurabileceği öne sürüldü.
(Prof. Dr. Zehra Neşe Kavak)