Dinozorlar gitti biz geldik, biz gideriz başkası gelir

Hayatının 20 yılından fazlasını ABD’nin en önemli oşinografi kurumlarından birinde, California Üniversitesi’nin Scripps Enstitüsü’nde çalışarak geçiren ve uzun bir süre de ODTÜ’de ders veren Prof. Dr. Sargun Ali Tont’la Tuzla’da buluşuyoruz. Bisikletçi ve sıkı bir yürüyüş tutkunu olan okyanusbilimci Prof. Dr. Tont beni görür görmez, “Ben dalgıç değilim” diyor gülerek. Denizi sevmek ve bilmek için dalgıç olunması gerekmediğini kitabında da sık sık vurguluyor.

“Son raporları gördünüz mü”, “Yandık mı? Bittik mi? Geri dönüşü yok mu” gibi sorularımın neredeyse tamamını torununa şefkatle gülümseyen bir dede gibi karşılıyor. Bana, “Onun kadar değerli bir bilim insanı rahatsa ben neden olmayayım” gibi bir his geçiriyor. Neden devamlı ‘ODTÜ’nün en sevilen hocası’ seçildiğini anlıyorum. 

“Hepsi doğru ama endişelenme” diyor ve ekliyor: “Bundan 50 milyon yıl önce küresel ısınmanın bir çeşit provası yapıldı. 10 bin yılda 12 derece artan sıcaklık binlerce türün yok olmasına neden oldu ancak bir süre sonra yok olanların yerini yeni türler aldı. Bu kez de böyle olmaması için bir neden yok. Ama yeni türlerin ortaya çıkmasının milyonlarca yıl alacağını da unutma. Dinozorlar gitti biz geldik, biz gideriz başkası gelir.”

Karasevda diye buna derler

Sargun Ali Tont, denizle Mersin’de tanışmış. Anneannesinin denize kaçan tası ve köpüklü dalgalar onu korkuttuğu kadar büyülemiş de... “Ama kaynaşmam Pendik’te oldu” diyor: “1946’da Pendik ufak bir balıkçı kasabasıydı. Hali vakti yerinde Ankaralı aileler tatillerini orada geçirirdi. Pendik’in balığı o kadar meşhurdu ki Boğaz yalılarında oturanlar dahi oraya balık yemeye gelirdi. Oradaki evimizde tam sekiz yıl yıldızları izleyerek ve dalgaların sesini dinleyerek uyudum. Gündüzleri de denizden neredeyse hiç çıkmıyordum. Herhalde karasevda diye buna derler. Denize fena kaptırmıştım.”

Hızı giderek artan iklim krizinin çözüleceğine inanıyor. Bilimin, gezegenin sorunlarına da çözüm üretebilecek bir kapasiteye ulaştığını savunan Tont yine de sorunun kaynağına yani insanın yaşam biçimine inilmesi gerektiğini vurguluyor. Bunun en etkili yollarından birininse eğitim olduğunun altını çiziyor: “ABD’li ünlü bir bilim insanından bir yosunla atmosferdeki karbon sorununu çözebileceğini dinledim. Olabilir. Bilim, yakın gelecekte gezegenin sorunlarını çözebilir. Ancak şu bir gerçek ki biz gezegeni sevmediğimiz sürece kalıcı çözümler üretemeyiz. Bu bir eğitim sorunu. Biz bu konuda iyi bir durumda değiliz. Çevre sorunlarının bu kadar çetrefilli olması Batı üniversitelerini müfredatlarını yeniden düzenlemeye zorladı. ‘Çevre Bilimleri’ adı artık geniş bir yelpazeyi ifade ediyor. İsteyen, üniversitelerimizin web sitelerine girip bakabilir, bırakın kapsamlı bir çevre eğitimini çoğunda tek bir ekoloji dersi bile göremezsiniz. Bu durumun acilen değişmesi gerekiyor. Bir yandan küresel ısınma kapımızı çalıyor, birçok bitki ve hayvan türü yok olmanın eşiğinde ama biz afetlerle nasıl başa çıkacağımızı üniversitelerimizde öğretemiyoruz.”

Sargun Ali Tont kimdir?

Robert Koleji’nin ikinci sınıfındayken Adnan Menderes’in özel bursuyla ABD’ye gitti. Ancak Menderes’in idam edilmesi bursunun kesilmesine neden oldu. Bir yandan Alaska’da odunculuk yaparken bir yandan da akademik kariyerine devam etti.
Oregon Devlet Üniversitesi’nde araştırmacı ve eğitmen olarak çalıştı. Science, Nature, Journal of Geophysical Research gibi prestijli bilim yayınlarında
30’a yakın makalesi basıldı. Dünyanın
en önemli okyanusbilimi merkezlerinden biri olarak kabul edlien California Üniversitesi’nin Scripps Enstitüsü’nde 19 yıl görev yaptı. Pasifik Okyanusu’nun DSL (‘Deep Scattering Layers’) haritasını çıkardı. 1992’de Türkiye’ye döndü. 2009’a kadar ODTÜ’de ekoloji dersleri verdi. ‘Sulak Bir Gezegenden Öyküler’ ve ‘Nereden Geliyorsun? Kuzeyden’ adlı iki kitabı daha var.
82 yaşında olan Tont, Doğa Koruma Merkezi’nden çıkan yeni kitabı ‘Deniz Tutkusu’yla, efsaneler, şiirler ve hikâyelerle denizleri genç nesillere sevdirmeyi amaçlıyor.