‘Afrika topraklarında doğmuş atasözlerinin bizlere anlatacağı nice yol gösterici hikâye var’

Abdelgadir Tequen Arim, Eylül 2019’da ülkesi Çad’dan ayrılıp Türkiye’ye geldiğinde ‘merhaba’ haricinde hiçbir Türkçe kelime bilmiyordu. Buradaki ikinci gününde bir lokantaya gitti, yemeklerimizi ve dolayısıyla ne sipariş edeceğini bilemediğini anlayan lokanta sahibi kadın onu mutfağa götürdü, yemekleri tek tek gösterdi. Çok güzel ağırladı, para da almadı.

Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi bölümünde okuyan Arim, “Dünya genelinde insanlar kendilerine benzemeyen kişilerden pek hoşlanmıyor” dese de bir buçuk yıllık Türkiye yaşantısında onu iyi hissettiren pek çok anısı olmuş neyse ki. Büfeden küçük bir su isteyip kredi kartıçalışmadığında satıcının kendisine uzatılan küçük suyu alıp yerine daha büyük bir şişe su vermesi... Göç İdaresi’ne gitmeye çalışırken “Hiç unutmayacağım” diye anlattığı bir adamın ona yardım etmesi... En çok da okuduğu okulun düzenlediği Afrika konulu etkinlikler... 2016’da açılan ve 18 Afrika ülkesinden kadınların el emeği ürünlerinin satışının yapılıp elde edilen gelirin olduğu gibi kadınlara geri gönderildiği Afrika El Sanatları Pazarı ve Kültür Evi’nin varlığı... Kültür Evi’nin bir projesi olarak 2019’da yayımlanan ‘Afrika Yemek Kültürü’ kitabı ve sonuncusu da Afrika atasözlerinin derlendiği ‘Afrika Atasözleri Seçkisi I’.

Ankara’daki Afrika Kültür Evi’ni de ziyaret ettik (üstte). Etkinlikte Nijerli öğrenci şarkı söylerken (altta).

‘İnsanlar Afrika’yı pek tanımıyor’

Tanıtımı, çarşamba günü Millet Kütüphanesi’nde yapılan ‘Afrika Atasözleri Seçkisi I’, 18 ülkede konuşulan 38 ayrı ulusal dilden 1.500’ün üzerinde atasözünü bir araya getiriyor. Afrika ülkelerinin sefireleri, ülkelerinde en sık kullanılan atasözlerini derledi. Çeviriler de Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Araştırma Merkezi, Mütercim-Tercümanlık bölümü akademisyenleri ve Afrikalı lisansüstü öğrencileri tarafından yapıldı.

Kitabın önsözünde “Afrika topraklarında doğmuş atasözlerinin bizlere anlatacağı nice yol gösterici hikâye var” diyen Emine Erdoğan, yaptığı konuşmada Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın hemen hemen tüm Afrika seyahatlerine eşlik ettiğini, her yolculuğun kendisi için başlı başına bir keşif olduğunu anlattı ve ekledi: “Tüm insanların büyük bir aile olduğunu en çok bu yolculuklarda içselleştirdim. Evlere kapandığımız salgın günlerinde, bu seyahatleri bir hatırata dönüştürme denemesi yaptım. Belki önümüzdeki aylarda yayımlanır, sizlerle de paylaşma imkânı bulabilirim.”

Afrika atasözleri kitabını ‘kıtanın tüm tecrübesinin, lisana nakşolunmuş özeti’ olarak tarif eden Emine Erdoğan, “Günümüzde maalesef atasözlerinin doğumları, yok denecek kadar azaldı. Teknolojinin yan etkilerinden şehirleşmeye kadar birçok etken sözlü halk kültürünü erozyona uğratıyor. Hal böyle olunca, bu kültürün korunması ve geleceğe taşınabilmesi büyük önem taşıyor. Günümüzün teknolojik iletişim anlayışı, en büyük iletişimsizliği meydana getiriyor. Sözler çoğalıyor, bir başkasına ulaşma hızı artıyor ama kalbe varamadan yok olup gidiyor” dedi ve sözlerine şöyle devam etti: “Eskiler az ve öz konuşurdu. Çünkü bir çölü aşmak, bir savaşı kazanmak ya da bir fırtınadan çıkmak çok sözle değil, yaşantıyla ve öz sözle anlatılabilir. Bir Afrika atasözü şöyle diyor: ‘Hayatta başkalarından tavsiye iste.’ Yani tecrübenin bilgi havuzundan yararlan. Atasözlerinin yaşatılmasının gençlerin hayat yoluna ışık tutacağına inanıyorum.”

Kitap, kıtanın zengin kültürünü yansıtıyor

İlk cilde sığmayan 36 Afrika ülkesinin atasözleri ikinci ve üçüncü ciltlerde yayımlanacak. “İnsanlar Afrika’yı pek tanımıyor, Afrika’da tek bir ülke olduğunu sanıyorlar. İngilizce, Portekizce gibi Avrupa dilleri dışında başka dillerin olduğunu da bilmiyorlar. Sadece benim ülkem Çad’da yaklaşık 100 farklı dil konuşuluyor” diyen Abdelgadir Tequen Arim, böyle bir çalışmanın yayımlanmasından oldukça memnun.

Fas Krallığı Büyükelçisi’nin eşi, aynı zamanda Afrika Büyükelçi Eşleri Topluluğu Başkanı Nawal Bouchekkif Lazreq’in temennisiyle bitirelim... Lazreq “Atasözlerini nasıl muhafaza edebiliriz? Ezberleyerek, kayda geçirerek ya da yazmak suretiyle. İşte bu kitabın yararı da buradan gelmekte” diyor ve ekliyor: “Bu kitabın kıtamızın zengin kültürüne dair herkesi aydınlatması dileğiyle...”

SVAHİLİ, YORUBA VE HAUSSA DİLLERİNİ ÖĞRENECEĞİZ
Prof. Dr. Suna Timur Ağıldere (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı ve ‘Afrika Atasözleri Seçkisi’ kitabının editörü)

- Afrika kıtasında aile büyüklerine çok hürmet edilir. Gine, Burkina Faso, Senegal, Nijer veya Nijerya gibi Batı Afrika ülkelerinde bu durumu ifade etmek için kullanılan ortak bir atasözü var: “Genç adam, yaşlı adamın yatarken gördüğünü ayakta bile fark edemez.” Sahra Altı Afrika ülkeleri de aile ilişkilerinde anne ve dayının başat olduğu bir bölge, kadını ve anneyi yücelten çok sayıda atasözü var. “Bir erkeği yetiştirirsen bir kişiyi, bir kadını yetiştirirsen bir aileyi yetiştirmiş olursun” gibi...

- “Afrika’da her yaşlı adam öldüğünde bir kütüphane yanar” sözü, Mali uyruklu ünlü edebiyatçı Amadou Hampâté Bâ tarafından 1962’de bir UNESCO toplantısında Afrika sözlü dil hazinesinin dünya kültürel mirası açısından korunmasının ve kayıt altına alınması gerektiğinin ne denli önemli olduğunu vurgulamak için söylenmişti. Bu sözden 58 yıl sonra, 2019’da UNESCO, 24 Ocak tarihinin Dünya Afrika ve Afro-Kökenli Kültür Günü olarak kutlanması kararını aldı.

- Artan sayıda Afrikalı öğrenci, tercihlerini Türk üniversitelerinden yana kullanıyor. Öğrenimlerini tamamladıktan sonra ülkelerine dönüyor ve sağlık, mühendislik ve finans alanlarında önemli pozisyonlarda görev yapıyorlar. Batı Afrika, Kuzey Afrika ve Doğu Afrika’da Türk dizileri sayesinde Türkçe öğrenimine yoğun bir ilgi var. Afrikalı genç nüfusun Türkçe öğrenmesi ve bizlerin de ilgili dilleri öğrenmesinin ilişkilerimize olumlu katkılar sunacağı açık. Svahili, Yoruba ve Haussa dillerini öğrenmek için hazırlıklarımızı tamamladık.

YERYÜZÜNDEKİ BÜTÜN KÜLTÜRLER YAŞATILMALI
Prof. Dr. Yusuf Tekin (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Rektörü)

- Türkiye’deki yabancı öğrenciler arasında en yüksek oran Afrika’dan gelenler. Biz üniversitemizdeki Afrika kökenli öğrencilerimizle pek çok etkinlik yapıyoruz. 15 günde bir, bir Afrika büyükelçisiyle sanal toplantımız oluyor. Bu etkinliklerle hem öğrencilerimiz gurbette hissetmiyor hem de ülkelerimizin ilişkileri gelişiyor.

- Medeniyet, dünya insanının ortak mirası; Afrika da bu mirasa çok ciddi katkı vermiş bir coğrafya. Atasözlerini önemli bir kültür birikimi olarak gördüğümüz için bunları kitaplaştırmanın çok önemli olduğunu düşünüyoruz. Yeryüzündeki bütün kültürler yaşatılmalı.

KİTAPTAN...

- Eğer bir meyveyi yiyip de tadı da hoşuna gittiyse çekirdeğini toprağa ek. (Kamerun)

- İnsanın en kötüsü dikiş dikemeyen, öğüt tutmayan ve asla tasarruf etmeyendir. (Cibuti)

- Kendisiyle konuşan kişi yanılgıya düşmez. (Kenya)

- Eleştirmeden önce sorunun kaynağını öğren. (Zambiya)

- Bir şeyi yapmak için gönülsüz olmayın zira fırsatı kaçırıyor olabilirsiniz. (Zimbabve)