Afetlerde iletişim için teknolojik çözümler

Uydular, yapay zekâlar, insansız araçlar, büyük veriler ve paralel teknolojilerle afet süreçlerinin yönetimini kolaylaştırmak mümkün. İnternet tabanlı teknolojiler modern yaşamın neredeyse tüm ihtiyaçlarına cevap veren seviyeye ulaştı. Bu alanda dünya neler yapıyor, gelişmiş ülkeler teknolojiyi nasıl kullanıyor, merak ettim, Birleşmiş Milletler’in (BM) iletişim odaklı teknoloji ajansı Uluslararası Telekomünikasyon Birliği’nin (ITU) 2021’de yayımladığı 177 sayfalık bir rapo-
ra eriştim. Afet süreçlerine yönelik, gelişmiş teknoloji yöntemleri öneren ve gerçek örneklere yer veren nitelikli bir kılavuz. Uluslararası uzmanlardan oluşan bir kurulun katkı ve görüşleriyle hazırlanmış. Kurulda Japonya, ABD, Rusya, Çin ve Avrupa ülkelerinin yanı sıra Birleşik Arap Emirlikleri, Hindistan, Sudan, Nijerya, Haiti, İran ve Özbekistan gibi afet gündemi olan ülkeler vardı. (BM’nin kurucuları arasında olduğu halde bu kurulda adına bile rastlanmayan deprem ülkesinin hangisi olduğunu siz tahmin edin).

İnternete erişim hayati

‘Afet risklerini azaltma ve yönetimi üzerine telekomünikasyon/bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı’ başlıklı kılavuzun ‘Afet iletişim teknolojileri’ bölümündeki depremle ilintili uygulamalardan seçtiğim örnekleri ve satır başlıklarını yorumlayarak aktarıyorum...

Mobil uygulamalar ve sosyal ağların kullanımı: Bu, akla ilk gelen örneklerden. Acil durumlarda yardım çağrısında bulunmak, SOS sinyali göndermek gibi özellikleri olan pek çok uygulama var. Facebook Afet Haritaları ve Google Haritalar ile kişilerin konum bilgilerinin takip edildiği uygulamalar halihazırda kullanılıyor. Sosyal medyanın yardım çağrıları, bağış toplama, ekipler oluşturma, ihtiyaç listeleri, yol ve ulaşım durumlarıyla lojistik konulardaki haberleşme ihtiyacına -karmaşık olsa da- yanıt verebildiğini, hatta en önemli araca dönüştüğünü deneyimledik. Sahada internete erişebilmekse yaşamla ölüm arasındaki çizgiyi belirleyebiliyor.

Japonya’da telekomünikasyon kesintilerinin yaşandığı senaryolara pratik bir çözüm getirilmiş. WiFi modemi, küçük sunucu bilgisayar, bataryalar ve yan cihazlardan oluşan taşınabilir üniteler hızlıca afet bölgesine ulaştırılıyor ve direkt uydu bağlantısıyla web sunucusu şeklinde çalışarak temel iletişim faaliyetlerini mümkün kılıyor. Ayrıca Japonya’da afetzedelerin son durumu ve çevredeki olanakları öğrenecekleri bir sohbet botu geliştiriliyormuş. Yapay zekânın afet sırasında sosyal medyayı tarayarak nerede toplanılıyor, yardımlar nerede dağıtılıyor gibi bilgileri ihtiyaç sahiplerine anlık mesajlarla ulaştırması hedefleniyor. Sosyal medyada arkadaş şeklinde eklenen sohbet botu hazır olduğunda diğer ülkelerin de kullanımına sunulacak. 

Hava taşıtları, drone’lar ve uydu bağlantılı iletişim: Karayoluyla ulaşım zor olduğunda ve havadan görüntülere ihtiyaç duyulduğunda insansız hava araçları (İHA’lar) ve drone’lar çok etkili olabiliyor. GSM operatörlerinin drone baz istasyonlarını riskli bölgelerde çoğaltması ve her an havalanmaya hazır tutması önem arz ediyor. Depremin hemen ardından otomatik olarak havalanıp verilen koordinatlara kendi başlarına ulaşmaları teknolojik olarak mümkün. Son depremde şebeke bağlantısı yeterli olmadığı için dışarıyla bağlantı kuramayan depremzedelerin durumu, konunun vahametini özetlemeye yetiyor. Havada uzun süre kalabilen İHA’larsa GSM şebekelerine sürekli destek olabiliyor. Ukrayna ordusuna satılan Bayraktar gibi gelişmiş İHA’ları üreten bir ülke olarak bu teknoloji hızlıca geliştirebileceğimiz çözümler arasında. Hava araçları termal kameralarla donatıldığında enkaz altındakileri tespit etmeye de destek olabiliyor. Uydu bağlantılarıysa afet zamanlarındaki en etkili iletişim kanallarından. Yeryüzündeki zorlayıcı koşullardan etkilenmeyen uydular, gerçek zamanlı bilgi aktarımı ve geniş sahaları kapsayabilen menzilleriyle fayda sağlıyor.

Yapay zekâ ile büyük veri: Makine öğrenimi teknolojisiyle büyük verileri analiz edip yeni afet durumlarında doğabilecek koşulların önceden kısmen tespit edilmesi mümkün. Bilimsel verilerin yanı sıra sosyal medya paylaşımları, hashtag’ler, ihtiyaçlar, öngörülemeyen unsurlar, gerekli kaynaklar gibi sayısız parametre ‘büyük veri’ye eklenebiliyor. Makine öğrenimi hangi verilerin depremle ilgili olduğunu anladıkça büyük veri şekilleniyor. Ardından yapay zekâ sayesinde veriler kullanışlı hale getirilebiliyor.

Şeylerin interneti (IoT): Bilgisayarlar ve mobil cihazlar dışında artık irili ufaklı pek çok cihaz internete bağlanabiliyor. Dayanıklı gövdeler içine yerleştirilmiş sensörler, termal kameralar, ses alıcıları, sinyal vericiler ve led ışıklar gibi depremde işlevli olabilecek internet bağlantılı cihazların, arama kurtarma ve çeşitli saha çalışmalarına destek olması mümkün.

Sonuç olarak... Öncelikle elimizin altındaki sosyal medya araçlarının afet zamanlarında kullanımına yönelik sistemler ve düzenler geliştirmek, belirli hesapları bilgi paylaşımına atamak, kategorize hashtag’ler oluşturmak gibi uygulamalar pratik bir başlangıç noktası olabilir. Benzeri düzenlemeler ve belki depreme/afetlere özel Hayat Eve Sığar (HES) gibi bir uygulama AFAD tarafından geliştirilebilir. İşleri hızlandırmak adına, ortak standartlar belirleyerek açık kaynaklı uygulamalar, API’lar (application programming interface/uygulama programlama arayüzü) aracılığıyla özel girişimlerin
yeni mekanizmalar geliştirmesi teşvik edilebilir.

ITU raporunda özellikle belirtilen bir cümleyle konuyu şimdilik noktalıyorum: Teknolojik yapılanma sürecinde uzmanların bir veya birkaç yönteme takılı kalmaktan kaçınmalarında fayda olduğu belirtiliyor. Hep birlikte, birbiriyle etkileşimde olacak yenilikçi ve akıllı teknolojik çözümler geliştirmeye açık olmamız her şeydendaha önemli.