Bir köpek, en iyi laboratuvardan bile daha duyarlı

İzmir’deki arama - kurtarma çalışmalarına AKUT’un özel olarak yetiştirdiği köpekler de katıldı. AKUT Arama Kurtarma Derneği Köpekli Arama Grubu, afetler nedeniyle mahsur kalan ya da kaybolan kişilerin yerini tespit etmede etkin rol oynuyor. İzmir’de enkaz altında kaldıktan sonra Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’yle yaptığı telefon konuşmasında “Siz köpekleri salın, ben kedi sesi çıkarayım” diyen Buse Hasyılmaz’ın ardından arama-kurtarma köpekleri bir kez daha gündeme geldi. Bu özel köpeklerin enkaz altında hayat mücadelesi veren birçok canlıyı nasıl tespit ettiğini merak eden çok. AKUT K9 birim sorumlusu Caner Çelik sorularımızı yanıtladı.

AKUT K9 ekibine katılması için bir köpeğin ne gibi özelliklere sahip olması gerekiyor?

Bir köpeğin bu işe uygun olup olmadığını gerekli karakter testleriyle eğitimden önce belirliyoruz. Karakteri, boyutu, fiziksel performansı, genetik yatkınlıkları bu kararda etkili oluyor. Bu iş için seçilecek köpeğin fiziksel durumu mükemmel olmalı. Yani bu köpeğin ırsi bir hastalığı, kalça displazesi gibi bir deformasyonu olmamalı. Güçlü, dayanıklı, zeki, iyi huylu ve yüksek koku alma kabiliyetine sahip olmalı. Birçok ırk bu iş için eğitilebilir, hatta kırma ırklar bile çok başarılı olabiliyor. Ama bu eğitimi almaktan zevk almayan, stres duyan köpekleri zorlamaya hakkımız yok. Ekibimizde yer alan köpeklerimiz sadece operasyon için eğitilen, operasyona giderken ihtiyaç halinde yanımıza aldığımız köpekler değil. Bizler nasıl AKUT’ta gönüllüysek, köpeklerimiz de öyle. Çünkü onlar bizimle yaşayan can dostlarımız. Bu işi birlikte yürütüyoruz.

Arama-kurtarma köpeği ne kokusunu takip ediyor?

Bakteri ve mantarlar tarafından oluşturulan gazları koklar. Normal bir insanın vücudundan dakikada 40 bin adet çok küçük deri parçası dökülür. Bu mikroskobik, mısır gevreğine benzeyen parçacıklar vücudumuzda doğal olarak yaşayan bakteri ve mantarları üzerlerinde taşır. Bu bakteri ve mantarlar deri parçalarını yiyerek beslenir ve beslenirken de birtakım gazlar üretir. Bu gazlar nefesimizde ve terimizde bulunan bakteri ve mantarların ürettiği gazlara benzer ve köpek bunların kokusunu alır.

Sertifikalı kaç köpeğiniz var? Ne gibi görevlerde çalışıyorlar?

Ulusal (AFAD) ve uluslararası (IRO) standartlarında sertifikalı altı köpeğimiz var. AKUT Arama Kurtarma Derneği Köpekli Arama Grubu, İzmit ve Düzce depremlerinden hemen sonra kuruldu. Amacımız deprem, sel, çığ gibi afetler nedeniyle mahsur kalan ya da olumsuz doğa koşullarında kaybolan insanları aramak üzere uluslararası standartlarda personel ve arama köpekleri yetiştirmek. Köpekli arama timlerimiz hem Türkiye’de hem de yurtdışında, sayısız doğa arama operasyonlarında ve afetlerde görev aldı. Kuruluşumuzun ardından arama köpekleri, AKUT’un arama operasyonlarında başvurduğu önemli kaynaklardan biri haline geldi.

Köpeklerimiz belirli bir kişiye odaklanmıyor

Türkiye genelinde kaç köpekli arama grubunuz mevcut?

AKUT bünyesinde İstanbul, Eskişehir, İzmir, Kuşadası olmak üzere dört şehirde köpekli arama birimlerimiz mevcut. Bu şehirlerdeki birimlerimiz düzenli olarak eğitim antrenmanları yapıyor ve her an gelebilecek acil durum çağrısına cevap verebilmek amacıyla çalışmalarına sürekli devam ediyor.

Bir depremzedenin eşyasını köpeğe koklatarak enkaz altında can bulmak mümkün mü?

Bu bizim doğa aramalarında kullandığımız, belirli bir kişiyi aradığımız operasyonlar için geçerli yöntemlerden sadece biri. Enkazda ‘hava koklama’ diye tabir ettiğimiz yöntemle eğitilen köpekleri kullanıyoruz. Belirli bir kişiye odaklanmıyor. Kıyafet ya da belirli bir kişiye ait eşya üzerinden ilerlemiyoruz. Yani köpeklerimiz o enkazda canlı herhangi bir insan kokusunu arıyor.

Bir kurtarma köpeği enkaz altındaki canlıyı neye göre buluyor?

Enkazda birçok yerden koku çıkabilir. Köpeklerimiz kokunun en kuvvetli olduğu noktayı tespit eder ve o noktaya havlayarak ‘buradan bir canlı insan kokusu alıyorum’ sinyalini bize verir. Daha sonra bu nokta devam edecek operasyonel çalışma için kurtarma ekiplerine teslim edilir.

İzmir depreminde kaç köpekli ekibiniz görev aldı?

Üç köpekli ekibimiz vardı. Bunlar AKUT İzmir ekibimizden Ersel Yıldırım-Athamas ve Serdar Arslan-Kass ve AKUT Kuşadası ekibimizden Tevfik Gül-Bob. Ekipler bölgeye ulaştıkları ilk andan itibaren çalışmalara katıldılar. Hem kendi ekiplerimize hem de diğer kurtarma ekiplerine destek vererek gerçekten büyük bir çaba gösterdiler.

BURUNLARINDAKİ ALGI HÜCRELERİ BİZDEN 40 KAT FAZLA

Neden arama-kurtarma köpekleri?

Köpeklerin koku alma yeteneği insanlardan 100-200 kat daha fazladır. Bunun nedeni burun kanallarındaki algı hücrelerinin insanlarınkinden 20-40 kat daha fazla oluşu. Bu özelliğiyle bir köpek en hassas, en iyi laboratuvardan bile daha duyarlıdır. Köpeklerin kimyasal bir bileşkede bulunan maddeleri milyarda 5 oranına kadar koklayabildikleri biliniyor. İşte bu yeteneklerinden dolayı arama köpekleri, tam olarak nerede olduğu bilinmeyen kişilerin yerini belirlemek için kullanıyor. Bu kişiler çığ ya da enkaz altında kalmış veya doğada kaybolmuş olabilir.

CEZA, EĞİTİMİN TABİATINA AYKIRI

Köpeklere eğitimler ‘pozitif destekleme’ yoluyla veriliyor. Ceza, negatif davranış bu eğitimin tabiatına aykırı.

Çeviklik: Moloz yığınları, bozuk zemin, yüksekte yürüme, karanlık tünel ve kendi başına ulaşamadığı yerlere erişebilmesi için merdiven çıkabilme yetenekleri geliştiriliyor.

Yönlendirme: Köpeklerin enkazda araması istenen bölgeye gitmesini amaçlayan bu eğitimde el ve sesle iletişim kurma yetenekleri üzerinde çalışılıyor.

İtaat: Köpeklerin sahibiyle iletişimini arttırmaya yönelik olarak çeşitli komutları barındıran bir çalışma yapılıyor.

Arama: Köpekler, canlı insanı tespit etmek ve tespit ettiğinde havlama işaretini vermek üzere eğitiliyor.