Dünya Sağlık Örgütü ‘küresel acil durum’ uyarısını sona erdirdi ama uzmanlar temkinli... ‘Aynı deprem gibi en geç 5-10 yıl içinde yeni bir pandemi bekleniyor’

Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 için küresel acil durum anlamına gelen 4’üncü seviye alarmını kaldırdı. DSÖ Başkanı Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, bu duyuruyu yaptığı basın toplantısında resmi rakamlara göre salgında en az 7 milyon insanın öldüğünü söyledi. Ancak gerçek sayının 20 milyona yakın olduğunu belirtti ve virüsün önemli bir tehdit olmaya devam ettiği konusunda uyardı. DSÖ verilerine göre, COVID-19 ölümleri Ocak 2021’de haftada 100 binden fazla kişiyle zirveye çıkmıştı ve 24 Nisan 2023’te haftada 3 bin 500’e kadar düştü. Bu sonuçta yaygın aşılama, daha iyi tedavilerin bulunması, nüfusun büyük çoğunluğunun bağışıklık kazanması gibi faktörlerin etkisi olduğunu belirten DSÖ’nün acil durumu sona erdirmesi uluslararası işbirliği veya finansman çabalarının da sona erdirilmesi ya da odak noktasının değişmesi anlamına gelebilir. Son durumu nasıl yorumlamamız gerektiğini pandemi sürecinde görüşlerine başvurduğumuz dört uzmana sorduk. Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, Dr. Semih Tareen, Prof. Bülent Ertuğrul ve Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol’un DSÖ açıklamasına dair yorumlarında farklılıklar olmakla beraber dört uzman da dikkati elden bırakmamayı öneriyor.

‘Dünya eski dünya olmayacaktı ama bırakın salgını, deprem bile unutuluyor...’
Prof. Dr. Mehmet Ceylan-Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı Öğretim
Üyesi ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği Başkanı

◊ Açıklamanın salgının bitmesi veya devam etmesiyle alakası yok. DSÖ’nün alınacak sağlık tedbirleriyle ilgili alarm düzeyleri var. ‘Küresel acil durum’ 4’üncü yani en yüksek seviye ve bu kararı maymun çiçeği virüsünde de verdi. Pandeminin bittiğini söylemek için
çok erken. Hastane yatışları azaldığı ve ölüm oranları düştüğü için küresel acil duruma gerek kalmadığını duyurdu.
Biz her gün birkaç COVID’li hasta görüyoruz, tüm dünyada da böyle. En son Omikron varyantı, daha hafif seyrettiği için hastanelere yük oluşturmuyor ve daha az test yapılıyor. Şu anda açıklanan rakamlar da güvenilir değil. Mevcut kriterlere göre, hastaya test yapılma kararına yetmiyor bulgular. Resmi kanaldan test yapılmıyor ancak özel laboratuvarlarda yapılıyor. Hastalık artık bir üst solunum yolu enfeksiyonu, nezle benzeri bir tabloyla sadece yüksek riskli gruplar için tehlike oluşturuyor. Kronik hastalar, ileri yaştakiler gibi…

‘Virüs geri dönebilir’

◊ DSÖ’nün acil durum uyarıları, derecesine göre bir planlamayı izah eder. Nasıl bir işbirliği yürütülecek, hangi kaynaklar, nasıl kullanılacak gibi sıralı listeleri vardır. Dünyaya küresel acil durum planını kaldırıyorum dediğinde ülkelerin sağlık bakanları da bu durumda hangi tedbirleri kaldıracaklarını bilir ve uygular. Ülkelerin kendilerinin karar vereceği önlemler olacak artık. Eğer mutasyona uğrarsa, virüs daha ağır şekilde dönebilir, o zaman bu karar yeniden gözden geçirilecektir. Maalesef insanların yapısında ‘unutmak’ var. Hatırlayın, pandeminin ilk döneminde televizyonlara çıkıp anlatıyorduk, DSÖ destekliyordu; dünya eski dünya olmayacaktı, herkes yeni bir pandemiye hazırlanacaktı. Laboratuvarlar daha sıkı kontrol edilecek, bütün dünyada koruyucu sağlık tedbirleri arttırılacak gibi kararlar alındı. Ancak şu anda salgın bitti, tabii biz bir afet de yaşadık ardından ama yaşamayan ülkelere de bakın; herkes durdu.

◊ Bizim seferberlik gibi pandemi hazırlık planlarımız var. Bu planlar benim de içinde bulunduğum bir grup tarafından her yıl revize edilir. Siz de görüyorsunuz; bırakın salgını, deprem bile unutuluyor. İnsanları üzen konular gündemden çabuk çıkıyor. Ama bunlar hayatın da gerçeği. En geç 5-10 yıl içinde yeni bir pandemi bekleniyor. Bu pandemi hep gripten bekleniyor ama arada üç kez koronavirüs salgını oldu. Yine de hazırlık daha çok grip pandemisi için. Bunların dışında bize kadar ulaşmamış, özellikle Afrika, Güneydoğu Asya gibi ülkelerde devam eden ciddi salgınlar var. Bu tarz hastalıklar bir süre sonra eğer bir mutasyon geçirirse bütün dünyayı etkileyebilir. Aynen deprem gibi, pandemi de 5-10 yıl içinde bekleniyor ama tam zamanını ve büyüklüğünü tahmin etmek mümkün değil.

 ‘Omikron’un gelişimini şu anda öngöremiyoruz’
Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol-Gazi Üni. Tıp Fak. Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Başkanı

◊ Pandemi ilanı, DSÖ’nün yetkisinde değil. Pandemi başladı diye bildirim yaptı. Bu bildirimin yaptırımı yok. Durum tespiti. 3,5 yıl geçmiş ve tüm kıtalarda kontrol sağlanamamışken yapabileceği tek şeyi yaptı bu açıklamayla. DSÖ 4’üncü seviye alarmı 30 Ocak 2020’de açıkladı; uluslara yetki verdi ve “Ülkeler sınır yaptırımları uygulayabilir” dedi. Bunu 2009’daki domuz gribi pandemisi gibi 10 ayda bitiremedi… O domuz gribi pandemisi neden o kadar kısa sürede bitirilebilmişti? Dünyadaki büyük popülasyon bağışıktı; 60 yıldır bekleniyordu, elimizde testi, ilacı, aşısı, tedavisi vardı. Koronavirüs pandemisi 3,5 yıldır sürüyor, aşılamada istenen seviyeye çıkamadık. Bir şekilde dünya nüfusunun yüzde 65-70 kadarı bu virüsle tanıştı. Artık birbirimize sınır kapatacağımız, karantina uygulayacağımız bir acil durum yok. Pandemiyi bir anlamda hükümetler açısından sembolik olarak bitiriyor. Onlar da aşı tedavisi, test tedariki ve parasız ilaç verme gibi sorumluluklarından çekilecek. Halbuki ülkeler veremde ya da AIDS’te olduğu gibi bu bir halk sağlığı tehdidi deyip tedavisini, aşısını ödemeyi sürdürmeli. Bu önemli. Sembolik olarak ‘umutlu bitiş’ diyebilsek de pandemi bitti diyemediler.

‘Kontrolden çıkabilir’

◊ En önemlisi biz hastalığı kontrol etmeyi ve yönetmeyi öğrendik. Omikron için pek çok biliminsanı “Bu başlangıçtakinden başka bir pandemi” diyor. Omicron ile karşılaşmamızda aşı yoluyla bağışık olmasaydık çok daha büyük bir fırtınaya yakalanacaktık. Omikron’un gelişimini şu anda hâlâ öngöremiyoruz. Mesele o. Kontrolden çıkabilir yine. Geçen yıl, ABD Başkanı Biden “Pandemi bitti” dedi, hatırlayın. Bunu ilan edebilecek yetkide değil, aslında niyetini ortaya koyuyor ve “Siz ne derseniz deyin, ben bu alandan çekiliyorum” dedi. Bu çok tehlikeli bir söylem. 30 yıl söylüyorsunuz ama bir gün oluyor ve bu ne korkunç bir şeymiş diyorsunuz. Biz şimdi bir yandan iklim krizi ve bu hareketlilikteki öngörü modellerimizi iyi çalıştırmadığımız için bir kez daha aynı açmaza düşebiliriz. Kontrolü sürdürmek zorundayız.

�

‘Her an yeni bir salgınla karşılaşabiliriz, çalışmalar devam etmeli’
Prof. Dr. Bülent Ertuğrul Enfeksiyon hastalıkları uzman

◊ Aslına bakarsanız DSÖ’nün acil durum kalktı açıklaması, bir nevi pandeminin bittiği anlamına gelir. Benim okumam bir miktar böyle. Pandemi bitti ama COVID-19 hâlâ gündemdeki yerini pandemi yoğunluğunda değilse de koruyor ve evet, virüs hâlâ dünyada dolaşımda. Yeni varyantlarla tekrar patlama yaşatabilir. DSÖ bir anlamda “Pandemi bitti” diyor fakat bir boşluk bırakıp “Dikkati de elden bırakmamak gerek” diyor.

◊ Toplumun büyük bölümü ya hastalığı geçirdi ya da aşıyla bağışık hale geldi. Risk grubu için aşılarını yaptırmadılarsa ya da anımsatma dozlarını olmadılarsa tehlike devam ediyor. Aşı çalışmaları politik nedenlerle ve dünyanın olumsuz bakış açısıyla bir süredir sekteye uğramıştı. Sonraki süreçte yeni varyantların ortaya çıkma olasılığına karşı bilimsel çalışmaların sürmesi gerekiyor, bu ne kadar başarılacak, o konuda şüpheliyim. Artık politikacılar bütçelerinden ayırmak niyetinde değiller; zaten pandeminin ekonomik külfeti yetti. İnsanlık için koronavirüsler halen riskli, her an yeni bir salgınla karşı karşıya kalabiliriz.