Bu yazı sosyal medya kullanıcılarına ‘fabrika ayarlarınıza dönün’ çağrısı

Günde kaç kez sebepsiz yere telefonunuzu elinize alıyorsunuz? Ya da ne için aldığınızı tamamen unutup kendinizi birden hiç tanımadığınız birinin Instagram fotoğraflarına bakarken buluyorsunuz? En son ne zaman birine mesaj atmak ya da telefon etmek için akıllı cihazınızı ele alıp bu işlemi tamamladığınız gibi tekrar yerine koydunuz? Telefonunuzu bilinçli olarak yanınıza almadan dışarı çıktığınız bir günü hatırlıyor musunuz? Bu soruları dürüstçe kendinize yanıtladıktan sonra derin bir nefes alın Jaron Lanier’ın neden sosyal medya hesaplarınızı hemen, şimdi kapatmanız gerektiğiyle ilgili argümanlarından birkaçını okuyun...

Lanier’in tezi bir tür komplo teorisi değil, ‘bizzat gördüğü/tanık olduğu’ bilgilerden oluşuyor: “Silikon Vadisi’nin tanrıları bugün dünya nüfusunun davranışlarını kontrol altında tutan tutan sosyal medya platformlarını tasarlarken davranış bilimci Ivan Pavlov’un bulgularını birebir uyguladı. Dünya üzerindeki bütün sosyal medya kullanıcılarının hepsi birer deney faresi. İnsanları fişlemek, üzerine görünmez bir çip takıp her adımını, sözünü, takip etmek adına kurulan bir düzen bu.” Her filtrenin, beğeninin, emojinin bu kadar ışıltılı, parıltılı olmasının tabii ki bir sebebi var. Lanier açıklıyor: “Laboratuvar farelerinin mis kokulu peyniri varsa, sosyal medya insanının da Candy Crush oyunu, Snapchat filtreleri, Kimn Kardashian emojileri var işte, daha ne olsun.”

Hepimizin içinde, derinlerde bir yerde, bir ‘troll’ yatıyor. Lanier’in kitapta psikolojinin nimetlerinden faydalanarak izah ettiği bir
gerçek bu.

İnsanlık hali; hayatını en ‘zen modu’nda yaşayan bile arada tersinden kalkabiliyor. Normalde iki derin nefes alıp, en fazla sabah ilk karşına çıkana yersiz bir şekilde çıkışıp sonra da özür dileyecekken, elinde sosyal medya olunca işler çığrından çıkabiliyor. Bir tweet’e, iki satırlık Instagram yorumuna ne hayatlar batıyor, kariyerler çöküyor. İkili sohbetlerdeki rahatlık, gevşeklik ve doğallık buradan yok. Söylediğiniz her laf, sanki milyonların karşısına geçip abartılarak şişirilmiş bir performans. Bir tür ‘tiyatro’.

Seni daha adi, sinir bozucu hatta pislik biri yapıyor

Arkasında akademik bir araştırma olan bir tespit bu. Güya, birbirine kenetlenmiş ve daha yakınlaşmış bir dünya amacıyla icat edilen sosyal medya platformları, aksine bugünkü izolasyonun bir numaralı sorumlusu. Çünkü algoritması böyle çalışıyor. Para kazanması ve ayakta kalabilmesi için, insanları fikirlerine, tercihlerine ve zevklerine göre ne kadar etiketleyip gruplandırmaya ihtiyacı var. Dünyanı genişletmek yerine daraltıyor, ‘tam senlik’ diye diye çember içinde yüzdürüyor.

Sosyal medya üzerindeki her 10 paylaşımdan en az 7’si negatif yüklü, sinirli, dertli, yer yer öfkeli bir paylaşım. Bir de mutlu gibi görünen, alttan altta pasif-agresif bir mesaj yayanlar var ki açık açık öfkesini kusandan daha tehlikeli. Misal: Güzelliğini teşhir amaçlı paylaşan selfie’ci kızların, fotoğraf altında döşedikleri ‘giderli’ ve ‘spiritüel’ yazılar. İnsan ömrünü sosyal baskılardan/beklentilerden sıyrılıp kendi ‘öz’ünü bulmak, aslında ne yapmak ve ne olmak istediğini keşfetmek için harcıyor. Bu yolda, ‘sosyal medya’ insanoğlunun önündeki en büyük duvar. Sosyal anksiyete, insanın özünde, karanlık bir köşesinde hep bâki. Daha çocukken parkta, “Bizimle oynayamazsın”la başlıyor; Instagram’da ‘takibe takip’ sarmalına kadar varıyor.

Hayat kurtarıcı 3 sosyal medya tavsiyesi

◊ Yeniden yazmayı öğren. Elin kâğıt kalem tutsun. İyi yazmadan iyi okumayı da öğrenemezsin.

◊ İnternetin kendisi problem değil. İnternetti reddetme, aksine kucakla ve kutla. Yakınlarınla teknolojinin nimetlerinden faydalanarak daha sık iletişim kur; fakat ‘hasret gidermenizi’ bir reklam kampanyası ya da gelir modeli olarak kullanacak sosyal medya markalarını aradan çıkart.

◊ Yeter ki sürüden ayrı düşmeyelim; konuşulanlardan uzak kalmayalım, kendimizi ‘dışlanmış’ hissetmeyelim diye kullanma. Kendi kaynaklarını, iletişim hatlarını yarat.

“Dost acı söyler: Sosyal medyada aktifseniz üzerinizde görünmez bir çiple dolaşıyorsunuz ve tüm seçimleriniz, fikirleriniz, cümleleriniz bu çip tarafından yönlendiriliyor demektir. Son söz size ait değil.”

Jaron Lanier kimdir?
◊ Sanal gerçeklik (VR / Virtual Reality) kavramının kurucusu. ‘Who Owns the Future?’, ‘You Are Not a Gadget’, ‘Dawn of the New Everything’ kitaplarının yazarı. 2005’te dünyanın 100 entelektüelinden biri seçildi. Teknoloji dünyasına yön veren Wired dergisinin kurucu editörlerinden.
New Jersey Üniversitesi fahri doktora unvanına sahip.
IEEE’den ömür boyu başarı ödülüne layık görüldü.