Çare aşı ama hangisi, nasıl?

YERLİ AŞI NE ZAMAN HAZIR OLUR?

Türkiye’de çalışmaları yürütülen yerli aşı çalışmaları ne durumda?

Birçok üniversite, bilim insanlarıyla işbirliği halinde aşı çalışmalarının klinik öncesi verilerini ve teknoloji doğrulama çalışmalarını yürütüyor. Bu bir zaman meselesi ve faz II çalışmaları yerli aşı için 15 Aralık 2020’de başlıyor. Aşıyla ilişkili bilimsel araştırmaların yanı sıra aşı onay mekanizmasıyla ilgili bir gelişme de yaşandı ve Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (TİTCK) aşı kılavuzunu hazırladı. Bu kılavuzda, klinik araştırma öncesi aşı çalışmalarında yapılması gerekenler detaylarıyla var. Çalışmalar bu çerçevede ilerliyor. Pandeminin ve aşılama takviminin uzun süreceği düşünülecek olursa, ülkemizde aşı üretimine yönelik altyapıların geliştirilmesi konusunda önemli bir aşama kaydedildi. Küresel ölçekte ürün sağlayıcısı olabiliriz. Altyapı konusunda daha fazla yatırım ve araştırma laboratuvarlarına farklı yatırımcıların fon ayırmasıyla daha hızlı sonuçlar elde edilebilir. Prof. Dr. Elif Damla Arısan

ÇİN AŞISI GÜVENLİ Mİ?

Önümüzdeki hafta Çin’den ilk aşı siparişleri geliyor, ancak faz III çalışmaları (koruyuculuğu) henüz sonuçlanmadı. Bir yandan da komplo teorileri var. Sinovac şirketinin geçmişi temiz mi?

Sinovac birçok farklı virüs için aşı üretme yetkinliğinde olan deneyimli bir biyoteknoloji şirketi. Hepatit A, B, influenza, el ayak hastalığı gibi birçok virüs kökenli hastalık için üretim kapasitesine sahip. 2001’de Pekin’de kurulan şirket 2005’te ilk ürün onayını almış. Pandemi aşıları diğer aşı üretim süreçlerinden farklı. En bilinen tekniklerden biri Sinovac’ın uyguladığı inaktive virüs tekniği. Sinovac faz III çalışmaları Brezilya, Endonezya ve Türkiye’de gerçekleştirildi. Eylülde
15 bin doz aşı ülkemize getirildi. Büyük bir özenle çalışmalar devam ettiriliyor. Kasım 2020 itibariyle de Brezilya ve Endonezya’da çalışmalar başladı, orada da olumlu sonuçlarıyla kabul görüyor. Prof. Dr. Elif Damla Arısan

ÜRETİM TEKNOLOJİLERİ VE AVANTAJLARI

İnaktif aşı teknolojisi nedir? Sinovac’ın kullandığı gibi... 

- Klasik aşı teknolojisi olarak adlandırılabilir. Bu aşılarda virüsün kendisi kullanılır, canlılığını yitirmiş virüsün tamamı aşı olarak verilir.

-  Avantajı: Virüsün tamamını kullanıp vücudu eğitir. Uzun yıllardır uygulanan bir teknolojiye dayandığı için yan etki profili açısından da olumludur.�Dr. Sevgi Salman Ünver

Pfizer/BioNTech’in kullandığı mRNA aşı teknolojisi nedir?

- Yeni teknolojidir; virüse ait bazı özel proteinleri ya da proteinleri kodlayan RNA ya da DNA’ları aşı olarak vücuda verir.

- Avantajı: Hücresel düzeyde yüksek bağışıklık oluşturma, daha hızlı ve az maliyetle üretebilme ve virüsün mutasyona uğraması durumunda aşıyı güncelleyebilme olasılığı avantajdır. Ancak sıfırın altında 70 derecede taşınması gerekir.  Dr. Sevgi Salman Ünver

Aşı tercih edilirken önemli husus nedir, iyi aşı neye göre belirlenir?

- Üç noktaya dikkat edilmelidir. Birincisi, on binlerce insan üzerinde yapılan faz III çalışmaları sonuçlanmış olmalı. İkincisi, şirketlerin yaptığı bu çalışmalar bilimsel dergilerde yayımlanmalı. Üçüncüsü, sonuçlar ABD’de FDA gibi bağımsız kurumlarca incelenip onaylanmalı. Tüm bu aşamaları geçen bir çalışmanın üretim teknolojisi hiç önemli değildir. Pfizer, Moderna, Astra Zeneca aşıları bu aşamaları tamamlamak üzere. Yard. Doç. Emrah Altındiş

PFIZER/BIONTECH’TEN NEDEN ALAMIYORUZ?

Eksi 70 derecede saklanması gereken mRNA aşıları için ülkemizde uygun koşullar sağlanamaz mı?

- Sağlık Bakanlığımızın soğuk zincir altyapısı inaktif aşılar için uygun. Sıfırın altında 70 derecede saklanması gereken mRNA aşıları için soğuk zincir sistemi kurmak da mümkün. Zaten şimdilik 1 milyon doz alınacağı söyleniyor. Tek firmanın aşısıyla tüm toplumu aşılamak mümkün olamayabilir. Bu nedenle devletler birkaç firmayla anlaşıp iki açıdan durumu garantiye almaya çalışıyorlar. Birincisi, henüz faz III çalışmaları yapılan, anlaşma yaptıkları aşının etkisiz olma ihtimali; ikincisi de çalışmalar başarıyla sonuçlansa bile ülkeye yetecek kadar aşının hemen üretilememesi sorunu. Biz de her aşı için altyapıyı hazırlayıp tedarik anlaşmalarını yapmalıyız. Prof. Dr. Mithat Kıyak

- mRNA aşıları için lojistik süreçler zamanla sağlanacaktır. Önemli olan ivedi bir şekilde toplumun aşılanmasıdır. Akıllı karar verme süreçleriyle hangi sisteme daha kolay ve çabuk erişim sağlanabiliyorsa, ilk etapta yaygın bir aşılamanın yapılabilmesi seçenek olmalıdır. Prof. Dr. Elif Damla Arısan

- Bu aşıların lojistik soğuk zinciri sorunu var ama belli merkezlerde yapılabilir. Bunun için derin soğutuculara ihtiyaç var, bence bu gayet mümkün ama belli bir yatırım yapılması şart. Prof. Dr. Derya Unutmaz

GÜVENİLİRLİK VE KORUYUCULUK

Faz çalışmaları aslında bize ne anlatıyor?

Aşının yan etkilerinin olup olmadığı yani güvenilirliği faz II’de değerlendiriliyor ve ancak yan etkileri yok ya da çok azsa faz III çalışmalarına izin veriliyor. Faz III çalışmalarının sonucuysa aşının koruyuculuğunu gösteriyor. Yard. Doç. Emrah Altındiş

Faz II/III’te bir yan etki görülmemiş olabilir ancak uzun vadede yan etki görülebilir mi?

Virüsün yaratacağı tahribat (ölüm dahil) kuşkulu/düşük ihtimalli aşı yan etkilerinden çok daha yüksek olacaktır. 38 yaşındayım, bilinen bir kronik hastalığım yok, sağlıklıyım ve ABD’de FDA veya AB’de EMA tarafından onaylanmış her COVID-19 aşısını olurum, herkese tavsiye de ederim. Yard. Doç. Emrah Altındiş

Pfizer, Moderna, AstraZeneca ve Sinovac’ın güvenilirliği, koruyuculuğu nedir?

Tüm bu aşılar yan etkileri açısından güvenli. Moderna, Pfizer ve AstraZeneca faz III çalışmalarının ilk verilerine göre hem koruyucu hem güvenli. Çin’den gelen Sinovac aşısı güvenli ancak koruyuculuğunu henüz bilmiyoruz, faz III çalışmasının sonucunu bekliyoruz. Yard. Doç. Emrah Altındiş

Astra Zeneca aşısının sonuçları Lancet, Pfizer/BioNTech aşısının sonuçları New England Journal of Medicine dergilerinde yayımlandı. Her iki dergi de çok saygın. Bu yazılara göre her iki aşı da etkin ve güvenilir. Tümü koruyucu düzeyde. Yan etki açısından güvenilirler, ciddi yan etkiler yok. Prof. Dr. Önder Ergönül

NE KADAR DOZA İHTİYACIMIZ VAR?

Toplum bağışıklığı kazanılması için Türkiye’nin ihtiyacı olan doz miktarı nedir?

Aşıların dikkat çekici yüzde 95 koruma sağlama özelliği, aynı zamanda sürü bağışıklığına daha erken ulaşabileceğimiz anlamına geliyor. Nüfusun sadece üçte ikisi bile aşı olmayı kabul etse sürü bağışıklığına ulaşabiliriz. Prof. Dr. Mehmet Öz

Dünya Sağlık Örgütü uzmanları toplumsal bağışıklığın toplumun yüzde 65-70’i bağışıklık kazandığında mümkün olacağını açıkladı. Bu durumda 83 milyon olan nüfusun en az 54 milyonunun aşılanması gerek. Tabii ülkemizdeki Suriyeli göçmenleri de eklediğimizde bu sayı artar. Hemen tüm aşılar yeterli bağışıklık yanıtı oluşturmak için iki doz şeklinde uygulanacak. Bu durumda ülkemizin öngörülen toplumsal bağışıklık için aşı ihtiyacı en az 110 milyon doz diyebiliriz. Dr. Sevgi Salman Ünver

ZORUNLU AŞILAMA YAPILABİLİR Mİ?

Toplumun bir kısmında aşı karşıtlığı başladı. Aşılara karşı güvensizliğin temel kaynağı nedir?

Bunun temel nedenlerinden biri karar vericilerin şeffaf olmamaları. Toplum alınan kararların kendileri için yararlı olduğuna güvenebilmeli. Bir zamanlar, Çernobil sonrası içilen çay unutulmamıştır. Söylentilere, hikâyelere değil, bilime güvenmek gerekir. Bu anlamda toplumlar ve liderler bilim kuruluşlarını dikkate almalı. ABD Başkanı Trump’ın maskeye karşı çıkmasının vatandaşları için neye mal olduğunu görüyoruz. Ayrıca vücuda giren her yabancı maddeye karşı bir tepki oluşur. COVID-19 için bilimsel çalışma döneminin ve onaylanma sürecinin hızlı olması da insanları etkiliyor. Ama sonuç olarak tüm toplumun sağlığı ve pandemiyi sonlandırmak için aşı yaptırmanın toplumsal bir görev olduğu unutulmamalı! Prof. Dr. Mithat Kıyak

Aşı yaptırmak zorunlu tutulmalı mı?

Ülkemizde her gün on binlerce insanın hasta olduğu, yüzlerce insanın öldüğü bir salgını durdurmak için evet! Asıl sorun yeterince aşı bulamamak. Üstelik bu sadece bizim değil dünyanın önemli bir sorunu. Dünya Sağlık Örgütü, pandeminin durdurulabilmesi için aşının yoksul ülkelere de dağıtılması gerektiğini açıklıyor. Yani bırakın ülkemizdeki aşı karşıtlığını dünyada herkese aşı yapılması gerek. Prof. Dr. Mithat Kıyak

İnsanları aşı olmaya zorlayamayız, bu kişiler üzerinde ters bir etkiye sebep olacaktır. İnsanlar etraflarında aşı olan akraba ve arkadaşlarında etkili sonuçlarını görüp normal hayata döndüklerini fark ettiklerinde, aşı olmayı kabul ederek vatansever bir hamle yapacaklardır. Prof. Dr. Mehmet Öz

Aşıyı zorunlu tutmak insan haklarına aykırı mıdır?

Normal koşullarda tıbbi müdahale için bireyden onay alınması gerekir, bunun aksi insan hakları ihlalidir. Ancak başkalarının yaşamını etkileyecek toplumsal sorunlarda durumun farklı olması gerekir. Artık aşı yaptırmak toplumsal bir görevdir, bir sorumluluktur. Prof. Dr. Mithat Kıyak

SALGINI BİTİRECEK Mİ?

Aşı, pandeminin sona ermesinde ne kadar katkı sağlar?

Aşı bu salgından kurtuluşumuz için en etkili yöntem. 6 ile 8 ay içinde pandeminin hızını kesecek ve söndürecek. Daha savunmasız yaşlı ve kronik hastalığı olan kişiler aşılanmaya başladıkça, ölüm oranlarında ciddi düşüş görülecek, böylelikle virüsten kaynaklanan korku azalacak. Sağlık çalışanları, salgının ön safhalarında olan kişiler de aşılandıkça, virüs artık kitlelere yayılmayacak. Prof. Dr. Mehmet Öz

Yaşam boyu bağışıklık bırakacak bir aşı bulunabilseydi bu hastalıktan tümden kurtulmak mümkün olurdu. Çiçek, çocuk felci gibi hastalıklardan böyle kurtulduk. Ancak COVID-19 için bilinmeyenler çok fazla. Hastalık sonrası antikorlar üç ay sonra kaybolmaya başlıyor. Bulunan aşıların etkileri 6 ay, 1 yıl civarında. Böyle bile olsa toplumun önemli bir kısmına aşı yapılabilirse virüs dolaşımını engellemiş olacağız. Virüs dış ortamda uzun süre yaşayamayacağı için sorun ortadan kalkacak. Ertesi yıl yine tüm dünyada bunu sağlarsak salgını yok etmiş olacağız. Prof. Dr. Mithat Kıyak

Tahminim pandeminin bitmesinin 6 ay ile 1 yıl arası sürmesi. Farklı ülkelerde farklı zamanlar olacaktır. Bu durum nüfusun çoğunu ne kadar hızlı şekilde aşıladığınıza bağlı olacak. Prof. Dr. Derya Unutmaz