‘Beyin zorlanmayı seven bir organ’

Zihinsel işlevlerin en çok etkilendiği hastalık, demans veya halk arasındaki adıyla bunama olarak biliniyor. Demans; dikkat, hafıza, lisan, problem çözme ve diğer becerileri etkileyerek gündelik yaşamın bozulmasına neden olan bir hastalık. Günümüzde yaşam süresinin uzamasıyla bağlantılı olarak demans hastalığının yaygınlığı artıyor. Zira demans için en önemli ölçütlerden biri yaş. Pek çok türü olan demans hastalığının 85 yaş üzerindeki kişilerde görülme olasılığının yüzde 35-50 arasında olduğu söyleniyor.

Demans aynı zamanda ilerleyen bir hastalık. Yani hastalığın gidişatına göre belirtiler şiddetlenebiliyor. Ancak hastalığın seyrini geciktirmek de mümkün... İşte bu noktada devreye zihinsel etkinlikler giriyor.

Nasıl ki beden sağlığımız için egzersizler yapıyorsak, beyin sağlığımız için de zorlayıcı zihinsel etkinlikler yapmamız öneriliyor. Zihinsel etkinlikleri zihinsel işlevlerimizi aktif tutmaya yarayan uygulamalar olarak tanımlayabiliriz. Nörolojik hastalıklarda ve bazı beyin hasarlarında, kişinin bağımsızlığını, günlük yaşamını ve işlevselliğini etkileyen zihinsel kayıplar görülebiliyor. Yapılan çalışmalar, bu tür hastalıklarda zihinsel etkinliklerin arttırılmasının kişinin gündelik yaşamının iyileştirilmesine yaradığını gösteriyor. Bunlara ek olarak zihinsel etkinliklerin normal yaşlanma sürecinde beynimizi koruma ve hastalık sürecinde hastalığın ilerlemesini yavaşlatma gibi yararları da var.

Lisan, akıl yürütme...

Nöroloji ve psikiyatri hastalarına nöropsikolojik değerlendirme uygulamaları yapmış; dikkat, bellek, öğrenme ve yürütücü işlevlerle ilgili testlerin Türkiye’ye uyarlanması için bilimsel çalışmalar yürüten Psk. Dr. Çiğdem Kudiaki ile demans ve parkinson üzerine çalışan Uzm. Dr. Büşra S. Arıca Polat... İkilinin birlikte kaleme aldığı ‘Sağlıklı Bir Beyin İçin Zihinsel Etkinlikler’ kitabı (Altınordu Yayınları), zihinsel işlevlerin geliştirilmesini hedefliyor.

Daha önce de ortak çalışmalar yürüten Kudiaki ve Polat “Zihnimizi etkinliklerle çalıştırarak hem normal yaşlanma sürecinde beynimizi koruyabiliriz hem de zihinsel hasara yol açan hastalıkların seyrini geciktirmek mümkün olabilir” diyerek bu çalışmaya başlamış. Polat zihinsel etkinliklerin önemini bilen hasta ve hasta yakınlarınında bu konuda talepkâr olduklarını anlatıyor.

Zihinsel etkinliklerin beyindeki nöronların aktif tutulmasını sağladığını söyleyen Kudiaki’yse kitaptaki etkinlikleri hazırlarken beyinde en çok bozulduğunu düşündükleri yakın bellek kusurlarına odaklandıklarını söylüyor. ‘Sağlıklı Bir Beyin İçin Zihinsel Etkinlikler’ dikkat, hafıza ya da bellek, lisan, karar verme, akıl yürütme ve görsel-uzaysal işlevler alanında hazırlanmış 74 aktiviteden oluşuyor.

Kitapta kelimeleri alfabetik sıraya göre dizmekten sayıları küçükten büyüğe doğru sıralamaya, çeşitli bulmacalar da içeren pek çok öneri mevcut. Kudiaki hastalarına düzenli zihinsel etkinlik yapmayı önerdiğini söylerken Polat, kitaptakilere ek olarak herkesin etkinlikleri kendi isteğine göre çeşitlendirmesini tavsiye ediyor. Yazarlar ayrıca kitaptaki egzersizlerin tedavi edici değil, ilerleme hızını erteleyici olduğunu da vurguluyor.

Polat, zihinsel etkinlikler yapılırken en önemli faktörün süreklilik olduğunu da ilave ediyor; düzenli olarak günde en az yarım saat zihinsel etkinliklere vakit ayrılmasını öneriyor.

Polat’ın bir de uyarısı var: “Beyin zorlanmayı seven bir organ. Yapılan çalışmalar bu tarz zorlayıcı zihinsel etkinliklere ne kadar çok maruz kalınırsa o kadar fayda sağlanacağını gösteriyor. Çözülen bulmacaların veya etkinliklerin mutlaka zorlayıcı olması lazım.”

Yazarlar, kitaptaki etkinlikleri unutkanlık şikâyeti veya ailesinde alzheimer hastalığı olan, dikkatini toplamakta güçlük çeken, hafif bilişsel bozukluk başta olmak üzere erken evre alzheimer, parkinson, inme ve travmatik beyin hasarı geçiren hastalar için uygun olduğunun altını çiziyor.

Yazarlara kitaplarındaki önerileri yerine getirirken zorlanırsak ne yapmamız gerektiğini de sorduk. Kudiaki bu zorlanmaların farklı sebepleri olabileceğini belirtiyor: “Bazı insanların etkinliklere ilgisi olmayabilir. Bireysel farklılıklar nedeniyle hatalar ya da dikkat dağınıklığı yaşanabilir. Öte yandan demans, günlük hayatta yansımalarını gösteren bir hastalık. Özellikle ileri yaşlardaki kişiler, bu etkinlikleri yaparken zorlanmanın yanı sıra günlük rutinlerinde bazı farklılıklar tespit ediyorsa doktora görünmelerinde fayda var.”

Pratik ve eğlenceli öneriler

*Kitapta çizili aile ağacınıza dikkatli bakın. ‘Ben’ yazılı kutuyu bulduktan sonra “Babanın babasının oğlu kimdir”, “Halanın kocası kimdir”, “Annenin babasının gelini kimdir” gibi sorulara cevap vermeyi deneyin.
*Alfabedeki her harfle başlayan hayvan isimleri bulun. Aktiviteyi zorlaştırmak için bunu 2 dakika içinde yapmaya çalışın.
*Kitaptaki bir etkinlikte, pek çok kelime listelenmiş durumda. Listedeki kelimeler içinde sağlıkla ilgili olanları işaretlemek gerekiyor. Geçmişte öğrendiğimiz bilgileri hatırlamayı ve bunları hızlıca algılamayı amaçlıyoruz. Etkinlik, özellikle iyi bilinen kelimeleri hatırlamakta zorluk çekenler için faydalı olacaktır.
*Kendinize renkli yazılmış kelimelerden oluşan bir sayfa hazırlayın. Ancak yapmanız gereken, kelimeyi okumak değil, rengini söylemek. Örneğin kırmızı kelimesi mavi renkte yazılmıştır. Sizin de kırmızı yerine mavi demeniz gerekir. Bu egzersizle, iyi bilinen kelimeler arasında küçük ayrıntılara odaklanmayı ve karmaşık bir işi daha kolay hale getirmeyi hedefliyoruz.
*Kitaptaki tabloda Türkiye’deki şehir isimleri hecelerine ayrılarak verildi. Şehir isimlerini birleştirip yazın. Örneğin ‘An’ ile ‘kara’yı birleştirip Ankara yapın.
*Bir diğer etkinlikteki resimlere bakın, aklınızda iyice tutmak için
2 dakikanızı ayırın. Sonra sayfayı çevirin ve verilen listeye bakarak bir önceki sayfada bulunan resimleri işaretleyin.