En güçlü silahımız hatırlatma dozları

Vaka sayıları son haftalarda tüm dünyada artıyor. Uzmanlar bunu salgın tedbirlerinin gevşetilmesine ve Omikron’un alt varyantlarının baskın hale gelmesine bağlıyor. Aşılanmanın etkisiyle hastaneye yatış oranları ve ölümlerse kontrol altında tutuluyor.

Geçen günlerde Sağlık Bakanlığı’ndan haber geldi; üçüncü doz aşısının üzerinden altı ay geçenlerin hatırlatma dozu e-Nabız sistemine tanımlandı. Ancak dördüncü dozu olma konusunda tedirginlik yaşayanların sayısı hayli fazla. Prof. Dr. Derya Unutmaz “Aşıları tam olan bir kişinin yeni varyantlar da dahil koronavirüsten ölüm riski gripten daha düşük. Ancak yaşlı kişilerin hatırlatma dozunu yaptırmalarında fayda var” diyor.

‘Amaç, savunma hattını güçlü tutmak’
Dr. Sevgi Salman Ünver (Genomedis Biyoteknoloji kurucusu)

* COVID-19 pandemisi için geliştirilen aşıların büyük kısmı belirli aralıklarla iki doz olarak planlanmıştı. Örneğin,
BioNTech için 28 gün arayla iki doz önerilirken Sinovac 14 gün arayla iki doz olarak çalışılmıştı. İlk aşı uygulama planı ve oluşan bağışıklığın takibiyle ek aşı dozlarına ihtiyaç olup olmayacağı incelendi. Aşılarla elde edilen bağışıklık yanıtının zaman içerisinde azalabildiğini gördük.

* Bağışıklık sisteminin, ‘düşman’la ilgili zaman zaman hafızasını yenilemek gerekir. Bu nedenle ek dozlar yani ‘hatırlatma dozları’ gerekir. Bu pandemi sürecinde, SARS Cov-2 virüsünün geçirdiği mutasyonlarla ortaya çıkan yeni varyantların bulaşma hızı ve aşının oluşturduğu bağışıklıktan kaçma tepkileri incelendi. İlk iki doz aşıdan en erken üç ay sonra üçüncü doz aşının bağışıklık yanıtını güçlendireceğine karar verildi ve ‘hatırlatma dozu’ önerildi.

* Yapılan çalışmalar, hatırlatma dozunun bağışıklık yanıtını 25 ila 100 kat arttırdığını ortaya koydu. Şimdi üçüncü dozdan yani ilk hatırlatma dozundan bir süre sonra, bazı riskli grupların dördüncü doza, yani ikinci ‘hatırlatma dozuna’ ihtiyaç duyacağı öngörüldü.

* Üçüncü dozun üzerinden bir süre geçti. Yeni varyantlarla baş edebilmek için güçlendirilmiş bir bağışıklık yanıtına ihtiyaç var. Bu yüzden birçok uluslararası sağlık otoritesi, özellikle 50 yaş üstündekilere ve bağışıklık yanıtını düşüren bir hastalığı olanlara ikinci hatırlatma dozunu öneriyor. Özellikle yaz sonrası kapalı mekânlara geçişle ve virüsün yayılma hızının artmasıyla kişilerin sağlığını koruması için dördüncü dozun önemli olacağı
düşünülüyor.

* Kanada’da 61 bin 344 kişiyle yapılan gözlemsel çalışmayla dördüncü dozun COVID-19’un ciddi hastalık tablosu oluşturmasını yüzde 86, virüsün bulaşmasını da yüzde 49 oranında önlediği belirlendi. Bu nedenle 50 yaş üstü kişilere, kronik hastalığı olanlara ve virüs yükü yüksek ortamlarda çalışan (sağlık çalışanları gibi) kişilere dördüncü doz öneriliyor.

* BioNTech aşısının Omikron üzerindeki etkilerini araştıran çalışmalara göreyse BioNTech, virüsün bulaşmasını önlemede yüzde 30-40 etkiliyken ağır hastalık ve hastaneye yatmayı önlemede hâlâ yüzde 70 civarında etkili. Ancak aşılamanın üzerinden üç aydan fazla zaman geçtiğinde bağışıklık yanıtında düştüğü için hatırlatma dozları yapılarak savunma hattını güçlü tutmak hedefleniyor.

* Tüm dünyada Omikron varyantının yayılan türü hafif semptomlar gösterse de vaka sayıları artışa geçmiş görünüyor. Son yedi günle bir önceki yedi gün karşılaştırıldığında vaka sayıları yüzde 3, ölüm oranıysa yüzde 1 artmış durumda. Bunun nedeni Omikron varyantının iki alt türü olan BA.4 ve BA.5’in baskın hale gelmesi. Ölüm oranı artmasa da ilk Omikron varyasyonuna göre daha hızlı yayılan ve alt solunum yollarını daha fazla etkileyen bu yeni türlerin önümüzdeki aylarda daha ciddi bir sorun oluşturmaması için aşı bağışıklığını güçlendirmenin gerekliliğine ve hatırlatma dozlarının yapılmasına karar verildi.

‘En güncel aşıyı olmakta fayda var’
Prof. Dr. Bülent Ertuğrul [Türk Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları (KLİMİK) Derneği Yönetim Kurulu Üyesi]

* Pandemi devam ettikçe özellikle risk grubundaki bireylerin, son aşılarının üzerinden altı ay geçmişse o dönemdeki en güncel aşıyı olmalarında fayda var.

* Risk grubundaki bireyler için yeni aşıyı beklemek riski arttırıcı. Anımsatma dozlarını yaptırmalarını öneririm. Ancak sağlıklı ve aşı şemasını tamamlamış bireyler için altı aylık süre aşılabilir ve ağustos, eylül beklenebilir.

‘50 yaş altındakiler sonbaharı bekleyebilir’
Prof. Dr. Derya Unutmaz (Jackson Laboratuvarı Enstitüsü’nde baş araştırmacı immünoloji uzmanı)

* Üçüncü doz yani ilk hatırlatma dozu yeterli bir doz. Fakat yaşlı kişilerde bunun altı aydan sonra etkisinin azaldığı anlaşılıyor. Çünkü yaşlandıkça bağışıklık sistemimizin hafızası da geriliyor. Bu bakımdan virüsü hatırlatmak gerekiyor.

* Dördüncü doz 50 yaş altındakilere çok bir etki sağlamıyor. Çünkü üçüncü dozun (veya 2 Sinovac olanlarda ikinci BioNTech, yani dördüncü doz) etkisi uzun süre devam ediyor. Ancak daha yaşlı, özellikle 60-65 yaş üzerindeki kişilerde tekrarlanması önemli.

* Şu anda uygulanan aşılar orijinal virüse karşı geliştirilenler. Omikron ve alt varyantlarına karşı geliştirilmiş aşı gerekli. BioNTech ve Moderna şirketleri bunları geliştirdi ve deneme süreçlerine başladı. Sonbahar gibi piyasaya sürüleceğini tahmin ediyorum.

* Hatırlatma dozu vurulanlar vakti geldiğinde yeni aşı da olabilir. Bu süreçte çoğu kişi Omikron’a yakalandı ya da yakalanıyor. Dolayısıyla zaten yeni aşıyla aşılanmış gibi oluyor. Fakat son dönemde COVID geçirmemiş kişilerin yeni aşıyı olmaları gerekiyor. Bu bakımdan şu anda 50 yaş altındaki sağlıklı kişilerin dördüncü dozu olmayıp sonbaharı beklemeleri daha uygun. Daha yaşlı gruptakilerinse şu anda dördüncü aşıyı olup belki kışa doğru da yeni gelecek aşıdan olmaları gerekebilir.

* Aşı tüplerinin üzerinde yazan son kullanma tarihlerini bir yıl daha uzatabiliyorsunuz. Derin dondurucuda saklandıkları için etkilerinde herhangi bir değişiklik olmuyor. Yani diyelim ki son kullanma tarihi 2022 Ocak olan bir aşı 2022’nin son gününe kadar kullanılabiliyor.