Aynı acıları tekrar yaşamayalım

Türkiye bir deprem ülkesi. 24 yıl önce 17 Ağustos 1999’da Gölcük Depremi’nde sarsıntı öyle büyüktü ki Marmara Bölgesi başta olmak üzere Ankara’da, İzmir’de bile hissedildi. Üzerinden yıllar geçti 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinde daha da büyük bir afet yaşadık, 11 ilimiz etkilendi 50 binden fazla insanımızı kaybettik. Tekrar aynı acıları yaşamamak için sağlam binalarda yaşamaktan başka çaremiz yok. 6 Şubat depremlerinden sonra herkes binasının sağlam olup olmadığını öğrenmek istedi. Yapı denetim şirketleri, belediyeler talebe yetişemedi. Ama bir süre geçtikten sonra belli ki yine deprem gerçeğini unutmayı seçtik. Kurumlar denetim taleplerinin çok azaldığını söylüyor. Son durum ne, talepler neden durdu? Deprem gerçeğini hatırlama, binalarımızı güçlendirme zamanı...

Yapılan başvuruların 2023 yılında tamamlanması planlanıyor’

◊ İBB ekipleri bugüne kadar 110 bin binayı ziyaret etti. Çoğu 6 Şubat depremi sonrasında olmak üzere 160 bin kadar başvuru yapıldı. Toplamda 35 bin binada tarama yapıldı. İncelemeler sonucunda (çoğunluğu 99 öncesi) binaların yarısının D ve E sınıfı olduğu, yani riskli ve yüksek riskli olduğu tespit edildi.
◊ 318 binada deprem güvenliğinin hemen hiç olmadığı saptandı. Bu binaların tahliye ve yıkım işlemleri sürüyor. Şimdiye kadar 118 binada resmi işlemler başlatıldı ve yıkım sürecine girildi, yıkılanlarla 130 konut tahliye edildi.
◊ Başvuru sayısında 6 Şubat depremlerinin ardından keskin bir artış oldu ama sonrasında bu yoğun başvuru hali devam etmedi. 2022 yılı başvuru rakamları her ay için 100’ün biraz üzerinde seyrediyordu. Bu rakam 2023 Şubat’ta 100 bini aştı. Mart ayında da yüksekti. Nisan ve mayıs aylarında başvurularda belirgin bir düşüş oldu. Sonrasında normal rakamlara yani deprem öncesine dönüldü.

◊ Deprem sonrası başvurular olağan kapasitenin oldukça üzerinde rakamlara ulaştı. Aylar içinde inceleme kapasitesi ciddi biçimde arttırıldı. Yeni işbirlikleri geliştirildi. Ekipler, başvuruları mümkün olan en hızlı sürede sonuçlandırmak için seferberlik bilinciyle çalışıyor. Başvuruların 2023 içinde ya da gelecek yılın ilk aylarında sonuçlandırılması planlanıyor.
◊ İstanbul’un zeminini anlamaya yönelik olarak yürütülen mikrobölgeleme çalışmalarının 257 kilometrekarelik kısmı 2024’ün ilk çeyreğinde tamamlanacak.
◊ İstanbul’un her iki yakasındaki 15 ilçede toplam 164,58 hektar alanı kapsayan 21 proje alanında kentsel dönüşüm proje çalışmaları devam ediyor.

‘2000 yılı öncesi yapılara öncelik verilmeli’

◊ Başvurular 6 Şubat depremi sonrasındaki ilk aylara göre yüzde 90 azaldı. Toplumsal hafıza biraz zayıf, deprem haftasında telefonumuz susmuyordu.
◊ Ekonomik problemlerden dolayı da ister istemez halk bina yenileme konusunda erteleme ve geri adım atma durumunda kalıyor. Ayrıca ‘Yarısı Bizden’ kampanyası beklentileri arttırdı ve bu kampanya yenileme yapacakları bekleme durumuna geçirdi.
◊ Öncelikle mülk sahipleri yapının iskanı veya kat irtifakı varsa belediyeden projesini temin etmeli. Akabinde risk tespiti yapmak isteyenler lisanslı firmalardan değerlendirme talep edebilir.
◊ Halihazırda 6306 Sayılı Kanun’da 2/3 çoğunlukla yapısını yenilemek isteyenler için işlemler devam ediyor. Yenileme istemeyen malikler oluyor. Bu zorluklar genellikle 10 kat ve üstü yapılarda her kattan karot numune almak gerektiği için oluyor. 9 kat ve altı yapılarda zemin ve bodrum katta çalışma yapıldığından işlemler daha sağlıklı ve hızlı yürüyor.
◊ Son yıllarda yapı maliyetlerinin artmasından dolayı inşa faaliyetleri durma noktasına geldi.
◊ Arz-talep dengesinin bozulmasından kaynaklı kira artışlarının olması, ekonomik olarak bina analizinde azalmalara sebep oldu. Yapı kötü çıksa bile kiralama ve yapım maliyeti nedeniyle yapı analiz işlemleri yavaşladı.
◊ Son depremlerde göçen yapıların birçoğu 2000’den önce yapılan, hazır beton ve nervürlü demir kullanılmamış binalar.
◊ 2000 yılı öncesi projesiz (kaçak) yapılar daha dikkatli incelenmeli ve bu yapılara öncelik verilmeli.
◊ Mevcut deprem yönetmeliğine göre analiz ücretleri yapının alan, kat sayısı, projesinin olup olmamasına göre değişkenlik gösterir fakat ortalama kat başı 5 bin lira ücretle yapılır.

◊ 6306 Sayılı Kanun kapsamında riskli yapı tespiti başvurusu lisanslı firmalara e-devlet üzerinden yapılabiliyor.
◊ Analiz aşamasında binaya sismik zemin etüdü yapılıyor. Ayrıca karotla beton numunesi alınıp donatı tespiti için kolon ve kirişlerin röntgeni çekiliyor. Paslanma durumunu anlamak için sıyırma işlemi yapılıyor.
◊ Yapının projesi varsa projesine uygunluğu kontrol edilir, yoksa rölevesinin çıkarılması işlemleri tamamlanır. Sonuçlar lisanslı bilgisayar programına girilerek raporlar elde edilir.

◊ 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinin ilk günlerinde Türkiye genelinde bir panik havası vardı. Yüzlerce mesaj alıyordum karbon fiber malzemesiyle ilgili, yetişebilmem mümkün değildi.
◊ Karbon fiber, içinde nano karbon tüplerinin bulunduğu dokunmuş kumaş şeklinde olan malzemedir. Çekme altındaki dayanımı fazladır. Yetersiz betonarme elemanların güçlenmesi açısından çok geniş olanaklar sunuyor.
◊ Talep yavaş yavaş azaldı şimdi haftada birkaç defa “Hocam bu konuda bize yardımcı olabilir misiniz” diye mesaj alıyorum, panik havası geçti talep azaldı.

‘İzolasyon arayışı neredeyse durdu’
Prof. Dr. Haluk Sucuoğlu, ODTÜ İnşaat Mühendisliği Fakültesi öğretim üyesi

◊ Deprem izolasyonunda binanın temeliyle bina arasında ikinci bir temel oluşturulur ve iki temel arasına izolatör cihazları yerleştirilir.
◊ Deprem sırasında binanın alttaki temeli zeminle hareket eder ancak izolatör cihazları bu hareketi üstteki temele iletmez, dolayısıyla bina depremde hareket etmez veya çok az hareket eder. Bina depremi hissetmez. Zira izolatör cihazları binanın ağırlığını taşır, ancak yatay yönde binanın adeta buz üstündeymiş gibi kayma hareketi yapmasını sağlar. Esasında kayan zemindir, bina yerinde sabit olarak kalır, titreşim yapmaz, sallanmaz. Dolayısıyla hasar görmez.
◊ Tipik bir binada deprem izolasyonunun maliyeti arsa maliyeti hariç bina maliyetinin yüzde 5 ile 10’u arasındadır. Şiddetli bir depremde depreme dayanıklı yapılmış izolasyonsuz bir bina yıkılmaz, ama hasar görür. Ancak izolasyonlu bina hasar görmez.
◊ 6 Şubat depremlerinden sonra deprem izolasyonuna yoğun bir talep oldu, üretici firmalardan aldığımız bilgilere göre yüzlerce ön başvuru yapıldı. Ancak aradan geçen 6 aydan sonra bu projelerin 20 kadarı yapıldı. Deprem izolasyonu talepleri neredeyse durmuş durumda.