‘Ben oldum, siz de diyabetle arkadaş olabilirsiniz'

Yaklaşık 6 yıl önceydi, çok hastalandım, bronşit olmuştum. Biraz ayaklanınca, uzak mesafeleri bulanık görmeye başladığımı fark ettim. Ve nasıl bir akıl tutulmasıysa bir şeylerin yolunda gitmediğini üç gün sonra fark edip doktora gittim. Tetkikler yapıldı. Artık tip 1 diyabetli biriydim ve insüline bağlı bir hayat sürecektim.
Her ne kadar adı halk arasında ‘şeker’ olsa da bu çok zor bir hastalık. Evet, pat diye sizi öldürmüyor ama şeker düzeyini kontrol altına almazsanız yavaş yavaş tüketiyor. Hastalığınızı ve mücadele yöntemlerini iyi öğrenmelisiniz. Mesela karbonhidrat sayımını... Hayati bir konu. Az yerseniz şekeriniz düşer, çok yerseniz çıkar. Marketler tuzaklarla dolu diyabetliler için. Üzerinde ‘şekersiz’ yazan her şey şekersiz değil! Rafine şeker koymamıştır ama mesela hurma, bal, pekmez koymuştur! Acemiyken çok düştüm bu tuzaklara... Yani etiket
okumasını da öğrenmek şart.

Sözün özü, diyabetle yaşamayı bilmek gerekiyor. İki tür diyabet var. Tip 1 ve tip 2. Tip 1’de vücudunuz insülin üretmiyor, (şimdilik) hayat boyu ilaç kullanmak durumundayız. Tip 2’deyse yapacak çok şey var. Yaşam koşullarını düzeltmek, fazla kilolardan kurtulmak gibi. Koç Üniversitesi Hastanesi, endokrinoloji, diyabet ve metabolizma hastalıkları uzmanı Prof. Dr. Oğuzhan Deyneli de bir tip 1 diyabetli. Çok genç yaşta, lisede tanışmış bu hastalıkla. Çoğu kişinin diyabeti olduğunun farkında olmadığını söyleyen Prof. Dr. Deyneli’yle diyabetle yaşamayı, güncel tedavileri ve yenilikleri konuştuk.

◊ Siz de diyabet hastasısınız... Hastalığınız ne zaman ortaya çıktı?

Sanırım lise 2’nci sınıftaydım. 1984 Yaz Olimpiyatları’nın olduğu dönem, içtiğim sular susuzluğumu gidermiyordu, sürekli tuvalete taşınıyordum. Ve hızla, istemeden kilo kaybediyordum. Yapılan kan şekeri ölçümüyle diyabetle tanıştım. Ergenlik döneminde diyabeti yönetmek beni epey sıkıntıya soktu. Üniversite sınavına hazırlanmak durumu daha karmaşık hale getirdi. Tip 1 diyabeti öğrenmeye, diyabetimi nasıl yönetebileceğimin yollarını bulmaya çalıştım. Gizlemedim; çevremle paylaştım. Bu benim yaşamımı kolaylaştırdı. Sonrasıysa Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde eğitim ve mücadelelerle ilerleyen bir meslek yaşamı...

◊ Diyabetli bir kişinin hayatı diyabeti olmayanlara göre nasıl farklılıklar gösteriyor? Hasta kişiler ne tür sorunlar yaşıyor?

Tip 1 diyabetli kişi kan şekeri takibini yapmalı. Sağlıklı beslenmeli, karbonhidrat hesabını yapıp insülinle yaşamını sürdürmeli. Beklenmedik anlarda şeker düşünce kafamızı toparlayamadığımız hipoglisemik durumlar bizleri zor duruma sokabiliyor. Ne yazık ki atsan atılmıyor, satsan satılmıyor, diyabetle arkadaş olarak yaşamı sürdürmek durumundayız.

◊ Diyabet nasıl bir hastalık?

Diyabet kan şekeri değerlerinin normal değerlerin üzerinde seyrettiği, eğer fark edilmez ve kan şekerini kontrol altına alacak tedavi uygulanmazsa kişinin sağlığını bozup yaşam süresini kısaltan önemli bir sağlık
sorunu. Tüm diyabetlilerin yaklaşık yüzde 90’ında görülen tip 2’de göreceli bir insülin eksikliği ve insülinin etkilerine dokuların direnç göstermesi söz konusu. Bunun sonucunda kan şekerleri yükselir. İnsülin direncine yol açan en önemli gerekçeler hareketsiz bir yaşam, beslenme tercihleri, kilo fazlalığı ve ailemizden aldığımız genetik faktörlerdir. Tip 1 diyabetse vücudumuzun hiç insülin üretememesine bağlı olarak ortaya çıkar. Bu süreçte nedenini tam olarak ortaya koyamadığımız gerekçelerle vücudun savunma sistemi pankreasımızda bulunan ve şekeri hissederek buna göre insülin üreten beta hücrelerini yabancı zannederek saldırır ve buna bağlı olarak beta hücrelerinin tümü zaman içinde çalışamaz hale gelir.

◊ Diyabeti önlemek mümkün mü, neler yapılmalı?

Özellikle tip 2 diyabeti önlemek mümkün. Kilo fazlalığı olan bireylerde günlük hareket miktarını arttırmak, egzersiz için zaman ayırmak, beslenmeyi düzene sokarak biraz daha lif içeriği yüksek, kalori olarak yüksek olmayan gıdaları tüketmek... Düzenli uyumak ve gecikmeden gerekli kontrolleri yaparak önerilen tedavileri sürdürmek diyabetin gelişmesini engeller.

◊ Diyabet konusunda ortaya çıkan yeni tedaviler, çözümler var mı?

Tip 2 diyabet için ‘inkretin sistem’ adı verilen ilaçlar şeker düşme riskini arttırmadan kan şekeri kontrolüne ve kilo kaybına yardımcı oluyor. Ayrıca idrarda şeker atılımını arttıran ilaçlar kan şekeri kontrolüne destek sağlıyor. Bu iki ilaç grubu ayrıca kalp ve damar hastalığı olan kişilerde yeni bir kalp ve damar hastalığı geçirme riskini de azaltıyor.

◊ Bir gün diyabet tamamen tedavi edilebilir mi? Bu konuda çalışmalar var mı?

Edilebilir. Ama daha önemli olan, risk taşıyan kişilerin yaşam düzenine dikkat etmeleri. Tip 1 diyabet için erken dönemde riski olan bireyleri tespit ederek henüz hastalık ortaya çıkmadan gelişmesini durdurmaya yönelik bir ilaç bazı riskli bireylerde kullanım onayı aldı. Ancak tüm riskli bireylerde diyabete gidiş sürecini durduramıyor. Şu andaki etkinliği diyabetin ortaya çıkışını bazı bireyler için geciktirmekle sınırlı. Bunun yanı sıra yine hiç insülin üretiminin olmadığı tip 1 diyabette insülin üreten hücrelerin, kök hücrelerden elde edilerek diyabetli bireylere verildiği hücresel tedaviler artık insanlar üzerinde denenmeye, araştırılmaya başladı ama henüz daha erken aşamadalar.

Her yedi kişiden biri...

◊ Ülkemizde 20 yaş ve üzerinde diyabet sıklığı yüzde 13,7, yani her 7 kişiden 1’i... Toplamda yaklaşık 10 milyon kişi diyabetli. Bu kişilerin yarısı da diyabetli olmasına rağmen henüz farkında değil. Yaklaşık 30 bin çocuk, 150 bin kişi tip 1 diyabetlidir. Diyabet konusunda bilgi almak isteyenler Türkiye Diyabet Vakfı, Türk Diyabet Cemiyeti, Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği, DİYAÇEV, Pediatrik Endokrinoloji Derneği’nin kaynaklarını inceleyebilir.